Châu Phi chật vật ứng phó thời tiết cực đoan

Tình trạng biến đổi khí hậu khiến châu Phi nóng lên với tốc độ nhanh hơn so với phần còn lại của trái đất và hứng chịu nhiều hình thái thời tiết khắc nghiệt.

Tuy nhiên, khả năng ứng phó của các quốc gia “lục địa đen” lại thấp hơn các khu vực khác, đẩy hàng trăm triệu người đến bờ vực khủng hoảng nhân đạo.

Kể từ cuối tháng 3/2024, thời điểm tháng lễ Ramadan của người Hồi giáo sắp kết thúc, một đợt nắng nóng gay gắt chưa từng có, với nhiệt độ vượt 45 độ C trên khắp vùng Sahel và Tây Phi, France24 ngày 21/4 trích dẫn báo cáo của tổ chức nghiên cứu khí hậu World Weather Attribution thông tin.

Nắng nóng kèm hạn hán khiến tình hình an ninh lương thực tại châu Phi diễn biến xấu đi. Ảnh: GettyImages

Gần đây, Mali và Burkina Faso thậm chí ghi nhận nhiệt độ ban ngày lên đến 48,5 độ C, cao nhất từng được báo cáo vào tháng tư hàng năm trong suốt 200 năm qua. Nắng nóng cũng tấn công các nước khác ở khu vực như Niger, Nigeria, Benin, Togo, Ghana, Bờ Biển Ngà, Mauritania, Senegal, Gambia, Guinea-Bissau và Guinea, khiến nhiều người thiệt mạng hoặc phải nhập viện. Tại bệnh viện Gabriel-Toure ở Mali, 108 ca tử vong đã được ghi nhận trong 4 ngày đầu tháng, phần lớn có nguyên nhân liên quan đến thời tiết cực đoan.

“Nắng nóng quanh năm là một phần của cuộc sống ở Sahel và Tây Phi”, chuyên gia Maximiliano Herrera nêu. “Tuy nhiên, nhiệt độ khắc nghiệt chưa từng có và số ca tử vong gia tăng đã cho thấy mức độ nguy hiểm của tình hình”.

Theo Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo (OCHA) của Liên hợp quốc (LHQ), nhiệt độ cao đã trở thành nguyên nhân gây ra cái chết của hàng trăm, thậm chí hàng ngàn người tại Tây Phi và Sahel. Tuy nhiên, con số chính xác khó xác định do khả năng thống kê hạn chế của các nước khu vực, nơi hàng triệu người dân còn gặp khó khăn trong tiếp cận nguồn điện, nước sạch hoặc các thiết bị làm mát. Ngoài ra Tây Phi cũng trải qua quá trình đô thị hóa mạnh mẽ những năm vừa qua, làm giảm không gian xanh hoặc bóng râm, làm trầm trọng hơn tình trạng nắng nóng.

Báo cáo của LHQ cho thấy, châu Phi đang nóng lên nhanh hơn các khu vực khác của hành tinh và mức nhiệt độ kỉ lục sẽ xuất hiện ngày một thường xuyên do tác động của tình trạng biến đổi khí hậu. Bên cạnh tác động trực tiếp đến sức khỏe người dân, nắng nóng kèm hạn hán sẽ khiến mùa màng thất thu, dẫn đến tình trạng thiếu lương thực ngày càng trầm trọng. Với nền nhiệt độ tăng thêm một độ C, sản lượng nông nghiệp tại các nước đang phát triển ở châu Phi sẽ giảm 3%. Một dự báo của Quỹ Tiền tệ quốc tế khẳng định, vùng châu Phi cận Sahara sẽ giảm từ 5-17% sản lượng nông nghiệp đến năm 2050, mặc dù dân số tăng nhanh.

Hiện nay, khoảng 870 triệu người dân ở châu Phi đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực và con số đang gia tăng. Bên cạnh đó, nắng nóng khiến các đám cháy rừng xảy ra với tần suất cao, đe dọa hệ sinh thái. Mùa Hè năm ngoái, tình trạng cháy rừng và hạn hán ở vùng Sừng châu Phi gây thiệt hại kinh tế hơn 8,5 tỷ USD, trong khi vào mùa Đông, mưa bất thường gây lũ lụt đã cướp đi hơn 300 sinh mạng, phá hủy cơ sở hạ tầng, nhà cửa, bệnh viện, trường học và đường sá.

Có một nghịch lý là, dù chịu nhiều thiệt hại từ biến đổi khí hậu, châu Phi lại không phải tác nhân chính dẫn đến tình trạng nóng lên toàn cầu. Thống kê của LHQ chỉ ra rằng, châu Phi chiếm khoảng 17% dân số trái đất, nhưng chỉ đóng góp 4% lượng khí thải nhà kính.

Tính bình quân đầu người, mỗi người dân tại châu Phi thải ra khoảng một tấn CO2 mỗi năm, thấp hơn so với con số 2,5 tấn của Nam Mỹ; 4,6 tấn của châu Á; 7,1 tấn của châu Âu; 10 tấn của Châu Đại Dương và 10,3 tấn của Bắc Mỹ. Tuy vậy, năng lực ứng phó của châu Phi với thời tiết cực đoan lại kém hơn. Lục địa châu Phi có diện tích lớn hơn Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ cộng lại.

Theo dữ liệu của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), châu Phi có 37 trạm radar để theo dõi thời tiết, mặc dù đây là một công cụ thiết yếu để dự báo rủi ro cùng với dữ liệu vệ tinh và các hoạt động giám sát dưới mặt đất. Để so sánh, châu Âu có 345 cơ sở radar tương tự, Bắc Mỹ có 291 cơ sở.

Tại hội nghị bàn tròn cấp cao về tài chính khí hậu, được tổ chức trong khuôn khổ hội nghị mùa Xuân của Quỹ Tiền tệ quốc tế và Ngân hàng Thế giới (WB) mới nhất, Chủ tịch nhóm Ngân hàng Phát triển châu Phi (ADB) Akinwumi Adesina ngày 20/4 đã kêu gọi cộng đồng thế giới tăng tốc hỗ trợ châu Phi mọi nguồn lực để ứng phó với biến đổi khí hậu.

“Châu Phi đang nằm trong “tâm bão” do biến đổi khí hậu, chiếm 9 trong số 10 quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu trên toàn cầu”, ông Adesina nêu. “Nhưng châu Phi không nhận được những gì cần thiết để thích ứng với biến đổi khí hậu. Châu Phi chỉ nhận được 30 tỷ USD mỗi năm để thích ứng với biến đổi khí hậu, trong khi nhu cầu của họ là 277 tỷ USD mỗi năm”.

Giới chuyên gia nhận định, các cường quốc trên thế giới cần nỗ lực thu hẹp khúc mắc liên quan đến tình hình chính trị tại châu Phi để đầu tư nhiều hơn cho các hoạt động ứng phó biến đổi khí hậu tại khu vực. Một nghiên cứu do Đại học Exeter ở Anh công bố cho thấy nhiều vùng châu Phi, ví dụ như Burkina Faso và Mali, có thể không còn nhiều lãnh thổ để con người sinh sống vào năm 2080 nếu nhiệt độ trái đất tiếp tục gia tăng với tốc độ hiện tại.