Châu Á chạy đua vũ trang nguy hiểm do Trung Quốc “lên gân”

Ở Biển Đông, Trung Quốc tiến hành xây dựng các đảo nhân tạo và quân sự hóa chúng với các đường băng và các cơ sở quân sự; nước này cũng lên gân sức mạnh hải quân của mình với một tàu sân bay mới tinh, và còn nhiều tàu khác đang được chế tạo.

Chiến hạm Trung Quốc phóng tên lửa trong cuộc tập trận. Nước này thường xuyên tiến hành các cuộc tập trận trong thời gian gần đây gây căng thẳng khu vực

Phán quyết chống lại các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) ở La Haye đáp ứng mong đợi của các nước trong khu vực. Nhưng nó sẽ không thể đảo ngược một trong những xu thế đáng lo ngại nhất ở châu Á: quá trình tăng cường lực lượng vũ trang đáng báo động trong khu vực.

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, hiện nay châu Á chiếm gần một nửa chi tiêu mua sắm vũ khí của thế giới, nhiều hơn hai lần tổng mua sắm của các nước ở Trung Đông và nhiều hơn 4 lần so với châu Âu.

Theo các nguồn tin nước ngoài, Việt Nam hiện đang xem xét khả năng cho phép hải quân Mỹ ghé cảng Cam Ranh. Việt Nam cũng đã mua một đội tàu ngầm do Nga sản xuất, và chi phí cho mua sắm quốc phòng đã tăng 8 lần trong giai đoạn 2011 đến 2015 so với giai đoạn 5 năm trước đó. Thái Lan cũng muốn có tàu ngầm cho hải quân của mình, mặc dù nước này chỉ có vùng nước nông trong Vịnh Thái Lan và không có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông.

Philippines, nước đã đưa vụ kiện chống lại Trung Quốc ra tòa La Haye, cũng đang tăng cường sức mạnh quân sự của mình, với việc mua các máy bay chiến đấu từ Hàn Quốc và các khoản đầu tư mới vào hải quân, được hỗ trợ không chỉ bởi Mỹ mà còn cả Nhật Bản. Philippines cũng đang khôi phục lại quan hệ đồng minh quân sự với Mỹ, đánh dấu một bước chuyển 180 độ đối với quyết định trục xuất hải quân Mỹ ra khỏi căn cứ quân sự tại vịnh Subic của nước này năm 1991. Cũng trên tinh thần đó, Hạm đội 7 của Mỹ đã tăng cường hoạt động tuần tra đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông.

Nhật Bản cũng đang có được ảnh hưởng trong khu vực bằng cách dịch xa khỏi “hiến pháp hòa bình” hậu Thế chiến II của mình. Cho đến nay, chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe đã diễn giải lại điều 9, vốn từ bỏ quyền tiến hành chiến tranh, để cho phép Nhật Bản tham gia phòng vệ tập thể cùng các đồng minh của nước này. Chính phủ Nhật Bản cũng đang xem xét lại các đạo luật về an ninh cho phép xuất khẩu công nghệ vũ khí cho các nước đối tác trong khu vực, qua đó tăng cường khả năng quốc phòng của mình.

Tất cả những nước này đang phản ứng với sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc như là mối đe dọa lớn nhất cho sự ổn định khu vực. Trên thượng nguồn sông Mekong, Trung Quốc đã và đang xây dựng các con đập, đe dọa nguồn tài nguyên nước sống còn của các nước hạ nguồn như Campuchia và Việt Nam. Ở Biển Đông, Trung Quốc tiến hành xây dựng các đảo nhân tạo và quân sự hóa chúng với các đường băng và các cơ sở quân sự; nước này cũng lên gân sức mạnh hải quân của mình với một tàu sân bay mới tinh, và còn nhiều tàu khác đang được chế tạo.

Một góc đá Vành Khăn ở quần đảo Trường Sa bị Trung Quốc ráo riết bồi lấp, xây đảo nhân tạo phi pháp

Trước giờ phán quyết của PCA, Trung Quốc đã gióng trống khua chiêng về sự ủng hộ từ các nước châu Phi xa xôi, nơi nước này có các khoản đầu tư, và từ một vài thành viên dễ bị ảnh hưởng trong Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á. Mục tiêu của Trung Quốc là nhằm ngăn cản các thành viên ASEAN đoàn kết chống lại nước này và giảm nhẹ vai trò của luật pháp quốc tế trong khu vực nơi mà Trung Quốc đang tìm kiếm địa vị thống trị về mặt chiến lược. Đáng lo ngại hơn, Trung Quốc đã đẩy mạnh các hoạt động tại Biển Đông bất chấp phán quyết trọng tài đang diễn ra, tuyên bố sẽ làm ngơ tất cả các phán quyết khiến các tuyên bố chủ quyền của mình trở thành vô giá trị.

Chạy vũ trang ở châu Á là cuộc chạy đua lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh, và nó đang tăng tốc trong bối cảnh tình hình quốc tế ngày càng không thuận lợi. Nước Mỹ đang bận tâm với nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo và các mối đe dọa khủng bố khác từ bên ngoài, và bây giờ là với chiến dịch bầu cử tổng thống trong nước. Một châu Âu đang bị xáo trộn sau khi Anh bỏ phiếu rời khỏi Liên minh châu Âu, điều diễn ra sau 8 năm tăng trưởng yếu, thắt lưng buộc bụng và các cuộc khủng hoảng kéo dài.

Nếu có thể, đây nên là thời điểm để châu Á đảm nhiệm vai trò lãnh đạo toàn cầu. Buồn thay, những xung đột địa chính trị gay gắt trong khu vực đang ngáng đường, do sự thiếu vắng của một khuôn khổ mang tính thể chế để ngăn chặn, giảm nhẹ và giải quyết các tranh chấp lãnh thổ. Trừ khi, và cho đến khi, một khuôn khổ như thế được thiết lập, rủi ro về xung đột sẽ tăng lên, gây nguy hại cho quá trình chuyển biến kinh tế trong khu vực, vốn giúp một tỷ người châu Á thoát khỏi đói nghèo trong những thập kỷ gần đây.

Tạo dựng một khuôn khổ an ninh khu vực có thể đứng vững được là điều không dễ dàng, trong bối cảnh các xung đột địa chính trị tại châu Á dường như đều rất khó giải quyết. Những xung đột này bao gồm tranh chấp Kashmir giữa Ấn Độ và Pakistan, đối đầu giữa hai miền Triều Tiên, quan hệ sóng gió giữa Trung Quốc và Đài Loan, và các yêu sách chủ quyền phi lý của Trung Quốc đối với các vùng lãnh thổ chủ quyền của Nhật Bản và Ấn Độ, Philippines và Việt Nam.

Giải quyết các cuộc tranh chấp này tối thiếu cần các luật chơi cơ bản của trò chơi, có thể được phát triển và thực hiện chỉ trên cơ sở đa phương, không phải đơn phương theo cách mà Trung Quốc đòi hỏi. Chẳng hạn, ASEAN đang soạn thảo một Bộ quy tắc ứng xử để quản lý Biển Đông, nhưng nỗ lực này đạt được rất ít tiến triển vì sự ngoan cố của Trung Quốc.

Nếu Trung Quốc không nhận ra sự nguy hiểm trong thái độ hung hăng của mình, và sẵn sàng hơn để đàm phán một thoả thuận khu vực, leo thang hơn nữa cuộc chạy đua vũ trang ở châu Á sẽ tiếp tục và không đem lại lợi ích cho bên nào cả.

* Thitinan Pongsudhirak là Giáo sư và Giám đốc của Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc tế, Khoa khoa học chính trị, Đại học Chulalongkorn, Bangkok.

Theo Vnmedia