Câu chuyện ‘Origin’ và phương pháp giải bài toán kinh phí làm phim nghệ thuật

Khi ngân sách làm phim không còn nhiều như trước và được dành cho những bộ phim “ưu tiên”, nữ đạo diễn Ava DuVernay đã tìm ra phương cách mới.

Không thể có được nguồn tài chính truyền thống để làm bộ phim Origin tâm huyết nên bà đã quay sang Quỹ Ford, Melinda Gates và các nhà từ thiện sẵn sàng giúp đỡ khác. Mô hình “huy động vốn” này được dự đoán sẽ là xu hướng mới của điện ảnh trong thời đại khó khăn.

Câu chuyện tìm kinh phí cho Origin

Những nghi ngờ về tương lai doanh thu của bộ phim bắt đầu ngay khi đạo diễn Ava DuVernay quyết định chọn tác phẩm phi hư cấu bán chạy nhất năm 2020 Caste: The Origins of Our Discontents của nhà báo Wilkerson để chuyển thể thành bộ phim mang tựa đề Origin. Một số người lý lẽ, vì lịch sử chứng minh tác giả Isabel Wilkerson từng phân biệt chủng tộc nên sách của bà không thể dựng thành phim được. Ngoài ra, Aunjanue Ellis-Taylor, được chọn vào vai diễn trung tâm không phải là ngôi sao đủ lớn để thu hút khán giả một bộ phim kinh phí 38 triệu USD. Khán giả cũng khó lòng chấp nhận một bộ phim buộc họ phải sống lại quá khứ đau thương với nhân vật Trayvon Martin, nạn diệt chủng Holocaust, chế độ nô lệ và sự ngược đãi những người Dalit bần cùng ở Ấn Độ. Trước những ý kiến đó, DuVernay vẫn tin rằng bộ phim cần phải được thực hiện ngay trước cuộc bầu cử năm 2024 và bà không hề muốn đồng tiền bóp méo cách nhìn lại quá khứ của mình. Điều đó có nghĩa là bà phải tìm ra một cách mới để tài trợ cho bộ phim. Và bà đã thành công ngoạn mục.

Cảnh trong phim Origin

Origin (khởi chiếu ở New York và Los Angeles trước, rồi mở rộng trên toàn nước Mỹ vào tháng 1) được hỗ trợ bởi nguồn kinh phí bất ngờ: các nhà từ thiện. Chính các quỹ và nhà tài trợ đã viết séc để tạo điều kiện sản xuất nó, gồm Quỹ Ford, các tổ chức phi lợi nhuận như Melinda French Gates, Laurene Powell Jobs, “23andMe” của Anne Wojcicki và một số ngôi sao bóng rổ giải NBA có tinh thần cộng đồng và không mong đợi sẽ thu được lợi nhuận từ khoản tiền đổ vào bộ phim. Mục tiêu của họ là bộ phim sẽ có một tác động xã hội nhất định. “Có vẻ như thị trường ngầm bảo tôi ý tưởng làm bộ phim là không hiệu quả. Nhưng nếu thị trường nói kịch bản không có giá trị đối với các hãng phim thì nó lại được các thực thể khác nhìn nhận”. DuVernay bộc bạch trong một cuộc phỏng vấn với The Washington Post.

Mô hình huy động kinh phí của DuVernay làm gợi nhớ đến hoạt động từ thiện cho các bảo tàng nghệ thuật hoặc các công ty opera (những loại hình nghệ thuật cao cấp không thể tồn tại nếu không có sự hỗ trợ tài chính của các nhà hảo tâm). Không ai dám nghĩ phương cách này sẽ được áp dụng cả với việc sản xuất phim (đặc biệt là những bộ phim không được các tài phiệt Hollywood đánh giá cao) nhưng chính một loạt các “lực cản” (từ sự phát triển của các dịch vụ phát trực tuyến đến nhu cầu toàn cầu về phim siêu anh hùng) lấy mất cơ hội của các nhà làm phim chính kịch dành cho người lớn (dù từng đoạt giải Oscar) đã buộc họ phải tìm cách khác. Sự bùng nổ của những bộ phim “câu khách” đã dẩn đến những cuộc thảo luận sôi nổi về việc làm cách nào để duy trì và nâng cao tính nghệ thuật trong điện ảnh. Trước đây, DuVernay thường vận động những nguồn tài trợ truyền thống, từ 250.000 USD cho bộ phim độc lập đột phá Middle of Nowhere (2012) đến 100 triệu USD hãng Disney đầu tư cho bộ phim chuyển thể có nhiều hiệu ứng đặc biệt A Wrinkle (2018). Lần này, khi nhận thức khó lòng huy động được các nguồn tài trợ truyền thống cho Origin, bà đã tìm gặp Darren Walker, chủ tịch Quỹ Ford và người đồng hành lâu năm của bà bằng lòng ngay khi bà muốn có trước 10 triệu USD kinh phí. Walker, chịu trách nhiệm phân bổ 16 tỷ USD của Quỹ Ford, nhớ lại: “Tôi đã nói với Ava, bạn là một thiên tài cần được cởi trói và không nên bị ràng buộc bởi cái hệ thống đang kềm chân bạn!”.

Origin nhận được tràng pháo tay kéo dài 9 phút tại Liên hoan phim Venice

Có khoản tiền này, DuVernay bắt đầu tìm đến các nguồn tài trợ khác hoàn toàn mới của thế giới phim truyện và bà nhận được các khoản đầu tư từ các nhân vật có ảnh hưởng xã hội như ngôi sao bóng rổ Chris Paul, Karl-Anthony Towns, Malcolm Brogdon, Kevin Love và giành được sự ủng hộ từ quỹ MacArthur, Robert Wood Johnson, những tổ chức trước đây đã bảo trợ cho một số phim tài liệu. Một nhà đầu tư đáng chú ý khác là Agnes Gund, nhà từ thiện và nhà sưu tập nghệ thuật nổi tiếng với những đóng góp hào phóng cho Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (Museum of Modern Art) New York và các tổ chức mỹ thuật khác. “Tôi cho rằng 99% khán giả không thích bộ phim chỉ đơn thuần là họ không thích chủ đề của nó. Origin chuyển thể từ một cuốn sách mà mọi người nói là không thể chuyển thể được vì chủ đề quá khó, rối rắm và không hấp dẫn. Rồi, nhân vật chính sống sót sau nỗi đau buồn. Bộ phim không có chút hơi hướng nào của bom tấn Marvel. Làm sao tôi có thể thuyết phục mọi người ủng hộ mình? Câu hỏi quá khó!”. DuVernay tâm sự.

Nhưng mọi chuyện ổn thỏa hơn đạo diễn tưởng. Với dàn diễn viên gồm Jon Bernthal, Niecy Nash, Nick Offerman và Ellis-Taylor (người được đề cử giải Oscar năm ngoái cho King Richard), Origin đã nhận được phản ứng khá thuận lợi tại các liên hoan phim và DuVernay nhận được tràng pháo tay kéo dài 9 phút tại Liên hoan phim Venice vào tháng 9 qua. Paul, siêu sao NBA đang khoác áo câu lạc bộ Golden State Warriors, người đã đầu tư cùng vợ anh, Jada vào bộ phim, nhận xét: “Bây giờ tôi còn nổi da gà khi xem xong Origin. Thật ngạc nhiên, bộ phim song hành với bạn và thắp lên ngọn lửa bên cạnh bạn. Tôi muốn những khán giả khác cũng nhìn thấy như thế”. Powell Jobs, người sáng lập Emerson Collective Foundation và là người viết kịch bản cho bộ phim, kỳ vọng xa hơn: ” Origin sẽ khơi động lại cuộc tranh luận về những hệ thống gây ra sự bất bình đẳng trong xã hội. Mọi người cần phải rút ra những bài học từ đó”.

Origin tái hiện màn đốt sách kinh hoàng thời Đức quốc xã

Và nó đáng để kỳ vọng

Chính sự bội thực của các bộ phim giải trí gia đình xem trên các ứng dụng trực tuyến đã khiến việc người hâm mộ điện ảnh ra khỏi nhà để xem những bộ phim có ý thức xã hội và phim tiểu sử nhạy cảm trở thành điều… không tưởng! Nhu cầu xem phim tại nhà và trên các thiết bị di động ngày càng tăng là đòn bẩy để Hollywood cải tiến công thức làm phim đảm bảo lợi nhuận cao nhất, trong đó chủ yếu tập trung vào thể loại phiêu lưu hành động, chuyển thể từ truyện tranh và hoạt hình thân thiện với trẻ em. Năm 2023, lượng khán giả chịu đến rạp xem những bộ phim “khó xem” vẫn chưa hồi phục, thể hiện qua doanh thu phòng vé đáng thất vọng của những bộ phim trí tuệ được đánh giá cao như The Fabelmans do Steven Spielberg đạo diễn ra rạp vào mùa đông năm ngoái. Hệ quả là các nhà tài trợ truyền thống xa lánh dần thể loại phim này.

Caste: The Origins of Our Discontents của nhà báo Wilkerson dù đã được đưa vào câu lạc bộ sách của Oprah Winfrey và danh sách sách yêu thích nhất trong năm của Barack Obama nhưng tác phẩm dày 496 trang này không hề dễ đọc và chưa có ai mua quyền dựng nó thành phim. Wilkerson đã viết theo một cách tiếp cận gần như học thuật, một luận điểm trọng tâm được trình bày một cách chặt chẽ với bối cảnh lịch sử và những phép loại suy phức tạp. Rất ít chỗ cho nhân vật và cảnh quan. Nhưng sau khi trò chuyện với tác giả, DuVernay quyết định kịch bản, không giống như sách, sẽ biến Wilkerson thành nhân vật chính.

Được quay chỉ trong 37 ngày, Origin là dự án đầy tham vọng. Các nhà tài trợ độc lập can thiệp rất ít vào quá trình làm phim. DuVernay giữ được tất cả ý kiến và sáng tạo của mình. Bà nói: “Điều quan trọng đối với tôi là bộ phim sẽ đến được với mọi người và khiến họ say mê. Origin ra mắt vào thời điểm thị trường không chắc chắn ủng hộ nó, nhưng chúng tôi có một mục tiêu khác và hy vọng sẽ thành công với mục tiêu này”. DuVernay hy vọng Origin sẽ thúc đẩy mọi người kiến tạo một xã hội tốt đẹp hơn.

Origin theo chân Wilkerson (Ellis-Taylor) khi tác giả phát triển luận điểm của mình cho cuốn sách và liên kết cuộc đàn áp người Do Thái của Đức Quốc xã với nạn buôn bán nô lệ và hệ thống đẳng cấp của Ấn Độ. Trong quá trình, cô phải đối mặt với một biên tập viên sách đầy hoài nghi và những người phản đối khác, cũng như cái chết bất ngờ của Brett – chồng cô, do Bernthal thủ vai.