Cảnh báo triệu chứng thường gặp của đau tim nhưng ít người chú ý

Những biểu hiện như khó thở, đau ngực dữ dội, buồn nôn là những triệu chứng điển hình của đau tim.

Cảnh báo triệu chứng thường gặp của đau tim nhưng ít người chú ý - Hình 1

Cảm giác bất chợt lo lắng, bồn chồn, bất an có thể là dấu hiệu sớm cảnh báo cơn đau tim nhưng lại ít được người bệnh chú ý – ẢNH MINH HỌA: SHUTTERSTOCK

Tuy nhiên, các chuyên gia y tế cảnh báo vẫn còn một triệu chứng bất thường khác nhưng lại ít được mọi người chú ý đến.

Cảm giác bất chợt cảm thấy lo lắng, bồn chồn, bất an có thể là dấu hiệu sớm cảnh báo cơn đau tim. Thế nhưng, ít người biết đây là dấu hiệu của căn bệnh chết người, theo The Express.

Do đó, những người xuất hiện triệu chứng lo lắng, bồn chồn này dễ bỏ qua và không biết cơn đau tim đang đến. Theo Cơ quan Y tế Quốc gia Anh(NHS), cảm giác lo lắng đó gây khó chịu, khiến cơ thể cảm thấy bất an, không thoải mái, giống như cảm giác đang trải qua một cơn hoảng sợ.

Hầu hết người bệnh trải qua triệu chứng này của đau tim trong khoảng 5 đến 20 phút. Các báo cáo cho thấy một số người trải qua cảm giác này đế 1 giờ.

Tuy nhiên, cảm giác lo lắng, bất an cảnh báo triệu chứng sớm của đau tim lại rất giống cảm giác hoảng sợ khi người ta đối mặt với tình huống căng thẳng.

Theo Health Harvard , hoảng sợ là trạng thái sợ hãi và lo lắng dồn dập, có cảm giác giống một cơn đau tim như bị đau ngực, khó thở, đổ mồ hôi, buồn nôn, choáng váng , tim đập nhanh và mạnh.

Do đó, cũng có những trường hợp người bệnh hoảng sợ và nghi ngờ là đau tim nên được đưa đến bệnh viện cấp cứu. Các bác sĩ chẩn đoán đó không phải đau tim mà chứng đau ngực không do tim (NCCP). Các thống kê cho thấy cứ 3 người thì có 1 người sẽ trải qua NCCP ít nhất một lần trong đời, theo The Express.

11 triệu chứng đau tim lạ thường chỉ phụ nữ mới gặp

Đó là những triệu chứng rất ít được chú ý, vì không phải là cơn đau ngực dữ dội như ở nam giới. Vì vậy, phụ nữ cần phải biết những triệu chứng này để cứu mình.

11 triệu chứng đau tim lạ thường chỉ phụ nữ mới gặp - Hình 1

Video đang HOT

Mặc dù buồn nôn hoặc nôn mửa có thể do nhiều lý do, nhưng đó cũng là dấu hiệu ít biết của bệnh tim - ẢNH MINH HỌA: SHUTTESRTOCK

Tiến sĩ Charles Richardson, từ Phòng khám tim Cleveland Heart (Mỹ), cho biết bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở phụ nữ, chiếm 1/3 số ca tử vong ở phụ nữ.

Vấn đề ở chỗ các triệu chứng ở phụ nữ không dễ nhận biết như ở nam giới.

Tiến sĩ Jeffrey A. Wuhl, bác sĩ tim mạch ở Wynnewood, Pennsylvania (Mỹ), cho biết thông thường, phụ nữ ít được phát hiện mắc bệnh tim, vì đôi khi họ có những triệu chứng không rõ ràng, hoặc các triệu chứng không nghiêm trọng.

Trong khi đàn ông bị đau ngực dữ dội, thì phụ nữ chỉ thấy hơi tức ngực, khó chịu, theo Best Life .

Bởi vì bệnh tim thường phát bệnh trước khi xảy ra cơn đau tim, suy tim hoặc các vấn đề về tim khác, vì vậy cần phải chú ý đến bất kỳ dấu hiệu nào không ổn.

Biết được 11 triệu chứng này có thể cứu sống bạn, theo Best Life .

1. Cực kỳ mệt mỏi

Bỗng nhiên mệt mỏi bất thường trong khi bình thường rất khỏe là điều bạn không bao giờ nên bỏ qua. Tiến sĩ Wuhl nói, triệu chứng này thường xảy ra ở phụ nữ hơn và thường bị bỏ qua.

2. Buồn nôn hoặc nôn mửa

Tiến sĩ Wuhl nói rằng, mặc dù buồn nôn hoặc nôn mửa có thể do nhiều lý do, nhưng đó cũng là dấu hiệu ít biết của bệnh tim, theo Best Life .

Bởi vì nhiều người xem đây là những triệu chứng vặt vãnh so với lẽ ra "đau tim thì phải là đau ngực dữ dội", nên phụ nữ chỉ nghĩ là cảm xoàng, và thường bỏ qua mà không đi khám.

3. Khó thở

Tiến sĩ Nate Favini, bác sĩ nội khoa và là trưởng y khoa tại Forward ở San Francisco, California (Mỹ), cho biết: "Hãy coi trọng triệu chứng khó thở. Một số phụ nữ cảm thấy mệt như vừa chạy marathon, mặc dù không làm việc gì nặng, đó là dấu hiệu họ lên cơn đau tim".

11 triệu chứng đau tim lạ thường chỉ phụ nữ mới gặp - Hình 2

Nếu thấy những mảng màu hơi vàng, như sáp xuất hiện trên da - thường là ở khóe mắt hoặc ở mặt sau cẳng chân - thì đó có thể là cặn cholesterol. Mức mỡ máu cao luôn đi đôi với bệnh tim - ẢNH MINH HỌA: SHUTTERSTOCK

4. Chân yếu hoặc lạnh

Mayo Clinic cho biết tình trạng yếu hoặc lạnh ở chân hoặc tay có thể xảy ra khi các mạch máu ở những khu vực đó bị thu hẹp, theo Best Life .

Nhiều người chỉ nghĩ rằng đó là chuyện vặt, nhưng với triệu chứng bất thường này, có thể trái tim đang cảnh báo về một vấn đề nghiêm trọng.

5. Đổ mồ hôi trộm

Không có lý do gì mà bỗng nhiên đổ mồ hôi quá mức có thể là điều nguy hiểm. Trong một nghiên cứu từ Đại học Illinois tại Chicago (Mỹ), đổ mồ hôi đột ngột, đồng thời khó chịu ở ngực, cánh tay, cổ hoặc hàm có thể báo hiệu một cơn đau tim đang đến.

6. Hơi đau hoặc tức ngực

Tiến sĩ Wuhl nói rằng, không phải lúc nào đau tim cũng phải là cơn đau ngực dữ dội, mà đôi khi chỉ là cảm giác khó chịu hoặc hơi tức ngực - lan ra cổ, hàm, cánh tay hoặc lưng.

7. Đau hoặc tức bụng

Theo tiến sĩ Favini, đau hoặc tức bụng cũng có thể là dấu hiệu của một cơn đau tim, đặc biệt nếu đau càng nặng khi gắng sức hoặc đau càng lúc càng nặng và không khỏi.

Nếu kèm theo choáng váng, đau ở cánh tay hoặc hàm hoặc khó thở, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức, theo Best Life .

8. Bốc hỏa

Phụ nữ thời kỳ mãn kinh thường bị bốc hỏa. Nhưng theo Harvard Health , nghiên cứu trước đây cho thấy, những phụ nữ thường xuyên bốc hỏa có "nguy cơ mắc các biến cố tim mạch cao gấp đôi".

9. Sưng phù ở bàn chân và cẳng chân

Một số bệnh về tim có thể khiến chất dịch tích tụ, gây sưng phù ở bàn chân, cẳng chân.

Nếu sưng phù chân không rõ lý do, cần đi khám càng sớm càng tốt.

10. Mọc u mỡ trên da

Nếu thấy những mảng màu hơi vàng, như sáp xuất hiện trên da - thường là ở khóe mắt hoặc ở mặt sau cẳng chân - thì đó có thể là cặn cholesterol. Mức mỡ máu cao luôn đi đôi với bệnh tim, và sự tăng mức cholesterol này thường là dấu hiệu cảnh báo bệnh tim.

11. Đau hàm và cánh tay

Mặc dù đau ngực là triệu chứng rõ ràng nhất, nhưng tiến sĩ Favini cho biết, phụ nữ có nhiều khả năng chỉ bị đau cánh tay hoặc hàm mà không đau ngực.

Nếu tình trạng đau này càng nặng hơn khi gắng sức hoặc đau không dứt, đặc biệt nếu kèm theo mồ hôi lạnh hoặc các triệu chứng tim khác, tốt nhất nên gọi cấp cứu, theo Best Life .

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Không

Tin liên quan

Tiêu điểm

Uống nước nhiều có hại thận không?Uống nước nhiều có hại thận không?
07:44:54 12/09/2025
5 thực phẩm trong bếp hỗ trợ kiểm soát gan nhiễm mỡ, tiểu đường hiệu quả5 thực phẩm trong bếp hỗ trợ kiểm soát gan nhiễm mỡ, tiểu đường hiệu quả
05:29:23 12/09/2025
Cô gái tử vong sau 5 ngày phát hiện đau họng, bác sĩ chỉ ra 5 dấu hiệu cần đi khám ngayCô gái tử vong sau 5 ngày phát hiện đau họng, bác sĩ chỉ ra 5 dấu hiệu cần đi khám ngay
06:02:02 11/09/2025
Bị hôn mê do hạ đường huyết giữa đêm, người đàn ông may mắn được cứu sống nhờ... hàng xómBị hôn mê do hạ đường huyết giữa đêm, người đàn ông may mắn được cứu sống nhờ... hàng xóm
08:18:21 12/09/2025
Khám phá 8 lợi ích sức khỏe bất ngờ từ quả đu đủKhám phá 8 lợi ích sức khỏe bất ngờ từ quả đu đủ
07:42:12 12/09/2025
Cứu sống người phụ nữ có khối u 'khủng' bị xoắn, nguy cơ vỡCứu sống người phụ nữ có khối u 'khủng' bị xoắn, nguy cơ vỡ
20:52:37 10/09/2025
Chuyên gia kỳ vọng vaccine ung thư của Nga: Xóa "án tử", thêm cơ hội sốngChuyên gia kỳ vọng vaccine ung thư của Nga: Xóa "án tử", thêm cơ hội sống
16:17:51 11/09/2025
TPHCM: Bình gas mini ở quán nhậu phát nổ nửa đêm, nhiều người bỏng đen mặtTPHCM: Bình gas mini ở quán nhậu phát nổ nửa đêm, nhiều người bỏng đen mặt
08:00:07 11/09/2025

Tin đang nóng

Vụ "mỹ nam số 1 Trung Quốc" ngã lầu tử vong: Nhân chứng kể lại hiện trường đầy thương tâmVụ "mỹ nam số 1 Trung Quốc" ngã lầu tử vong: Nhân chứng kể lại hiện trường đầy thương tâm
07:34:00 12/09/2025
10 tổng tài đẹp nhất Trung Quốc: Vương Hạc Đệ xếp thứ 2, hạng 1 tuyệt đỉnh không tả nổi10 tổng tài đẹp nhất Trung Quốc: Vương Hạc Đệ xếp thứ 2, hạng 1 tuyệt đỉnh không tả nổi
06:47:32 12/09/2025
Đoạn clip không thể tin nổi của Trấn Thành và mỹ nam đẹp nhất Mưa Đỏ đang gây xôn xao cõi mạngĐoạn clip không thể tin nổi của Trấn Thành và mỹ nam đẹp nhất Mưa Đỏ đang gây xôn xao cõi mạng
07:23:28 12/09/2025
9 năm khắc nghiệt của một bác sĩ nội trú: Vẻ đẹp trí tuệ... cần gì tóc!9 năm khắc nghiệt của một bác sĩ nội trú: Vẻ đẹp trí tuệ... cần gì tóc!
08:06:30 12/09/2025
Chồng lén lút rút 500 triệu đồng, tôi chết lặng khi biết số tiền đó đi đâuChồng lén lút rút 500 triệu đồng, tôi chết lặng khi biết số tiền đó đi đâu
10:17:51 12/09/2025
Lindsay Lohan lại wow nữa rồi: "Cải lão hoàn đồng" là không đủ để miêu tả!Lindsay Lohan lại wow nữa rồi: "Cải lão hoàn đồng" là không đủ để miêu tả!
09:06:52 12/09/2025
Địch Lệ Nhiệt Ba lại bị nghi đã có con với sao nam tai tiếngĐịch Lệ Nhiệt Ba lại bị nghi đã có con với sao nam tai tiếng
10:16:57 12/09/2025
Park Bo Gum "rơi mặt nạ" hiền lành, lộ thái độ thô lỗ giữa sự kiện đông người?Park Bo Gum "rơi mặt nạ" hiền lành, lộ thái độ thô lỗ giữa sự kiện đông người?
08:34:17 12/09/2025

Tin mới nhất

Cúm A: Bệnh 'quen mặt' nhưng chẳng hề lành tính

Cúm A: Bệnh 'quen mặt' nhưng chẳng hề lành tính

12:38:53 12/09/2025
Cúm có thể gây sốt, mất nước và tăng nhu cầu oxy khi nhiễm cúm, khiến tim phải làm việc nhiều hơn, dễ dẫn đến suy tim cấp mất bù ở bệnh nhân suy tim, tăng nguy cơ rối loạn nhịp tim ở bệnh nhân tim mạch.
Cứu bé trai 5 tuổi vô tình nuốt móc cặp sách ở Tuyên Quang

Cứu bé trai 5 tuổi vô tình nuốt móc cặp sách ở Tuyên Quang

12:22:54 12/09/2025
Từ sự việc trên, bác sĩ khuyến cáo các bậc phụ huynh không để trẻ nhỏ chơi một mình với những vật dễ gây hóc như đồng xu, hạt, cúc áo, móc khóa, que cứng... Đồng thời cần tập cho trẻ thói quen không ngậm đồ vật vào miệng để tránh những ...
Vì sao phụ nữ dễ bị chướng bụng kéo dài?

Vì sao phụ nữ dễ bị chướng bụng kéo dài?

12:19:46 12/09/2025
Chướng bụng là tình trạng phổ biến ở phụ nữ, gây khó chịu và ảnh hưởng sinh hoạt. Đôi khi đây chỉ là rối loạn nhẹ, nhưng cũng có thể cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng.
Bí quyết giúp con bạn luôn khỏe mạnh và thông minh: Điều cần làm ngay từ trong bào thai!

Bí quyết giúp con bạn luôn khỏe mạnh và thông minh: Điều cần làm ngay từ trong bào thai!

07:39:43 12/09/2025
Điều này phản ánh sự mất cân bằng trong chăm sóc dinh dưỡng, nơi trẻ em bị suy dinh dưỡng, nơi lại đối mặt với bệnh chuyển hóa do thừa dinh dưỡng. Cả hai thái cực này đều để lại hệ lụy nặng nề cho sự phát triển lâu dài của trẻ.
Lá tía tô và công dụng giảm cảm trong dân gian

Lá tía tô và công dụng giảm cảm trong dân gian

07:35:06 12/09/2025
Tía tô thuộc họ bạc hà, có hai loại chính là lá xanh và lá tía. Cây thường cao từ 60-90 cm, dễ trồng và phát triển tốt trên nhiều loại đất. Lá tía tô chứa nhiều dưỡng chất thiết yếu, đồng thời hạt còn được ép lấy dầu giàu chất béo lành ...
Nỗi ám ảnh đằng sau miếng thịt tái

Nỗi ám ảnh đằng sau miếng thịt tái

07:07:00 12/09/2025
Loài này hút chất dinh dưỡng, gây viêm ruột, rối loạn tiêu hóa, đau bụng, sụt cân, thiếu máu, chóng mặt, hạ huyết áp. Một trong những ám ảnh lớn nhất là cảnh đốt sán chui ra từ hậu môn, bò lổm ngổm ra ngoài, bác sĩ Tuấn nói.
Khi hóa trị, xạ trị, điều trị nhắm trúng đích nên ăn như thế nào?

Khi hóa trị, xạ trị, điều trị nhắm trúng đích nên ăn như thế nào?

06:12:45 12/09/2025
Với người bị thay đổi vị giác, có thể thêm chanh, bạc hà, thì là hoặc gừng để tạo hương vị mới; tránh dùng thìa đũa kim loại vì dễ gây cảm giác tanh; đồng thời chỉ làm ấm thức ăn vừa phải để hạn chế mùi quá nồng.
Số ca sốt xuất huyết ở Vĩnh Long tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái

Số ca sốt xuất huyết ở Vĩnh Long tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái

06:09:20 12/09/2025
Theo bà Hồ Thị Thu Hằng, Giám đốc Sở Y tế tỉnh Vĩnh Long, ngành y tế địa phương đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, đồng thời khuyến cáo người dân cần dành thời gian để vệ sinh môi trường sống, chủ động phòng bệnh.
Lý do đau tim thường xảy ra buổi sáng và lời khuyên của bác sĩ

Lý do đau tim thường xảy ra buổi sáng và lời khuyên của bác sĩ

06:08:44 12/09/2025
Cơn đau tim xảy ra khi dòng máu đến một phần của tim bị chặn lại, có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Tuy nhiên, cơn đau tim vào buổi sáng phổ biến hơn.
Tiếp cận mới trong điều trị đa u tủy xương

Tiếp cận mới trong điều trị đa u tủy xương

05:44:50 12/09/2025
Bác sỹ Bình cũng nhấn mạnh vai trò của thuốc Daratumumab, một kháng thể đơn dòng mới trong điều trị đa u tủy xương và hy vọng trong tương lai thuốc sẽ được bảo hiểm y tế hỗ trợ thanh toán, giúp người bệnh dễ dàng tiếp cận hơn.
Sữa bò, sữa đậu nành, sữa hạnh nhân: Loại nào tốt cho sức khỏe?

Sữa bò, sữa đậu nành, sữa hạnh nhân: Loại nào tốt cho sức khỏe?

05:35:16 12/09/2025
Sữa đậu nành chứa nhiều protein, ít chất béo bão hòa, bổ sung vitamin A, B, D cùng khoáng chất như canxi, kali. Đây là lựa chọn thay thế tốt cho người không uống được sữa bò.
Cứu sống hai mẹ con do xuất huyết buồng ối hiếm gặp

Cứu sống hai mẹ con do xuất huyết buồng ối hiếm gặp

05:32:52 12/09/2025
Bác sĩ phẫu thuật cho biết, khi mở ổ bụng, toàn bộ buồng ối chứa đầy máu đen, quanh dây rốn có nhiều cục máu đông. Nguyên nhân được xác định là do dây rốn bám bất thường vào mép bánh rau, khiến một mạch máu bị đứt, làm bong một phần rau...

Có thể bạn quan tâm

Vụ "mỹ nam số 1 Trung Quốc" ngã lầu: Cảnh sát không thể kết luận nguyên nhân tử vong, mẹ đau đớn đến ngất xỉu

Vụ "mỹ nam số 1 Trung Quốc" ngã lầu: Cảnh sát không thể kết luận nguyên nhân tử vong, mẹ đau đớn đến ngất xỉu

Sao châu á

12:57:33 12/09/2025
Những diễn biến mới nhất xoay quanh vụ mỹ nam hàng đầu Trung Quốc Vu Mông Lung qua đời đột ngột vẫn đang nhận được sự quan tâm lớn từ công chúng.
Vbiz có mỹ nhân hở bạo: U40 nhưng body như "búp bê sống", kèn cựa "nữ hoàng nội y" với Ngọc Trinh

Vbiz có mỹ nhân hở bạo: U40 nhưng body như "búp bê sống", kèn cựa "nữ hoàng nội y" với Ngọc Trinh

Sao việt

12:50:33 12/09/2025
Ở độ tuổi U40 nhưng Khánh My vẫn giữ sắc vóc đáng ngưỡng mộ. Ngoài rra cô còn sở hữu khối tài sản mà nhiều người ví von là đại gia ngầm Vbiz
Thực đơn cơm nhà ngon lành, bổ dưỡng của bà mẹ 3 con

Thực đơn cơm nhà ngon lành, bổ dưỡng của bà mẹ 3 con

Ẩm thực

12:45:33 12/09/2025
Bí quyết để duy trì các chỉ số sức khỏe đẹp như trong mơ cho các thành viên trong gia đình của chị Diệu Thanh là thường xuyên ăn các món cá và hải sản.
Sau 10 năm mẹ mất, chị em tôi vẫn không thể tha thứ cho cha mình

Sau 10 năm mẹ mất, chị em tôi vẫn không thể tha thứ cho cha mình

Góc tâm tình

12:44:18 12/09/2025
Mười năm trôi qua, vết thương trong lòng chị em tôi vẫn chưa một lần khép miệng, nó bắt đầu từ chính người lẽ ra với chúng tôi là chỗ dựa cả đời.
Điều tra làm rõ vụ một người đàn ông làm nghề cứu hộ giao thông bị đánh gây thương tích

Điều tra làm rõ vụ một người đàn ông làm nghề cứu hộ giao thông bị đánh gây thương tích

Pháp luật

12:16:26 12/09/2025
Một người đàn ông làm nghề cứu hộ giao thông bị đánh gây thương tích sau khi hỗ trợ xe ôtô bị sự cố tại km231 cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết.
4 cách ăn trứng giúp giảm cân hiệu quả

4 cách ăn trứng giúp giảm cân hiệu quả

Làm đẹp

12:09:52 12/09/2025
Ăn trứng để giảm cân là phương pháp nhiều người áp dụng, nhưng không phải ai cũng biết cách ăn trứng sao cho đạt hiệu quả giảm mỡ tối ưu.
Tổng thống Mỹ Donald Trump: Vụ UAV rơi xuống Ba Lan có thể là "sai lầm"

Tổng thống Mỹ Donald Trump: Vụ UAV rơi xuống Ba Lan có thể là "sai lầm"

Thế giới

11:57:10 12/09/2025
Tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng vụ máy bay không người lái đi vào không phận Ba Lan có thể là một "sai lầm".
Giá iPhone 17 Pro Max, iPhone 17, iPhone 17 Air mới ở Việt Nam bao nhiêu tiền khiến dân tình xôn xao 'đứng ngồi không yên'?

Giá iPhone 17 Pro Max, iPhone 17, iPhone 17 Air mới ở Việt Nam bao nhiêu tiền khiến dân tình xôn xao 'đứng ngồi không yên'?

Đồ 2-tek

11:50:41 12/09/2025
Điều đáng nói là trong bối cảnh nhiều dự đoán cho rằng dòng iPhone 17 sẽ tăng giá một cách khủng khiếp, giá của những chiếc iPhone 17 mới đều khiến người dùng bất ngờ sau khi Apple Việt Nam và nhiều đại lý công bố giá bán và nhận đặt hà...
Phó Thủ tướng sắp họp với thống đốc ngân hàng về giá vàng

Phó Thủ tướng sắp họp với thống đốc ngân hàng về giá vàng

Tin nổi bật

11:39:06 12/09/2025
Thủ tướng yêu cầu báo cáo tình hình thực hiện chính sách tiền tệ, đặc biệt là tỷ giá hối đoái, giá vàng, lãi suất, tín dụng bất động sản trước ngày 14/9.
Tử vi ngày 12/9: Top 3 con giáp đạt chỉ số may mắn cao nhất, tài lộc và sự nghiệp đều vượng phát

Tử vi ngày 12/9: Top 3 con giáp đạt chỉ số may mắn cao nhất, tài lộc và sự nghiệp đều vượng phát

Trắc nghiệm

11:30:08 12/09/2025
Ngày 12/9 mở ra cơ hội tỏa sáng cho ba con giáp may mắn nhất, khi cả sự nghiệp lẫn tình cảm và tài lộc đều đồng loạt thăng hoa.
Xe điện Polestar 5 không có kính hậu, mạnh 872 mã lực, đấu Porsche Taycan

Xe điện Polestar 5 không có kính hậu, mạnh 872 mã lực, đấu Porsche Taycan

Ôtô

11:28:06 12/09/2025
Polestar gây chú ý khi loại bỏ kính hậu trên mẫu GT bốn cửa vừa ra mắt, lần đầu ứng dụng kiến trúc điện áp 800V cho tốc độ sạc cao và nhiều vật liệu thân thiện với môi trường.