Các chủng gây cúm gia cầm ở người phổ biến

Nhiễm cúm gia cầm thường không có triệu chứng ở chim hoang dã, nhưng có thể gây tỷ lệ chết rất cao ở gia cầm nuôi.

Triệu chứng của cúm gia cầm H5N1 là sốt cao, rét run, ho, đau họng,… Ảnh minh họa: VNVC.

Ở người, tỷ lệ tử vong do nhiễm các phân tuýp A (H5N1), A (H5N6) và A (H7N9) cao hơn nhiều so với nhiễm virus cúm mùa A và B.

Chủng gây cúm gia cầm ở người

Bác sĩ Phan Văn Mạnh – Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương cho biết, cúm (influenza) là một bệnh nhiễm virus đường hô hấp cấp tính gây ra bởi virus cúm (influenza virus).

Người ta thừa nhận rằng, đại dịch cúm từ lâu đã là một phần của lịch sử loài người. Các báo cáo đã mô tả những đợt bệnh hô hấp giống cúm từ năm 412 TCN. Virus cúm gây ra các vụ dịch sốt đường hô hấp tái phát 1 – 3 năm một lần.

Ngoài các vụ dịch hàng năm, virus cúm A là nguyên nhân gây ra bốn trận đại dịch từ năm 1918 đến năm 2009: “Cúm Tây Ban Nha” 1918 (H1N1), “Cúm Châu Á” 1957 (H2N2), “Cúm HongKong” 1968 (H3N2) và “cúm lợn” 2009 (A – H1N1).

Virus cúm thuộc họ Orthomyxoviridae, bao gồm 4 tuýp (type): Tuýp A, tuýp B và tuýp C có thể gây bệnh trên người và tuýp D chủ yếu ảnh hưởng đến gia súc. Tuýp D được biết là không gây bệnh cho người.

Trong khi virus cúm C gây bệnh lẻ tẻ ở người và lợn, virus cúm A và B theo mùa lưu hành ở người trên toàn thế giới. Các vụ dịch cúm mùa hằng năm ước tính gây ra 3 – 5 triệu ca bệnh nặng và khoảng 290.000 – 650.000 ca tử vong.

“Con người cũng có thể bị nhiễm virus cúm A truyền từ động vật (zoonotic influenza), như virus cúm gia cầm A (avian influenza A virus) phân tuýp (subtype) A (H5N1), A (H5N6), A (H7N9), A (H7N7) và A (H9N2) và virus cúm lợn A (swine influenza A virus) phân tuýp A (H1N1), A (H1N2) và A (H3N2)”, bác sĩ Mạnh cho biết.

Theo chuyên gia này, cúm gia cầm (avian influenza hay bird flu) gây ra bởi các chủng cúm A, thường chỉ lây nhiễm cho các loài chim hoang dã và gia cầm nuôi. Một số chủng trong số đó có thể lây nhiễm cho người như H5, H7 và H9. Hầu hết các trường hợp cúm gia cầm ở người là do những chủng châu Á H5N1 và H7N9 gây ra.

Hai loại virus cúm gia cầm

Oseltamivir (Tamiflu) là thuốc đặc hiệu để điều trị cúm gia cầm. Ảnh minh họa: INT.

Oseltamivir (Tamiflu) là thuốc đặc hiệu để điều trị cúm gia cầm, cần được dùng càng sớm càng tốt. WHO khuyến cáo không sử dụng corticosteroid, liệu pháp miễn dịch thụ động hay kháng sinh nhóm macrolid trong các trường hợp cúm. Việc sử dụng kháng sinh khi bệnh nhân không có tình trạng bội nhiễm vi khuẩn cũng không cần thiết và làm gia tăng tình trạng kháng thuốc kháng sinh. Vì vậy, người bệnh không tự ý mua thuốc uống khi có các biểu hiện nhiễm cúm mà cần đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị đúng.

Bác sĩ Mạnh cho biết, những trường hợp nhiễm H5N1 ở người đầu tiên được phát hiện ở Hồng Kông năm 1997. Nhiều bệnh nhân có triệu chứng hô hấp nặng, tỷ lệ tử vong cao.

Đến năm 2003 và 2004, các ca nhiễm H5N1 ở người lại xuất hiện và những trường hợp lẻ tẻ tiếp tục được báo cáo, chủ yếu ở châu Á và Trung Đông.

Từ năm 2014, các ca nhiễm H5N6 ở người đã được ghi nhận. Tất cả đều xảy ra ở khu vực Tây Thái Bình Dương, phần lớn tại Trung Quốc.

Vào đầu năm 2013, một đợt bùng phát dịch cúm gia cầm H7N9 trên diện rộng ở người đã xảy ra tại một số tỉnh phía Đông Nam Trung Quốc.

Trong đó, 1/3 trường hợp mắc bệnh tử vong, chủ yếu ở người cao tuổi. Các chủng cúm gia cầm khác xảy ra không thường xuyên bao gồm: H5N8, H7N3, H7N7, H7N4 và H9N2.

Theo bác sĩ Mạnh, virus cúm gia cầm A đã được phân lập từ hơn 100 loài chim thủy sinh hoang dã khác nhau trên khắp thế giới như vịt, ngỗng, thiên nga, mòng biển, nhạn biển, cò, chim cát.

Các loài này có thể bị nhiễm virus trong đường ruột và đường hô hấp, thải virus qua nước bọt, dịch tiết mũi và phân. Các loài gia cầm nuôi bị lây nhiễm virus cúm thông qua những nguồn bệnh tự nhiên này.

Virus cúm gia cầm được phân thành hai loại, gồm: Virus cúm gia cầm có độc lực thấp (LPAI) và virus cúm gia cầm độc lực cao (HPAI). Các virus cúm gia cầm có độc lực thấp gây bệnh không có biểu hiện hoặc chỉ biểu hiện nhẹ ở gia cầm như xù lông và giảm sản lượng trứng.

Trong khi đó, virus cúm gia cầm có độc lực cao gây bệnh nặng và tỷ lệ chết cao ở gia cầm mắc bệnh. Gà nhiễm virus HPAI A (H5) hoặc A (H7) có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan nội tạng với tỷ lệ chết lên đến 90 – 100%, thường trong vòng 48 giờ.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), con người có thể bị nhiễm virus cúm gia cầm, cúm lợn và các loại virus cúm khác như: Cúm gia cầm A/H5N1, A/H7N9 và A/H9N2; các virus cúm lợn như: A/H1N1, A/H1N2 và A/H3N2.

Nhiễm virus cúm gia cầm, cúm động vật ở người chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp với động vật bị nhiễm bệnh hoặc môi trường bị ô nhiễm. Những virus này không có khả năng lây truyền bền vững giữa người và người.

Phần lớn các trường hợp nhiễm virus cúm A/H5N1 và A/H7N9 ở người có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp với gia cầm sống hoặc chết bị nhiễm bệnh. Sự lây nhiễm có thể xảy ra qua tiếp xúc trực tiếp như: Giết mổ, vận chuyển, mua bán hoặc cầm, sờ vào gia cầm bị nhiễm bệnh.

Hoặc, sự lây nhiễm cũng có thể xảy ra qua ăn, uống thịt và các sản phẩm gia cầm bị nhiễm bệnh, thịt và các sản phẩm của gia cầm không được nấu chín kỹ như trứng, tiết canh…

WHO nhấn mạnh, kiểm soát bệnh ở động vật rất quan trọng để giảm nguy cơ nhiễm virus cúm gia cầm hoặc cúm động vật ở người. Người mắc cúm gia cầm thường có biểu hiện: Sốt, ho, mệt mỏi, đau người, đau cơ, đau họng.

WHO cho biết, nhiễm virus cúm gia cầm, cúm lợn và các loại virus cúm khác ở người có thể gây ra nhiễm trùng đường hô hấp từ nhẹ như chỉ sốt và ho, đến nặng như viêm phổi nặng, hội chứng suy hô hấp cấp tính (khó thở), sốc và thậm chí tử vong.

Viêm kết mạc (mắt đỏ), các triệu chứng đường tiêu hóa, viêm não cũng đã được báo cáo ở các mức độ khác nhau phụ thuộc các phân type của virus cúm. Bệnh cúm gia cầm diễn biến nhanh và có thể dẫn đến tử vong với tỷ lệ cao (~50%).