Bí ẩn của thung lũng Hoa hồng

Thung lũng Hoa hồng nằm ở phía Nam của dãy núi Balkan, lọt thỏm giữa 2 dãy núi Stara Planina và Sredna Gora.

Thung lũng của các vị vua Thracia có khoảng 1.300 mộ cổ. Ảnh: Ancientbulgaria.bg

Nhắc đến Bulgaria là nhắc đến thung lũng Hoa hồng rộng hàng nghìn km2 nhưng, kể từ đầu thế kỷ này, nơi đây còn nổi tiếng với tên gọi kép khác: Thung lũng của các vị vua Thracia.

Chính tại đây, giới khảo cổ phát hiện ra khoảng 1.300 ngôi mộ cổ, trong đó có nhiều mộ là lăng tẩm xa hoa của các nhà cai trị Vương quốc Odrysia, tên gọi của Bulgaria từ thế kỷ V – III trước Công nguyên (TCN).

Phát hiện bất ngờ

Thung lũng Hoa hồng nằm ở phía Nam của dãy núi Balkan, lọt thỏm giữa 2 dãy núi Stara Planina và Sredna Gora. Với tổng diện tích lên đến 3.282 km2, nó cung cấp lượng hoa hồng khổng lồ đủ để sản xuất khoảng 1,7 tấn tinh dầu/năm.

Mùa thu hoạch hoa hồng ở đây bắt đầu từ tháng 5 và kéo dài hết tháng 6. Trong suốt thời gian này, khu vực luôn ngập tràn màu sắc và mùi hương hoa hồng. Người Bulgaria đã duy trì nghề hái hoa hồng làm thành tinh dầu thơm từ cổ đại nhưng phải đến gần đây, họ mới biết là bên dưới lòng đất của thung lũng này còn ẩn giấu một kho báu khảo cổ vô giá.

Ngày 19/4/1944, dưới bom rơi đạn nổ của Thế chiến II (1939 – 1945), 2 người lính Bulgaria đang hối hả đào chiến hào để tránh đạn thì đột ngột trúng phải tường đá. Vì không thể bỏ ngang khi đã lỡ đào gần xong, họ dốc toàn lực phá vỡ bức tường này và bất ngờ nhìn thấy hành lang ngắn dẫn tới cánh cửa đá.

Lập tức, 2 người lính này báo cáo cho giám đốc viện bảo tàng địa phương là Dimitar Chorbadzhiev, nhà khảo cổ kiêm nhà văn được yêu thích nhất ở Bulgaria đương thời. Ông Chorbadzhiev cũng liên hệ liền với các nhà khảo cổ và cùng nhau khai quật địa điểm.

Bên trong cánh cửa đá kia là căn phòng nhỏ chỉ rộng 2,65m và cao 3,25m với mái hình vòm nhưng toàn bộ bề mặt được trang trí bằng bích họa, ngay cả tường hành lang cũng vậy.

Nếu chính giữa của mái hình vòm là cảnh 3 cỗ xe đuổi nhau chạy xoay tròn thì trên tường hành lang là cảnh các binh sĩ chiến đấu. Chuyển động của họ có hơi hỗn loạn nên các nhà khảo cổ không dám khẳng định là đang chiến đấu trong chiến tranh hay chỉ đang chơi trò chơi.

Phần nổi bật nhất của hệ thống bích họa là hình tròn trang trí trên mái vòm. Nó hiện ra cảnh một cặp đôi quý tộc đang ăn uống và xung quanh họ là những nhạc công, người hầu, ngựa thuần chủng… Có khá nhiều lý giải về cảnh tượng này, nhưng không ai dám khẳng định chắc chắn.

Một số người cho rằng, đây là cảnh mô tả tang lễ, vì văn hóa Bulgaria thời cổ đại xem đám ma là ngày vui tiễn người vừa khuất sang thế giới bên kia đầy an lạc, giải thoát khỏi cuộc sống trần thế khổ ải. Một số người khác lại tin đây là cảnh đám cưới.

Kiểm tra niên đại cho thấy, các bức bích họa này được hoàn thành vào khoảng nửa đầu thế kỷ III TCN. Người ta đặt tên cho nơi này là lăng mộ Kazanlak và đến năm 1979, nó được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.

Một phần bích họa trên mái hình vòm của lăng mộ Kazanlak. Ảnh: Ancientbulgaria.bg

Thung lũng của các vị vua Thracia

Sau lăng mộ Kazanlak, các nhà khảo cổ liên tục tìm thấy nhiều mộ cổ hơn. Tổng cộng có khoảng 1.300 mộ và họ mới khai quật khoảng 300 mộ.

Nơi tập trung nhiều mộ cổ nhất là khu vực giữa thị trấn Shipka và làng Kran ngày nay. Một trong những ngôi mộ đồ sộ nhất là lăng tẩm ở gò Golyama Kosmatka, phát hiện vào năm 2004.

Nó có hành lang dẫn vào dài 13m, tiề.n sảnh hình vuông, phòng tròn mái vòm cao và phòng hình chữ nhật có lẽ là quan tài. Vật liệu xây dựng là những phiến đá đồ sộ, có phiến nặng gần 60 tấn, được cắt ghép khéo léo. Cửa là phiến đá cẩm thạch lớn, màu trắng, chạm khắc tuyệt đẹp.

Bên trong lăng tẩm ở gò Golyama Kosmatka vẫn còn vương miện bằng vàng, áo giáp và nhiều hiện vật cổ khác. Đặc biệt, nó còn có tượng đầu bằng đồng giống người thật đến gần như hoàn hảo.

Đối chiếu lịch sử chỉ ra, chủ nhân của lăng tẩm ở gò Golyama Kosmatka là Quốc vương Seuthes III, người lập đô Seuthopolis và cai trị Vương quốc Odrysian trong khoảng năm 324 – 312 TCN. Tượng đầu bằng đồng chắc là tượng của ông.

Ngoài lăng mộ của Quốc vương Seuthes III còn có lăng mộ của Quốc vương Teres I (trị vì từ năm 460 – 445 TCN) và một số lăng mộ sang trọng khác chưa tìm ra được chủ nhân.

Thời TCN, Bulgaria là lãnh thổ của người Thracia, nhóm các bộ lạc Ấn – Âu sinh sống ở Trung và Đông Nam Âu. Họ từng được nhắc đến trong sử thi Illiad và theo sử gia Hy Lạp cổ đại, Herodotos (484 – 425 TCN) thì là dân tộc đông dân nhì toàn cầu (trong thế giới mà ông biết).

Tượng đầu bằng đồng của Quốc vương Seuthes III. Ảnh: Ancientbulgaria.bg

Theo toàn bộ các tư liệu cổ đại có được, Thracia là dân tộc cực kỳ hiếu chiến, ngay cả nội bộ cũng thường xuyên xung đột. Phần lớn lịch sử của họ là chiến tranh, thống nhất toàn tộc dưới một vị vua, thích dùng giáo và là lính đán.h thuê được săn đón nhất.

Năm 460 TCN, nhà nước đầu tiên của người Thracia được thành lập – Vương quốc Odrysian, dưới sự thống trị của Quốc vương Teres I (trị vì từ năm 460 – 445 TCN). Năm 324 TCN, nó có vương đô là Seuthopolis.

Ngày nay, Vương đô Seuthopolis bị chìm dưới hồ chứa nước Koprinka gần Kazanlak, chỉ còn là những tàn tích và chưa được khai quật. Tuy nhiên, nơi an nghỉ của các vị vua Thracia thì vẫn nguyên vẹn trong thung lũng Hoa hồng đẹp như tranh vẽ. Chỉ riêng xung quanh thị trấn Shipka cũng có gần 10 cụm lăng mộ lớn là Donkova, Helvetia, Goliama Arsenalka, Goliama Kosmatka…

Ngoài hệ thống lăng mộ, trong thung lũng Hoa hồng vẫn còn một số di tích thú vị khác như mộ đá, khối đá lớn mang tính biểu tượng của người Thracia, đặt ở nơi nhìn được toàn cảnh thung lũng và được người hiện đại ví như “Stonehenge của Bulgaria”, nhiều hiện vật đa dạng như giáp ngựa bằng kim loại, kiếm, đầu mũi tên, cốc bạc, bình đồng… đặc biệt là mặt nạ tang lễ bằng vàng nguyên khối nặng 682,5 gram.