Báo Nhật phê phán chính phủ chậm chạp hỗ trợ Việt Nam, ASEAN

Vừa qua, tạp chí Sentaku (chuyên về các vấn đề chính trị – xã hội Nhật Bản) số tháng 7 có bài phê phán chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe đã quá chậm chạp trong việc hỗ trợ Việt Nam và ASEAN trước một Trung Quốc đang ngày càng lấn lướt.

Tàu tuần duyên PS206 Houou của Lực lượng tuần duyên Nhật ở đảo Uotsuri trong quần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư ngày 18.8.2013. Nhật Bản vào đầu tháng 8.2014 cam kết cung cấp 6 tàu tuần tra biển đã qua sử dụng cho Việt Nam trong gói hỗ trợ 500 triệu yen – Ảnh: Reuters

Theo bài báo của tạp chí này (được báo Japan Times đăng lại ngày 5.8), nền ngoại giao châu Á của Thủ tướng Shinzo Abe đã bắt đầu có dấu hiệu đổ vỡ. Chưa đầy một năm sau khi trở lại nắm quyền vào tháng 12.2012, ông đến thăm cả 10 nước thành viên ASEAN, đầu tiên là Việt Nam, với mục đích rõ ràng nhằm cô lập Trung Quốc.

Ông Abe làm như vậy là chứng tỏ ưu tiên ngoại giao hướng sang châu Á, nhưng Trung Quốc vẫn tiếp tục leo thang hành động khiêu khích như đâm húc tàu Việt Nam trên biển Đông và cho bay máy bay bay sát đến mức nguy hiểm gần máy bay của Lực lượng tự vệ Nhật Bản trên Biển Hoa Đông mới đây.

Nhật Bản và các nước Đông Nam Á đã phản đối và chỉ trích các hành vi như vậy của Trung Quốc, nhưng họ đã không thể có hành động chung hiệu quả, một phần do phản ứng của các nước Đông Nam Á về tốc độ thực hiện chậm chạp các lời hứa của ông Abe với họ.

Tại kỳ họp Ủy ban Ngân sách Hạ viện ngày 28.5.2014, Thủ tướng Abe thừa nhận sự chậm trễ trong việc cung cấp tàu tuần tra của Lực lượng bảo vệ bờ biển Nhật Bản cho Việt Nam và Philippines. Trước đó Tokyo đã nói với Việt Nam rằng sẽ xem xét cung cấp các tàu này. Còn với Philippines, Nhật đã chính thức cam kết cung cấp tàu.

Từ lúc Việt Nam quan tâm muốn có được tàu tuần duyên loại lớn và muốn giải quyết với tàu kiểm ngư nếu Tokyo không thể cung cấp các tàu cũ của Lực lượng phòng vệ biển, theo một quan chức chính phủ Nhật Bản. Lý do tại sao Cảnh sát biển Nhật Bản không thể ngay lập tức cho ngừng hoạt động các tàu tuần tra cũ là vì nhiệm vụ bảo vệ của nó đã tăng lên rất nhiều.

Vào tháng 1.2013, khi Thủ tướng Abe chọn Việt Nam là quốc gia nước ngoài đầu tiên để thăm sau khi ông nhậm chức, tàu bảo vệ bờ biển của Nhật Bản đang hoạt động hết công suất để đối phó với tàu Trung Quốc ở gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, nơi Bắc Kinh tuyên bố có chủ quyền.

Những gì ông Abe thực hiện đã chứng minh là một lời hứa vĩ đại nhưng trống rỗng khi nói sẽ cung cấp cho Việt Nam một số tàu tuần tra đã cũ của Nhật Bản, mà không cần biết Nhật phải đóng bao nhiêu tàu tuần tra mới và bao nhiêu tàu cũ có thể được chuyển giao cho nước ngoài.

Một trở ngại khác là khung pháp lý về việc cung cấp các tàu này. Chính phủ Nhật Bản tìm cách làm cho các thỏa thuận chuyển giao tàu tuần tra trong khuôn khổ Chương trình hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) vốn nghiêm cấm bất kỳ thiết bị do Nhật cung cấp có thể được sử dụng cho mục đích quân sự.

Chính quyền Abe đã bàn thảo sửa đổi các quy định về chương trình ODA, vì có ý kiến cho rằng lệnh cấm sử dụng các thiết bị cấp bằng vốn ODA cho mục đích quân sự là không thực tế, bởi vì các hoạt động của quân đội gần đây được mở rộng sang hoạt động gìn giữ hòa bình và cứu trợ thiên tai.

Các quy định mới dự kiến sẽ được hoàn tất vào cuối năm nay, nhưng chúng cần phải được thay đổi trước khi Thủ tướng Abe thực hiện các lời hứa khác nhau cho các quốc gia Đông Nam Á.

Tàu tuần tra biển Nhật Bản (phía trên) kèm sát tàu hải giám Trung Quốc trong vùng biển gần quần đảo tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư tháng 9.2012. Hoạt động của các tàu tuần tra biển Nhật Bản đã gia tăng hết công suất để đối phó các vụ thâm nhập quấy rối của tàu hải giám Trung Quốc đến quần đảo này – Ảnh: Reuters

Bảng điện tử trên một tàu tuần tra Nhật Bản chạy dòng chữ ghi rõ đây là vùng biển chủ quyền của Nhật Bản, ảnh do phía Đài Loan ghi lại vào tháng 9.2012 khi tàu Nhật Bản cản các tàu Đài Loan tiến vào vùng biển Senkaku/Điếu Ngư – Ảnh: AFP

Một thời gian dài cho thấy chính phủ Nhật Bản đã quá chậm chạp trong việc thực hiện các chương trình ODA mà một số cam kết đã trái ngược với hiệu ứng hy vọng và tình bạn ở các nước tiếp nhận.

Ví dụ tại Myanmar, Nhật Bản tham gia vào việc xây dựng nhà máy thủy điện Baluchaun. Tuy nhiên, việc bảo trì của nhà máy đã bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt quốc tế với chế độ quân sự Myanmar. Trong năm 2012, từ các nỗ lực dân chủ của Myanmar, Nhật Bản tiếp tục cho vay bằng tiền yen, và chính quyền Abe cam kết chương trình hỗ trợ khác nhau bao gồm sửa chữa lớn nhà máy điện.

Nhưng công việc thực tế được thực hiện bởi Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) được xem là quá chậm khi Tổng thống Myanmar, Thein Sein muốn thấy nhà máy sớm hoạt động như kết quả của dân chủ trước khi cuộc tổng tuyển cử dự kiến tiến hành vào năm 2015.

Các nước Đông Nam Á từ lâu dựa vào viện trợ của Trung Quốc, đã quen với việc ra quyết định nhanh chóng và kịp thời thực hiện các chính sách đặc thù cho đất nước. Họ không hài lòng với tốc độ chậm chạp của các công việc mà Nhật Bản tiến hành. Trừ khi khoảng cách này được thu hẹp lại, sẽ rất khó khăn cho Nhật Bản để gây ảnh hưởng với các nước thành viên ASEAN so với Trung Quốc.

Thậm chí các nước ASEAN cũng đang thất vọng với Tokyo trong việc tiếp nhận lao động nước ngoài vào Nhật Bản. Từ tình trạng thiếu lao động trong ngành xây dựng và các ngành công nghiệp khác, việc chấp nhận nhiều lao động từ các nước như Việt Nam, Campuchia và Indonesia đã được xem là một khâu quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế của Thủ tướng Abe.

Tuy nhiên, sáng kiến này đã bị cản trở bởi có sự lo lắng trong công chúng Nhật Bản về việc chung sống với người nước ngoài và sự thất bại của một bộ phận trong chính phủ về chính sách nhập cư dài hạn, nhất là phản ứng tiêu cực từ Bộ Tư pháp Nhật về việc nới lỏng cấp thị thực, tăng quota lao động ASEAN vào Nhật v.v.

Do nhiều nước Đông Nam Á dựa vào ngoại tệ thu được của công dân mình làm việc ở nước ngoài, bất kỳ sự chậm trễ hơn nữa về vấn đề này của Nhật Bản sẽ chỉ khiến ASEAN thêm giận dữ.

Các quốc gia châu Á mới nổi đều nhận thức được rằng sự tồn tại của họ xoay quanh việc giữ mối quan hệ tốt đẹp với tất cả các quốc gia thông qua nền “ngoại giao cách đều”. Bất kỳ ý tưởng bao vây và cô lập Trung Quốc, như Thủ tướng Abe tìm cách để thực hiện, sẽ không trở thành hiện thực trừ phi Nhật Bản trở thành một đối tác đáng tin cậy hơn so với Trung Quốc trên tất cả các vấn đề từ an ninh, thương mại, phát triển nguồn nhân lực và hỗ trợ phát triển kinh tế.

Trong thời gian của cuộc tranh luận gần đây về việc sửa hiến pháp để tạo điều kiện cho Nhật Bản thực hiện quyền tự vệ tập thể, liên minh cầm quyền của Thủ tướng Abe lại rất ít quan tâm đến một cuộc khủng hoảng cụ thể đã xảy ra, là các cuộc đụng độ giữa tàu Trung Quốc và Việt Nam (vụ Trung Quốc hạ đặt giàn khoan dầu khí trái phép trên vùng biển Việt Nam). Điều này khiến các nước ASEAN nghĩ rằng Nhật Bản có thể bỏ rơi họ khi ASEAN gặp khủng hoảng.

Bài báo kết luận rằng nền ngoại giao châu Á của Thủ tướng Abe chưa xứng tầm là một chiến lược, vì không xem xét thích đáng vị trí và cảm xúc của những nước không thể chạy thoát khỏi cái bóng của người hàng xóm khổng lồ là Trung Quốc.

Theo Đất Việt