Ba lực đẩy âm thầm thay đổi kinh tế thế giới

Theo bà Dambisa Moyo , chuyên gia kinh tế quốc tế, khi thế giới ngày càng biến động và phức tạp, các nhà hoạch định chính sách, lãnh đạo doanh nghiệp và nhà đầu tư sẽ cần xem xét lại các mô hình tư duy họ dùng để phân tích kinh tế toàn cầu .

Quang cảnh cảng hàng hoá ở Rio de Janeiro, Brazil. Ảnh: THX/TTXV

Bà Moyo cho rằng họ nên chú trọng ba động lực đang làm thay đổi cục diện toàn cầu: dòng vốn , biến động nhân khẩu học và ý thức hệ chính trị, những yếu tố đang mở đường cho một thế giới ngày càng phân mảnh. Dù không thể loại bỏ hoàn toàn tình trạng bất ổn, các nhà lãnh đạo ít nhất có thể kiểm soát được tình hình.

Các quy định pháp lý (như lệnh cấm đầu tư vào Trung Quốc của Mỹ) và việc nhà đầu tư theo đuổi các cơ hội mới để thu lợi nhuận cao hơn ở các lĩnh vực và khu vực khác nhau là những yếu tố then chốt thúc đẩy sự thay đổi của dòng vốn.

Mỹ hiện chiếm gần 70% vốn hóa thị trường chứng khoán toàn cầu, thu hút hơn 70% dòng tiền đổ vào thị trường đầu tư tư nhân toàn cầu trị giá 13.000 tỷ USD. Thị trường chứng khoán Mỹ là nơi nhà đầu tư có thể tạo ra lợi nhuận hấp dẫn nhất, bởi Mỹ là quốc gia dẫn đầu về đổi mới toàn cầu với thị trường vốn rộng lớn, thanh khoản tốt.

Tuy nhiên, nợ toàn cầu đã chạm mức 237% GDP, làm dấy lên lo ngại về việc ai sở hữu các khoản nợ chưa thanh toán và mức độ đòn bẩy ẩn trong hệ thống tài chính toàn cầu. Chỉ riêng Chính phủ Mỹ đã nợ 36.000 tỷ USD (tương đương 124% GDP) – một phần lớn trong số đó do Trung Quốc nắm giữ, quốc gia mà Mỹ có mối quan hệ căng thẳng.

Hơn nữa, đòn bẩy ẩn và nợ của khu vực ngân hàng ngầm có thể trở thành một vấn đề. Theo S&P Global, các ngân hàng ngầm nắm giữ khối tài sản tài chính trị giá 63.000 tỷ USD vào cuối năm 2022 – chiếm 78% GDP toàn cầu. Những phân tích sâu hơn cũng chỉ ra rằng vào năm 2024, các ngân hàng ngầm chiếm 70% hoạt động cho vay thế chấp và cho vay có đòn bẩy của Mỹ. Giới đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp sẽ cần tự hỏi ai nắm giữ những khoản nợ nào, và các nghĩa vụ nợ cũng như các nguồn đòn bẩy tài chính lớn có thể nằm ở đâu.

Mối lo ngại lớn thứ hai liên quan đến nhân khẩu học. Dân số toàn cầu tiếp tục tăng nhanh, với dự báo của Liên hợp quốc (LHQ) sẽ đạt 11,2 tỷ người vào năm 2100, so với 8,1 tỷ người hiện nay. Hiện tại, gần 90% dân số thế giới sinh sống ở các thị trường mới nổi nghèo hơn. Và các khu vực nghèo hơn về kinh tế như châu Phi, Ấn Độ và Trung Đông, dự kiến sẽ có mức tăng trưởng dân số bằng hoặc cao hơn mức sinh thay thế 2,1 con/phụ nữ. Do đó, dân số của các khu vực này sẽ tiếp tục trẻ hóa. Trên khắp châu Phi, 50-60% dân số ở độ tuổi dưới 25, so với chỉ 20% ở các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

Trong khi đó, các quốc gia khác đang già hóa nhanh chóng và ghi nhận tỷ lệ sinh thấp hơn, với dự báo châu Âu và Trung Quốc sẽ suy giảm dân số rõ rệt. Theo Cơ quan Thống kê Eurostat của Liên minh châu Âu (EU), dân số khối này sẽ đạt đỉnh 453,3 triệu người vào năm 2026, trước khi giảm dần xuống 419,5 triệu người vào năm 2100. Dữ liệu của LHQ cũng cho thấy dân số Trung Quốc sẽ giảm xuống dưới 800 triệu người vào năm 2100, từ 1,4 tỷ người hiện nay.

Những xu hướng trên có tác động sâu rộng đến nhu cầu và sản xuất toàn cầu đối với nhiều loại hàng hóa như thực phẩm và năng lượng.

Ví dụ, Ấn Độ, với dân số đông và nghèo, vẫn phụ thuộc nhiều vào than đá và nhiên liệu hóa thạch, hơn là năng lượng tái tạo.

Biến động về nhân khẩu học sẽ làm thay đổi danh mục đầu tư tài chính. Khi còn trẻ hoặc ở độ tuổi trung niên, mọi người thường có xu hướng đầu tư vào các tài sản rủi ro cao hơn để tìm kiếm lợi nhuận lớn hơn. Song, khi già đi, đặc biệt khi đến tuổi nghỉ hưu, nhà đầu tư có xu hướng chuyển sang ưu tiên thu nhập ổn định và các kênh đầu tư an toàn hơn.

Thị trường sẽ cần thích ứng với làn sóng chuyển giao tài sản khổng lồ từ thế hệ baby boomers (những người sinh ra trong khoảng thời gian từ năm 1946 đến năm 1964), sang thế hệ millennials (những người sinh ra trong khoảng từ năm 1981 đến năm 1996). Công ty tư vấn và nghiên cứu toàn cầu Cerulli Associates ước tính quy mô của cuộc chuyển giao tài sản này có thể lên tới 84.000 tỷ USD vào năm 2045.

Bên cạnh đó, sự chia rẽ về ý thức hệ giữa các quốc gia và khu vực là một yếu tố cần được xem xét. Hệ quả của sự chia rẽ này là sự suy yếu của chủ nghĩa đa phương và sự phân mảnh của các dòng chảy toàn cầu trong thương mại, vốn, di cư,…. Do đó, các nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo doanh nghiệp bắt buộc phải lưu tâm và tính đến những xu hướng này trong mọi quyết định và chiến lược của mình.

Các tập đoàn đa quốc gia lớn nhất của Mỹ vẫn tạo ra hơn một nửa doanh thu bên ngoài nước Mỹ. Nhưng giờ đây họ cần xem xét các mối quan hệ thương mại sẽ ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động kinh doanh của họ.

Trong ngắn hạn, các biện pháp thuế quan cũng như trục xuất người nhập cư bất hợp pháp của chính quyền Tổng thống Donald Trump có thể ảnh hưởng đến tiền lương và thúc đẩy lạm phát cao hơn đối với hàng tiêu dùng và giá cả trên nhiều lĩnh vực. Hơn nữa, lạm phát cao hơn có khả năng sẽ đẩy chi phí vốn lên, điều này có thể kìm hãm đầu tư kinh doanh. Về lâu dài, phi toàn cầu hóa và những tiến bộ công nghệ – như trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán lượng tử – sẽ càng củng cố thêm sự chia rẽ ý thức hệ ngày nay.