Chiến sự Israel – Iran: Kinh tế thế giới bị thử thách sức chịu đựng

Israel không kích Iran , thị trường toàn cầu chao đảo. Dầu tăng vọt, chứng khoán đỏ lửa, lạm phát có nguy cơ bùng lên.

“Hiệu ứng Tehran” đang thử thách sức chịu đựng của kinh tế thế giới .

Chỉ trong vài giờ sau khi Israel thực hiện loạt không kích nhắm vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran, hệ thống tài chính toàn cầu gần như ngay lập tức bị cuốn vào một vòng xoáy. Không đơn thuần là phản ứng theo bản năng, diễn biến lần này mang dáng dấp của một sự chuyển dịch tâm lý sâu rộng: từ kỳ vọng phục hồi sang phòng thủ, từ tham vọng sinh lời sang nỗi lo mất mát.

Hiếm khi nào các thị trường phản ứng đồng loạt và dữ dội đến vậy. Từ Tokyo đến Frankfurt , từ London tới Wall Street , bảng điện tử phủ kín sắc đỏ và dòng vốn đổ dồn về vàng, dầu và trái phiếu – những biểu tượng của sự bất ổn.

Đằng sau những con số là một câu hỏi lớn hơn đang dần hình thành: Phải chăng “Hiệu ứng Tehran” chỉ là một cú sốc ngắn hạn, hay nó chính là chất xúc tác cho một chu kỳ biến động mới của kinh tế toàn cầu?

Phản ứng của thị trường diễn ra với tốc độ của tin tức. Khi châu Á thức giấc, các nhà đầu tư đã phải đối mặt với một bảng điện tử rực lửa. Chỉ số Nikkei 225 của Nhật Bản mất 1,3%, Kospi của Hàn Quốc sụt 1,1%, và Hang Seng của Hong Kong giảm 0,8%.

Khi thị trường châu Âu mở cửa, chỉ số STOXX 600 toàn khu vực đã rơi xuống mức thấp nhất trong 3 tuần, giảm 0,6% và hướng tới chuỗi giảm điểm dài nhất kể từ tháng 9 năm ngoái. Các thị trường đầu tàu như DAX của Đức chịu thiệt hại nặng nề với mức giảm 1,2%, trong khi FTSE 100 của Anh, vốn vừa chạm đỉnh kỷ lục một ngày trước đó, cũng không thoát khỏi xu hướng chung khi mất 0,4%.

Tại Mỹ, các hợp đồng tương lai đã vẽ nên một bức tranh u ám. Hợp đồng tương lai của Dow Jones có lúc mất tới 1,8%, S&P 500 giảm 1,1% và Nasdaq công nghệ sụt 1,3%. Sự sụt giảm đồng loạt này cho thấy một tâm lý lo sợ bao trùm: rủi ro địa chính trị ở Trung Đông, một thùng thuốc súng luôn chực chờ phát nổ, một lần nữa đã trở thành yếu tố chi phối tâm lý nhà đầu tư toàn cầu.

Song song với sự sụp đổ của cổ phiếu là cuộc tháo chạy vào các “hầm trú ẩn” an toàn. Giá vàng, tài sản trú ẩn cổ điển, đã tăng khoảng 1%, có thời điểm giao dịch ở mức 3.426 USD/ounce, tiến sát mức kỷ lục 3.500 USD/ounce đạt được vào tháng 4.

Dòng vốn cũng đổ vào thị trường trái phiếu, đẩy lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 10 năm xuống mức thấp nhất trong một tháng, còn 4,31%, một dấu hiệu rõ ràng cho thấy giới đầu tư đang ưu tiên bảo toàn vốn hơn là tìm kiếm lợi nhuận.

Sắc đỏ bao trùm bảng điện tử toàn cầu ngay sau Israel thực hiện loạt không kích nhắm vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran (Ảnh: Getty).

Tâm điểm dầu lửa: Nỗi sợ hãi về eo biển Hormuz

Nếu thị trường chứng khoán là nơi thể hiện nỗi sợ hãi, thì thị trường dầu mỏ chính là tâm chấn của cơn bão. Giá dầu thô Brent, tiêu chuẩn quốc tế, đã tăng vọt hơn 7% sau khi tin tức được tung ra, có lúc vượt ngưỡng 75 USD/thùng – mức cao nhất kể từ tháng 4. Gây sốc hơn nữa là dầu WTI của Mỹ, với hợp đồng tương lai có lúc nhảy vọt tới 14% trong phiên giao dịch đêm, mức tăng trong ngày mạnh nhất nhiều năm.

Sự tăng giá đột biến này không chỉ phản ánh vị thế của Iran với tư cách là một trong những nhà xuất khẩu dầu lớn, mà còn xuất phát từ nỗi sợ hãi mang tên “eo biển Hormuz”. Tuyến đường biển hẹp này là “yết hầu” của ngành năng lượng toàn cầu, nơi vận chuyển khoảng 20% tổng lượng dầu và phần lớn khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của thế giới . Bất kỳ sự gián đoạn nào tại đây, dù là nhỏ nhất, cũng sẽ gây ra hiệu ứng domino khủng khiếp.

Chuyên gia phân tích Peter Sand của Xeneta cảnh báo, việc phong tỏa Hormuz sẽ buộc các tàu phải chuyển hướng, gây áp lực lên các cảng biển khác, dẫn đến ùn tắc nghiêm trọng và làm giá cước vận tải container tăng phi mã. Kịch bản này gợi lại cuộc khủng hoảng tại Biển Đỏ 18 tháng trước, khi các cuộc tấn công của lực lượng Houthi đã buộc tàu bè phải đi vòng qua Mũi Hảo Vọng, kéo dài hành trình và đội chi phí lên cao.

Các nhà phân tích tại JPMorgan đã vẽ ra một kịch bản còn đáng lo ngại hơn, đó là nếu xung đột leo thang toàn diện, giá dầu hoàn toàn có thể vượt mốc 100 USD/thùng. Điều này sẽ đẩy thế giới trở lại bối cảnh khủng hoảng năng lượng năm 2022 sau chiến sự Nga – Ukraine nổ ra làm đảo lộn mọi dự báo kinh tế.

Căng thẳng leo thang tại Trung Đông – trung tâm sản xuất dầu của thế giới – đã khiến giá dầu thô tăng mạnh trên thị trường quốc tế (Ảnh: News Moris).

Thị trường phân hóa: Kẻ khóc, người cười

Trong cơn bão táp, không phải tất cả đều chìm xuống. Thị trường đã chứng kiến một sự phân hóa sâu sắc, tạo ra những nhóm thắng và thua rõ rệt.

Ngành hàng không và du lịch – giải trí là những lĩnh vực “chảy máu” nặng nề nhất. Cổ phiếu của các hãng hàng không khổng lồ như IAG (công ty mẹ của British Airways), Lufthansa, và easyJet tại châu Âu đều giảm mạnh từ 2,7% đến 3,8%. Tại Mỹ, Delta, United và American Airlines cũng chung số phận.

Họ phải chịu một cú đấm kép: chi phí nhiên liệu tăng vọt ăn mòn lợi nhuận và hoạt động bay bị gián đoạn do không phận bị đóng cửa. Ngay cả hãng du thuyền Carnival cũng không thoát khỏi vòng xoáy khi cổ phiếu sụt 4,7%, phản ánh lo ngại về chi phí vận hành và nhu cầu du lịch sụt giảm trong bối cảnh bất ổn.

Ở chiều ngược lại, cổ phiếu ngành năng lượng và quốc phòng lại có một ngày khởi sắc. Trước viễn cảnh giá dầu cao kéo dài, các đại gia dầu mỏ như BP và Shell chứng kiến cổ phiếu tăng lần lượt gần 2% và hơn 1%.

Các công ty vận tải dầu khí như Frontline thậm chí còn tăng vọt 6,2%, dẫn đầu chỉ số STOXX 600, khi rủi ro vận chuyển qua khu vực tăng cao đồng nghĩa với giá cước cao hơn. Gã khổng lồ vận tải biển Maersk cũng tăng 4,6%.

Cùng với đó, lo ngại về một cuộc xung đột lan rộng đã thúc đẩy cổ phiếu của các nhà sản xuất vũ khí. BAE Systems của Anh tăng gần 3%, trong khi các đối tác Mỹ như Lockheed Martin và Northrop Grumman cũng ghi nhận sắc xanh.

Từ sàn giao dịch đến bàn ăn: Nguy cơ lạm phát trỗi dậy

Tác động sâu xa và đáng lo ngại nhất của “hiệu ứng Tehran” không nằm ở những con số nhấp nháy trên sàn chứng khoán, mà ở nguy cơ nó sẽ tái nhóm lên ngọn lửa lạm phát.

Trong nhiều tháng qua, các nền kinh tế lớn, đặc biệt là Mỹ, đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc kiểm soát giá cả. Một trong những yếu tố chính góp phần vào thành công đó chính là giá xăng dầu giảm. Dữ liệu cho thấy chỉ số CPI tháng 5 của Mỹ chỉ tăng 2,4%, nhưng nếu không có sự sụt giảm 12% của giá xăng so với cùng kỳ, con số này có thể đã vượt xa mục tiêu 2% của Cục Dự trữ Liên bang (Fed).

Giờ đây, thành quả đó đang bị đe dọa. Theo ông Ryan Sweet, Kinh tế trưởng tại Oxford Economics, mỗi lần giá dầu tăng 10 USD/thùng có thể khiến chỉ số CPI tăng thêm 0,5 điểm phần trăm. Nếu kịch bản giá dầu 120 USD/thùng của JPMorgan thành hiện thực, lạm phát Mỹ có thể vọt lên ngưỡng 5%, đặt dấu chấm hết cho hy vọng về việc cắt giảm lãi suất và đẩy các hộ gia đình vào tình thế khó khăn.

Điều này đẩy các ngân hàng trung ương vào một thế tiến thoái lưỡng nan kinh điển: họ sẽ phải đối mặt với nguy cơ “stagflation” – tình trạng kinh tế trì trệ đi kèm với lạm phát cao. Nếu họ tăng lãi suất để chống lạm phát do năng lượng, họ có nguy cơ bóp nghẹt tăng trưởng và gây ra suy thoái. Nhưng nếu họ giữ hoặc cắt giảm lãi suất để hỗ trợ kinh tế, họ có thể để lạm phát vượt khỏi tầm kiểm soát.

Tác động sâu xa và đáng lo ngại nhất của sự kiện ngày 13/6 là nguy cơ tái nhóm lên ngọn lửa lạm phát (Ảnh: Tritility).

Kịch bản nào cho tương lai?

Câu hỏi lớn nhất lúc này là: Liệu đây chỉ là một cú sốc ngắn hạn hay là khởi đầu của một cuộc khủng hoảng kéo dài? Giới phân tích đang chia thành nhiều luồng ý kiến, tập trung vào 3 kịch bản chính:

Kịch bản de-escalation (hạ nhiệt): Đây là kịch bản lạc quan nhất. Các cuộc tấn công chỉ mang tính răn đe, và cả hai bên, dưới áp lực của cộng đồng quốc tế (bao gồm cả Mỹ và Trung Quốc), sẽ lùi lại.

Giá dầu sẽ giảm dần sau khi “phí bảo hiểm rủi ro địa chính trị” được gỡ bỏ. Trong trường hợp này, các nhà phân tích tại Goldman Sachs dự báo giá WTI có thể quay về mức 55 USD/thùng vào cuối năm 2025. Thị trường chứng khoán sẽ phục hồi khi tâm điểm chú ý quay trở lại các yếu tố kinh tế cơ bản.

Kịch bản contained conflict (xung đột trong tầm kiểm soát): Đây được xem là kịch bản có khả năng xảy ra cao. Xung đột sẽ không bùng nổ thành cuộc chiến toàn diện mà tiếp diễn dưới dạng một “cuộc chiến trong bóng tối”, với các cuộc tấn công có mục tiêu, trả đũa hạn chế.

Điều này sẽ giữ cho giá dầu luôn ở mức cao do một “phí bảo hiểm rủi ro” thường trực, gây biến động liên tục cho thị trường và tạo ra một môi trường bất định kéo dài.

Kịch bản full-scale war (xung đột toàn diện): Đây là kịch bản tồi tệ nhất. Hiện tại, nhiều chuyên gia, như ông Kristian Kerr của LPL Financial, cho rằng kịch bản xấu nhất khó xảy ra vì việc đóng cửa Hormuz cũng sẽ làm hại chính lợi ích kinh tế của Iran. Tuy nhiên, rủi ro về một cuộc tấn công trả đũa nhắm vào cơ sở hạ tầng dầu khí của nhau vẫn hiện hữu.

Giới phân tích đang chia thành nhiều luồng ý kiến về kinh tế toàn cầu sau khi Israel – Iran khai hỏa nhưng vẫn tin rằng kịch bản xấu nhất về một cuộc chiến toàn diện khó xảy ra (Ảnh: Bigstock).

Cú sốc ngày 13/6 đã phơi bày sự mong manh của sự ổn định toàn cầu và sự phụ thuộc sâu sắc của chúng ta vào một vài tuyến đường hàng hải chiến lược. Dù thị trường có thể tìm lại được sự cân bằng trong ngắn hạn, một lớp “phí bảo hiểm rủi ro” vô hình đã được thêm vào gần như mọi loại tài sản.

Từ nay, các nhà đầu tư và hoạch định chính sách sẽ phải theo dõi những diễn biến từ Trung Đông với một sự cẩn trọng cao độ, bởi mỗi tia lửa ở đó đều có khả năng thổi bùng lên một cơn bão trên khắp thế giới.