Aleppo thất thủ, nội chiến Syria đang được kích hoạt trở lại như thế nào?

Các chiến binh đối lập Syria đã có bước tiến đáng kể nhất trong nhiều năm qua chống lại lực lượng chính phủ, làm nóng trở lại một cuộc nội chiến vốn đã bế tắc từ lâu.

Một chiến binh vẫy cờ tại Aleppo trong cuộc tiến công của phiến quân vào thành phố. Ảnh: Sputnik

Cuộc tấn công mới của phiến quân bắt đầu vào 27/11 tại tỉnh Aleppo ở phía tây bắc Syria. Theo các chiến binh và Đài quan sát nhân quyền Syria (SOHR)- một nhóm giám sát có trụ sở tại Anh, đến ngày 30/11, quân nổi dậy đã chiếm được hầu hết thành phố lớn ở Aleppo, và gặp phải rất ít sự kháng cự từ lực lượng chính phủ Syria.

Một chỉ huy phiến quân cho biết cuộc tấn công này nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công của lực lượng chính phủ và các đồng minh dân quân được Iran hậu thuẫn, và là thách thức nghiêm trọng nhất đối với chính phủ của Tổng thống Bashar al-Assad trong nhiều năm.

Theo SOHR, ba ngày giao tranh dữ dội đã khiến hơn 150 tay súng từ cả hai bên thiệt mạng. Nhóm này thu thập thông tin từ một mạng lưới các nhà hoạt động chống chính phủ và những người khác trên khắp Syria, và số liệu của họ không thể được xác minh độc lập.

Phiến quân Syria là ai?

Làn sóng tấn công mới bùng phát là đòn kết hợp của nhiều phe phái phiến quân đại diện cho tàn tích cuối cùng của một loạt các nhóm đối lập từng rất hùng mạnh ở Syria. Bắt đầu từ năm 2011, họ đã chiến đấu để lật đổ Tổng thống Bashar al-Assad và có thời điểm từng kiểm soát phần lớn đất nước.

Trong số đó, nhóm chính là Hayat Tahrir al-Sham (HTS), một phe phái trước đây có liên hệ với tổ chức khủng bố Al Qaeda. Nhóm này kiểm soát hầu hết lãnh thổ phía tây bắc, hiện vẫn do các nhóm đối lập nắm giữ.

Theo các chỉ huy phiến quân và SOHR, một số nhóm phiến quân được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn cũng đã tham gia cuộc tấn công.

Mặc dù có chung một kẻ thù, nhưng các phe phái phiến quân cũng thường xuyên giao tranh với nhau, làm suy yếu sự gắn kết mà họ cần để thách thức quân đội Syria.

Mục đích của cuộc tấn công

Trong một tuyên bố qua video về cuộc tấn công, trung tá Hassan Abdulghany, chỉ huy quân sự của phòng tác chiến phe đối lập Syria, cho biết cuộc tấn công nhằm ngăn chặn các cuộc không kích của Syria và các cuộc tấn công khác vào vùng lãnh thổ do phe đối lập nắm giữ.

“Để đẩy lùi hỏa lực của họ khỏi người dân của chúng tôi, chiến dịch này không phải là một sự lựa chọn. Đây là nghĩa vụ phải bảo vệ người dân và đất đai của họ”, ông Abdulghany nói.

Trong khi đó, theo đài RT, Moskva đã gọi những diễn biến trên là “một cuộc tấn công vào chủ quyền của Syria trong khu vực” và thúc giục Damascus khôi phục “trật tự ở đó càng sớm càng tốt”.

Iran coi cuộc tấn công khủng bố là một âm mưu của Mỹ và Israel, ám chỉ rằng Washington và Tel Aviv đang sử dụng HTS làm lực lượng ủy nhiệm để giáng đòn vào chính phủ Tổng thống Assad, vốn ủng hộ sự nghiệp của người Palestine. Tehran vốn ủng hộ chính phủ Syria trong suốt cuộc chiến, cử các cố vấn và chỉ huy của lực lượng Vệ binh Cách mạng hùng mạnh của mình đến các căn cứ và tiền tuyến ở Syria.

Chính phủ Syria nói gì?

Truyền thông nhà nước Syria đưa tin ngày 28/11 rằng lực lượng chính phủ đang phải đối mặt với một “cuộc tấn công khủng bố quy mô lớn” vào các làng mạc, thị trấn và địa điểm quân sự.

Ngay từ những ngày đầu của cuộc nổi dậy, chính phủ Syria đã mô tả tất cả phe đối lập là “những kẻ khủng bố”. Chính phủ cho biết họ đang phản ứng “hợp tác với các lực lượng thân thiện”, mà không nêu rõ những lực lượng đó là ai. Họ cũng tuyên bố đã gây ra tổn thất nặng nề cho phe nổi dậy.

Tuy nhiên, ngày 30/11, quân đội Syria thông báo “rút quân tạm thời” ở thành phố Aleppo để chuẩn bị tiến hành phản công lực lượng phiến quân. Quân đội Syria nêu rõ, việc rút quân nêu trên là một phần của nỗ lực tái bố trí lực lượng trong lúc chờ viện binh đến để mở cuộc phản công.

Binh lính của lực lượng chính phủ Syria tại vị trí tiền tuyến bên ngoài Aleppo. Ảnh: Sputnik

Quân đội Syria cũng thừa nhận, các tay súng phiến quân đã chiếm được “khu vực rộng lớn” của Aleppo, trong khi hàng chục binh sĩ đã thiệt mạng và bị thương trong cuộc giao tranh quy mô lớn.

Chính quyền Damascus cho biết “các tổ chức khủng bố vũ trang” đã tiến hành “cuộc tấn công quy mô lớn từ nhiều hướng trên các mặt trận Aleppo và Idlib”, dẫn đến các trận chiến ác liệt tại khu vực trải dài hơn 100 km

Diễn biến ở Syria có liên quan đến xung đột khu vực?

Mặc dù Syria không trực tiếp tham gia vào các cuộc xung đột đang diễn ra ở Trung Đông trong năm qua, nhưng lãnh thổ của nước này từ lâu đã trở thành chiến trường ủy nhiệm cho các cường quốc quốc tế.

Trong nhiều năm, Israel đã thực hiện các cuộc không kích chết người ở Syria, nói rằng mục tiêu của họ là các chiến binh được Iran hậu thuẫn bao gồm cả nhóm Hezbollah của Liban. Những cuộc tấn công đó đã leo thang sau cuộc tấn công vào Israel do Hamas cầm đầu vào ngày 7/10/2023.

Quân đội Israel cho biết một số cuộc không kích này nhằm mục đích cắt đứt dòng chảy vũ khí và thông tin tình báo giữa Hezbollah và Iran.

Vào tháng 4, một cuộc không kích của Israel đã nhằm vào khu phức hợp Đại sứ quán Iran tại Damascus đã giết chết một số chỉ huy cấp cao của Iran.

Truyền thông Iran đưa tin hôm 28/11 rằng một chỉ huy của lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran đã thiệt mạng trong cuộc tấn công mới của quân nổi dậy Syria.

Ai đang kiểm soát các vùng lãnh thổ Syria?

Trải qua hơn một thập kỷ nội chiến, các cuộc chiến ủy nhiệm và cuộc xâm lược của nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng đã khiến Syria bị chia cắt thành nhiều vùng kiểm soát khác nhau.

Chính phủ hiện kiểm soát hơn 60% đất nước, bao gồm hầu hết các thành phố lớn. Nhưng không phải lúc nào cũng như vậy. Vào thời điểm phe đối lập giành được sức mạnh trong cuộc nội chiến, và sau khi IS chiếm đóng một số vùng của Syria, chính phủ đã từng mất quyền kiểm soát hầu hết đất nước.

Nhưng tình hình đã thay đổi vào năm 2015 khi quân đội Nga trực tiếp can thiệp để giúp Tổng thống al-Assad. Tuy nhiên, nhiều vùng lãnh thổ rộng lớn đến nay vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của chính phủ, bao gồm các khu vực do phe đối lập nắm giữ ở phía tây bắc và đông bắc, nơi do lực lượng dân quân người Kurd kiểm soát và được Mỹ hậu thuẫn.

Khu vực do phe đối lập kiểm soát ở tây bắc Syria bao gồm một số vùng của tỉnh Idlib và Aleppo, và là nơi sinh sống của khoảng 5 triệu người. Hơn một nửa trong số họ đã phải rời bỏ nhà cửa ở những nơi khác tại Syria.

Mặc dù IS đã mất đi vùng lãnh thổ cuối cùng ở Syria vào năm 2019, nhưng chúng vẫn duy trì các nhóm hoạt động ngầm được cho là ẩn náu trong sa mạc rộng lớn của Syria và thỉnh thoảng thực hiện các cuộc tấn công vào binh lính và thường dân của chính phủ.