6 giải pháp đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt ở trẻ nhiễm HIV

Suy dinh dưỡng ở trẻ nhiễm HIV không chỉ là hậu quả của bệnh mà còn thúc đẩy sự tiến triển của HIV, làm tăng nguy cơ mắc các nhiễm trùng cơ hội và tử vong.

Do đó, đảm bảo đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt cho trẻ nhiễm HIV là một chiến lược then chốt trong chăm sóc và điều trị toàn diện.

1. Đặc điểm nhu cầu dinh dưỡng ở trẻ nhiễm HIV

1.1. Nhu cầu năng lượng

Trẻ nhiễm HIV có nhu cầu năng lượng cao hơn trẻ khỏe mạnh cùng độ tuổi. Theo khuyến cáo của WHO, trẻ nhiễm HIV không có triệu chứng cần tăng khoảng 10% năng lượng so với khuyến nghị cho trẻ bình thường. Với trẻ có triệu chứng hoặc bị nhiễm trùng cơ hội, mức tăng có thể lên đến 20-30%. Năng lượng bổ sung giúp bù đắp cho quá trình dị hóa tăng cường do tình trạng viêm mạn tính và duy trì cân nặng hợp lý.

1.2. Nhu cầu protein

Protein đóng vai trò quan trọng trong tái tạo mô, duy trì khối cơ và hỗ trợ hệ miễn dịch. Trẻ nhiễm HIV cần 12-15% năng lượng từ protein. Nguồn protein chất lượng cao như sữa, thịt, cá, trứng, đậu nành rất cần thiết. Protein đầy đủ còn giúp giảm nguy cơ gầy còm, duy trì hiệu quả điều trị ARV.

1.3. Nhu cầu vi chất dinh dưỡng

Vitamin A : Giúp tăng cường miễn dịch, phòng nhiễm trùng. Trẻ nhiễm HIV thường thiếu vitamin A nặng hơn, cần bổ sung định kỳ theo chương trình quốc gia.

Kẽm: Quan trọng cho miễn dịch và lành vết thương, song cần bổ sung thận trọng vì liều cao có thể ảnh hưởng đến tải lượng virus.

Sắt: Cần thiết để phòng thiếu máu nhưng phải cân nhắc trong trường hợp có nhiễm trùng cấp tính.

Vitamin D và canxi: Đặc biệt quan trọng vì trẻ dùng ARV có nguy cơ giảm mật độ xương . Ngoài ra, nhóm vitamin nhóm B, vitamin C và các chất chống oxy hóa khác cũng cần được bổ sung qua chế độ ăn đa dạng.

1.4. Nhu cầu nước và chất lỏng

Trẻ nhiễm HIV dễ mất nước do tiêu chảy, nôn ói. Việc bù nước và điện giải kịp thời rất quan trọng, nhất là khi trẻ có nhiễm trùng cơ hội.

Trẻ nhiễm HIV có nhu cầu năng lượng cao hơn trẻ khỏe mạnh cùng độ tuổi.

2. Chiến lược đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ nhiễm HIV

2.1. Nuôi con bằng sữa mẹ và thay thế phù hợp

WHO khuyến cáo nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu nếu mẹ nhiễm HIV đang điều trị ARV hiệu quả. Điều này giúp giảm nguy cơ lây truyền qua sữa, đồng thời đảm bảo trẻ nhận được dinh dưỡng tối ưu. Nếu điều kiện không đảm bảo an toàn vệ sinh, sử dụng sữa công thức thay thế có thể gây nguy cơ tiêu chảy và suy dinh dưỡng. Vì vậy, lựa chọn phương thức nuôi dưỡng cần cá thể hóa dựa trên tình trạng của mẹ và điều kiện gia đình.

2.2. Ăn bổ sung hợp lý từ 6 tháng tuổi

Bắt đầu cho trẻ ăn dặm đúng thời điểm, đa dạng thực phẩm. Ưu tiên thực phẩm giàu năng lượng và protein: Cháo thịt, cá, trứng, sữa chua, đậu phụ; tăng cường dầu mỡ lành mạnh (dầu mè, dầu lạc, dầu đậu nành) để nâng cao mật độ năng lượng ; bổ sung rau củ và trái cây giàu vitamin C, carotenoid để tăng hấp thu sắt và nâng cao miễn dịch.

2.3. Bổ sung vi chất dinh dưỡng

Thực hiện bổ sung vitamin A, kẽm và sắt theo khuyến cáo quốc gia hoặc hướng dẫn của bác sĩ. Với trẻ đang dùng ARV, cần theo dõi tình trạng thiếu máu, mật độ xương và vi chất để điều chỉnh bổ sung phù hợp. Các chế phẩm đa vi chất có thể được cân nhắc để đảm bảo nhu cầu hàng ngày.

2.4. Quản lý rối loạn tiêu hóa và kém hấp thu

Điều trị kịp thời tiêu chảy, nhiễm trùng đường ruột. Sử dụng men vi sinh, prebiotic hoặc synbiotic trong một số trường hợp giúp cải thiện hệ vi khuẩn đường ruột. Chế biến thực phẩm mềm, dễ tiêu, chia thành nhiều bữa nhỏ để trẻ dễ dung nạp.

2.5. Kết hợp điều trị ARV với hỗ trợ dinh dưỡng

ARV giúp kiểm soát tải lượng virus, từ đó giảm nhu cầu năng lượng bất thường và cải thiện hấp thu. Tuy nhiên, tác dụng phụ của thuốc (buồn nôn, rối loạn tiêu hóa) cần được quản lý bằng chế độ ăn phù hợp: ăn nhiều bữa nhỏ, tránh thức ăn nhiều gia vị, uống nhiều nước. Việc lồng ghép tư vấn dinh dưỡng vào các buổi khám định kỳ ARV giúp phát hiện và xử trí sớm suy dinh dưỡng.

2.6. Hỗ trợ tâm lý – xã hội và an ninh lương thực

Gia đình có trẻ nhiễm HIV thường gặp khó khăn kinh tế. Chương trình hỗ trợ lương thực, thực phẩm và sinh kế sẽ giúp cải thiện chất lượng bữa ăn. Tư vấn tâm lý cho trẻ và phụ huynh giúp giảm căng thẳng, khuyến khích trẻ ăn uống tốt hơn. Cộng đồng cần giảm kỳ thị, tạo môi trường hòa nhập để trẻ có điều kiện chăm sóc dinh dưỡng đầy đủ.

Đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt ở trẻ nhiễm HIV không chỉ là vấn đề cung cấp đủ năng lượng và vi chất mà còn liên quan chặt chẽ đến chiến lược điều trị, tâm lý – xã hội và an ninh lương thực. Một chế độ ăn đầy đủ, đa dạng và phù hợp với tình trạng sức khỏe , kết hợp với điều trị ARV và hỗ trợ y tế – xã hội, sẽ giúp trẻ cải thiện tình trạng dinh dưỡng, tăng cường miễn dịch và có cơ hội phát triển tối đa.

Chăm sóc dinh dưỡng toàn diện là chìa khóa quan trọng để đảm bảo rằng trẻ nhiễm HIV không chỉ sống sót mà còn có thể sống khỏe mạnh và hòa nhập cộng đồng.