10 sự thật bất ngờ về đường có thể bạn chưa biết

Đường có thể cung cấp năng lượng nhanh nhưng cũng khiến hormone rối loạn , suy yếu hệ miễn dịch và tích mỡ trong gan – lý do khiến loại gia vị dễ gây nghiện này thành “con dao hai lưỡi” với sức khỏe .

Đường cát. (Ảnh: iStock)

Đường gần như hiện diện ở khắp mọi nơi – trong tách càphê sáng , ổ bánh mì, nước ép trái cây và cả món sốt salad tưởng chừng “vô hại.” Ai cũng biết ăn nhiều đường không tốt, nhưng ít người thực sự hiểu vì sao nó gây hại và cơ thể bị ảnh hưởng như thế nào.

Hãy cùng khám phá 10 sự thật ít người biết về loại chất ngọt này – thứ gia vị vừa khiến chúng ta hạnh phúc, vừa có thể âm thầm gây tổn hại sức khỏe mỗi ngày.

1. Chúng ta đang ăn nhiều đường hơn mình tưởng

Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), lượng đường tự do (free sugar) không nên vượt quá 10% tổng năng lượng hằng ngày – tương đương khoảng 25-50g, tức 6-12 thìa càphê. Nhưng thực tế, lượng tiêu thụ trung bình của chúng ta đang cao gấp đôi.

Đường “ẩn” trong vô số thực phẩm chế biến sẵn như nước sốt, bánh mì, ngũ cốc ăn sáng, nước trái cây đóng hộp, thậm chí cả dưa chua.

Trên nhãn, chúng xuất hiện dưới nhiều tên gọi khác nhau như dextrose , maltose , syrup fructose , lactose … khiến người tiêu dùng khó nhận ra mình đang “nạp” bao nhiêu đường.

2. Đường “lén” tích mỡ trong gan

Một thìa đường nhỏ chứa khoảng 16 calo – tưởng ít, nhưng tích tụ mỗi ngày sẽ tạo nên lượng năng lượng khổng lồ. Vấn đề không chỉ nằm ở calo: khi hấp thụ quá nhiều đường, gan sẽ chuyển hóa phần dư thành triglyceride – một dạng chất béo được dự trữ trong gan và máu.

Đường ẩn trong nhiều loại thực phẩm. (Ảnh: iStock)

Theo thời gian, quá trình này dẫn tới tăng mỡ nội tạng, kháng insulin, béo phì và các bệnh tim mạch. Đó là lý do vì sao những ai uống nhiều nước ngọt thường có vòng eo lớn hơn và nguy cơ gan nhiễm mỡ cao gấp nhiều lần.

3. Đường có thể gây “nghiện”

Khi ăn đồ ngọt, não giải phóng dopamine – chất dẫn truyền thần kinh mang lại cảm giác khoái cảm. Cơ chế này tương tự như phản ứng với nicotine hay rượu. Càng ăn, não càng “ghi nhớ” cảm giác hưng phấn đó và thôi thúc bạn tìm thêm đường.

Nghiên cứu của Tạp chí Y học Thể thao Anh cho thấy đường có thể gây nghiện mạnh hơn cả rượu và nicotine. Đó là lý do vì sao nhiều người biết ăn bánh kẹo không tốt nhưng vẫn khó cưỡng lại.

4. Năng lượng nhanh – cảm xúc thất thường

Đường là nguồn năng lượng nhanh, khiến bạn cảm thấy tỉnh táo tức thì. Nhưng sau khi lượng đường trong máu tăng đột ngột, insulin sẽ được tiết ra mạnh để cân bằng, khiến đường huyết tụt xuống nhanh chóng. Hệ quả là bạn dễ mệt mỏi, cáu gắt và thèm ngọt trở lại.

Chu kỳ “cao-tụt” này làm rối loạn hormone, gây mất tập trung và có thể góp phần vào tình trạng lo âu hoặc trầm cảm nếu kéo dài.

5. Thói quen thích ngọt có thể di truyền

Một số người dễ “nghiện đường” hơn do yếu tố gene. Nghiên cứu cho thấy di truyền có thể ảnh hưởng đến cảm nhận vị ngọt và phản ứng dopamine của não khi ăn đồ ngọt.

(Ảnh: iStock)

Nếu trong gia đình có người mắc tiểu đường, béo phì hoặc có xu hướng ăn nhiều đồ ngọt, bạn cũng có nguy cơ cao hơn hình thành thói quen này. Cơ thể dần “làm quen” với mức đường huyết cao và đòi hỏi nhiều hơn để cảm thấy bình thường.

6. Đường làm rối loạn insulin – khởi đầu của tiểu đường

Tiêu thụ quá nhiều đường khiến cơ thể phải tiết insulin liên tục để xử lý glucose. Theo thời gian, các tế bào trở nên “lì” với hormone này – hiện tượng gọi là kháng insulin. Đây là bước đệm dẫn đến tiểu đường type 2, mỡ máu cao và viêm mạn tính.

Ngoài ra, khi gan phải làm việc quá tải để chuyển hóa đường, nó sẽ sản xuất nhiều triglyceride – chất béo liên quan trực tiếp đến xơ vữa động mạch và bệnh tim.

7. Nước ép trái cây và mật ong không “vô tội” như bạn nghĩ

Nhiều người nghĩ nước ép trái cây nguyên chất hoặc mật ong lành mạnh hơn đường tinh luyện. Tuy nhiên, chúng vẫn chứa lượng lớn fructose – loại đường mà gan phải xử lý gần như toàn bộ. Khi nạp quá nhiều, fructose sẽ chuyển thành mỡ.

Một ly nước cam 250ml có thể chứa 5-6 thìa càphê đường tự nhiên. Uống nhiều nước ép mỗi ngày dễ dẫn đến tăng cân và tăng mỡ bụng dù bạn không hề ăn bánh kẹo.

8. “Ít béo” không có nghĩa là “ít đường”

Để thực phẩm “ít béo” vẫn có vị ngon, nhà sản xuất thường thêm đường hoặc tinh bột. Vì vậy, các loại sữa chua ít béo, ngũ cốc “ăn kiêng” hay bánh quy “0% chất béo” đôi khi chứa lượng đường cao gấp đôi so với bản thông thường.

Điều quan trọng là đọc kỹ nhãn dinh dưỡng – đừng để dòng chữ “không đường” đánh lừa, bởi sản phẩm vẫn có thể chứa đường tự nhiên từ siro, maltose hoặc bột cacao.

9. Đường làm suy yếu hệ miễn dịch và gây viêm

Khi ăn nhiều đường, nồng độ glucose trong máu tăng cao sẽ làm giảm khả năng hoạt động của tế bào bạch cầu – “chiến binh” chống lại vi khuẩn và virus. Chỉ cần 100g đường (khoảng một lon nước ngọt), hệ miễn dịch có thể suy yếu trong 4-6 giờ.

(Ảnh: iStock)

Đường còn thúc đẩy sản sinh cytokine – hợp chất gây viêm, khiến cơ thể dễ gặp các vấn đề như nổi mụn, da xỉn màu, tiêu hóa kém hoặc mệt mỏi mạn tính.

10. Đường thúc đẩy lão hóa và ảnh hưởng nội tiết

Khi glucose trong máu kết hợp với protein, chúng tạo ra hợp chất AGEs (Advanced Glycation End Products) – tác nhân làm giảm độ đàn hồi của da và đẩy nhanh quá trình hình thành nếp nhăn.

Ở nam giới, ăn nhiều đường có thể làm giảm testosterone và gây rối loạn cương dương; trong khi ở nữ giới, sự dao động đường huyết liên tục ảnh hưởng đến hormone sinh sản và tâm trạng.

Ngọt ngào không đồng nghĩa với lành mạnh

Đường mang lại niềm vui tức thì, nhưng cái giá phải trả là sức khỏe lâu dài. Hãy tập cho khẩu vị quen với vị ngọt tự nhiên từ trái cây tươi, rau củ hoặc sữa chua không đường. Uống nước lọc thay vì nước ngọt, hạn chế đồ ăn chế biến sẵn – những thay đổi nhỏ này có thể tạo nên khác biệt lớn./.