Ý nghĩa và thách thức của đề xuất an ninh tương tự Điều 5 NATO dành cho Ukraine

Việc đảm bảo an ninh cho Ukraine là một vấn đề then chốt trong nỗ lực chấm dứt giao tranh giữa Nga và Ukraine.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (giữa) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (phải) tại cuộc gặp ở Nhà Trắng, Washington, D.C., ngày 18/8/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Mới đây, một bước đột phá trong quá trình tìm kiếm thỏa thuận hòa bình đã xuất hiện khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất mô hình đảm bảo an ninh tương tự Điều 5 của NATO dành cho Ukraine.

Theo hãng tin AP, sau cuộc họp giữa Tổng thống Trump, người đồng cấp Ukraine và các lãnh đạo châu Âu, Tổng Thư ký NATO Mark Rutte cho biết ông Trump đã đồng ý Mỹ sẽ đóng góp cho an ninh của Ukraine nếu một thỏa thuận hòa bình được thiết lập.

Ông Rutte tiết lộ trong cuộc phỏng vấn với người dẫn chương trình Laura Ingraham của Fox News rằng, tại cuộc họp ngày 18/8, vấn đề gia nhập NATO không được đưa ra thảo luận. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Mỹ và châu Âu đã thảo luận về các đảm bảo an ninh tương tự Điều 5 dành cho Ukraine. Chi tiết về mức độ can thiệp và bảo đảm an ninh của Mỹ đối với Ukraine sẽ được bàn thảo trong những ngày tới. Cùng ngày, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thông báo một khung thỏa thuận đảm bảo an ninh sẽ được phác thảo và công bố trong vòng 10 ngày tới.

Ông Rutte cũng khẳng định khả năng triển khai binh sĩ Mỹ tại Ukraine không được đề cập trong cuộc hội đàm ngày 18/8.

Trước đó, sau hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Alaska, đặc phái viên Nhà Trắng Steve Witkoff tiết lộ Washington và các đồng minh có thể đề xuất một đảm bảo an ninh “thay đổi cuộc chơi” cho Ukraine dưới hình thức tương tự Điều 5 NATO. Được biết, Tổng thống Putin không phản đối đề xuất này như một phần của thỏa thuận khung hòa bình tiềm năng.

Điều 5 – trung tâm của Hiệp ước phòng thủ xuyên Đại Tây Dương – quy định rằng một cuộc tấn công nhằm vào một quốc gia thành viên sẽ được xem như một cuộc tấn công vào toàn bộ thành viên. Tuy nhiên, trái với quan niệm phổ biến, Điều 5 không bắt buộc các thành viên NATO phải can thiệp quân sự toàn diện khi một đồng minh bị tấn công. Thay vào đó, mỗi thành viên sẽ hỗ trợ bên hoặc các bên bị tấn công ngay lập tức, bằng cách riêng lẻ và phối hợp với các nước khác, thực hiện các hành động mà mình cho là cần thiết, bao gồm cả việc sử dụng vũ lực.

Kể từ khi NATO được thành lập năm 1949, Điều 5 chỉ được viện dẫn một lần duy nhất, đó là sau vụ tấn công ngày 11/9/2001. Bước đi này đã kích hoạt các hoạt động và biện pháp hỗ trợ do liên minh hậu thuẫn, dù phạm vi và thời điểm hỗ trợ giữa các nước có sự khác biệt.

Một thỏa thuận tương tự Điều 5 sẽ mượn khái niệm phòng thủ tập thể này để áp dụng bên ngoài hệ thống hiệp ước của NATO, mà không biến Ukraine thành thành viên liên minh. Đây được hiểu là một hiệp ước được soạn thảo riêng bởi các quốc gia sẵn sàng ký kết.

Vậy một điều khoản tương tự Điều 5 sẽ có ý nghĩa như thế nào? Mô hình đảm bảo an ninh cho Ukraine sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào nội dung văn bản do các bên đàm phán thống nhất. Điều quan trọng không nằm ở tên gọi, mà là những cam kết chi tiết: ai chịu trách nhiệm điều gì và sẵn sàng hành động nhanh chóng, mạnh mẽ đến đâu nếu Ukraine bị tấn công lần nữa.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen hoan nghênh đề xuất này và cho biết Liên minh châu Âu “sẵn sàng đóng góp phần của mình”.

Tuy nhiên, cho đến nay, các chi tiết cụ thể về hiệp ước an ninh dành cho Ukraine vẫn còn nhiều nghi ngại. Người dân Ukraine vẫn cảnh giác với những cam kết không rõ ràng, đặc biệt sau Bản ghi nhớ Budapest năm 1994, trong đó Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân đổi lấy các cam kết an ninh nhưng không ngăn được xung đột bùng phát.

Không chỉ vậy, theo nhà báo Kian Sharifi của đài RFE, về mặt địa chính trị, đề xuất này còn mang tính mâu thuẫn. Ông nhận định nếu các đảm bảo thực sự mang sức răn đe như NATO, Điện Kremlin sẽ khó chấp nhận. Trong trường hợp Nga không phản đối, điều đó cho thấy điều khoản đảm bảo an ninh ngoài NATO có thể không mang tính tự động hoặc ít ràng buộc hơn so với tư cách thành viên liên minh.