Xuất khẩu gạo “nóng” về nhu cầu và giá: Sớm “đón sóng” thị trường?

Việc Việt Nam tạm dừng xuất khẩu gạo không chỉ khiến các thị trường nhập khẩu là Philippines, Hongkong… lo ngại mà còn đẩy giá gạo Thái Lan lên mức cao kỷ lục trong suốt 6 năm trở lại đây. Trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến phức tạp, xuất khẩu gạo là một bài toán cần phải tính kỹ lưỡng.

Thị trường nhập khẩu lo ngại bất ổn

Việc Việt Nam tạm dừng xuất khẩu gạo trong ngắn hạn để tính toán lại sản lượng lương thực trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến phức tạp không chỉ khiến nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo lo lắng mà còn khiến nhiều thị trường truyền thống lo lắng.

Cụ thể, ngay sau khi có thông tin Việt Nam tạm dừng xuất khẩu gạo, Bộ trưởng Bộ Tài chính Philippines đã lập tức điện đàm với Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh bày tỏ sự lo ngại khi Việt Nam xem xét lại việc xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch Covid-19 đang lan rộng.

Thu hoạch lúa đông xuân ở huyện Thới Lai, TP.Cần Thơ. Ảnh: HUỲNH ĐẶNG

Bộ trưởng Tài chính Philippines cho rằng, Việt Nam là thị trường nhập khẩu gạo chính và vô cùng quan trọng của Philippines, vì vậy, chỉ cần một thay đổi nhỏ từ phía Việt Nam cũng sẽ khiến thị trường rối loạn, thậm chí có nguy cơ gây bất ổn xã hội.

Từ thực tế đó, Bộ trưởng Tài chính Philippines đề nghị Việt Nam đưa Philippines ra khỏi danh sách tạm dừng xuất khẩu gạo. Đại diện một doanh nghiệp chuyên xuất khẩu gạo cũng cho biết, Philippines đang đối mặt với nguy cơ thiếu gạo do tác động từ việc dừng xuất khẩu gạo của các nước, trong đó có Việt Nam.

Tương tự, Hiệp hội Các nhà bán lẻ gạo ở Hongkong cũng gửi thông điệp đến Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) bày tỏ sự lo ngại khi Việt Nam tạm dừng xuất khẩu gạo, bởi gạo Việt Nam chiếm tỷ lệ lớn tại thị trường Hongkong. Đại sứ quán Australia tại Việt Nam cũng bày tỏ sự quan ngại trước việc Việt Nam tạm dừng xuất khẩu gạo.

Việc Việt Nam và nhiều nước tạm dừng xuất khẩu gạo đã đẩy giá gạo Thái Lan lên mức cao nhất trong vòng 6 năm trở lại đây. Theo VFA, giá gạo của Thái Lan được chào bán đang tăng mạnh: Ngày 26/3, gạo 5% tấm được chào bán với giá 480-484 USD/tấn (bình quân 482 USD/tấn), gạo 25% tấm là 448-452 USD/tấn (bình quân là 450 USD/tấn); ngày 27/3, gạo 5% tấm tăng lên mức 493-497 USSD/tấn (bình quân là 495 USD/tấn), gạo 25% tấm là 461-465 USD/tấn (bình quân 463 USD/tấn).

Đón nhu cầu cao của thị trường?

Chính phủ đang có những bước đi vô cùng thận trọng giữa việc xuất khẩu gạo và đảm bảo an ninh lương thực trong bối cảnh nhiều nước đang tăng cường tích trữ lương thực cho cuộc chiến chống Covid-19 vẫn căng thẳng.

Kết luận cuộc họp Thường trực Chính phủ mới đây về việc xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh và hạn hán, xâm nhập mặn, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ: Việc xuất khẩu gạo trong bối cảnh hiện nay cần phải xem xét kỹ lưỡng, thận trọng; trước hết phải bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, đồng thời giảm thiểu việc gián đoạn chuỗi sản xuất lúa gạo, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng cho người nông dân và các tổ chức kinh doanh có liên quan.

Ông Đỗ Hà Nam – Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho rằng, việc tạm dừng xuất khẩu gạo không ảnh hưởng nhiều đến việc mua bán tiếp của doanh nghiệp bởi hiện nay lượng gạo tồn kho của các doanh nghiệp đã lớn hơn tổng các hợp đồng đã ký, họ chỉ phải chịu lãi vay và tồn kho.

“Nhưng việc này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến nông dân vì họ không biết bán lúa cho ai trong khi số lượng gạo tồn kho của vụ đông xuân ước còn khoảng 50%, hiện doanh nghiệp mới mua được hơn 2 – 2,5 triệu tấn, còn khoảng 3 triệu tấn lúa trong dân chưa được giải phóng hết. Trong khi đó, hiện nhiều nơi ở ĐBSCL đã xuống giống tiếp vụ hè thu nên chỉ tháng đầu 6 là lại có lúa vụ mới” – ông Nam nói.

Ông Đỗ Hà Nam cho rằng, với sản lượng gạo hiện có như hiện nay, chúng ta vẫn nên cho xuất khẩu gạo một cách có kiểm soát, để đón nhu cầu đang cao của thị trường, đồng thời khuyến khích người dân xuống giống vụ lúa hè thu, thu đông.

GS Võ Tòng Xuân – Hiệu trưởng Trường ĐH Nam Cần Thơ nhận định, hiện tại là thời điểm phù hợp để Việt Nam tận dụng cơ hội thúc đẩy xuất khẩu gạo. Nếu không tận dụng tốt thì Việt Nam có nguy cơ sẽ mất thị phần và thậm chí là khách hàng.

“Thời gian qua, nhiều tỉnh trồng lúa của Thái Lan bị mất mùa, sản lượng giảm, cùng với đó tỷ giá đồng bath/USD tăng. Hai yếu tố này đã đẩy giá xuất khẩu gạo của Thái Lan sang các nước (trong đó có Trung Quốc) tăng cao. Đây là cơ hội tốt cho gạo Việt Nam để xuất khẩu với giá cao. Nếu Việt Nam tạm dừng xuất khẩu thì Philippines hoặc Indonesia sẽ chen chân để ký hợp đồng với Trung Quốc trước” – ông Xuân phân tích.

Cũng phải thấy một thực tế, thế giới chưa có hiện tượng thiếu hụt gạo. Các nhà kho ở Ấn Độ – nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, đang “ngập” trong gạo và lúa mì từ vụ mùa thu hoạch bội thu. Thái Lan cũng cho biết họ có đủ gạo để đáp ứng mục tiêu xuất khẩu dù vừa trải qua đợt hạn hán nghiêm trọng nhất trong nhiều thập kỷ.

Chính vì vậy, với việc sẽ có khoảng 43,5 triệu tấn thóc trong năm 2020, Việt Nam cần sớm có những động thái cụ thể và dứt khoát và cụ thể để “đón sóng” thị trường ở thời điểm này.

Khánh Nguyên