Xóa bỏ độc quyền vàng miếng: Trao quyền nhưng không “thả nổi”

Chuyên gia đề xuất trao quyền chủ động nhưng không “thả nổi” mà có cơ chế quản lý cho những doanh nghiệp chứng minh được năng lực sản xuất, có khả năng nhập khẩu vàng nguyên liệu hợp pháp.

Trước năm 2012, trong nước, nhiều đơn vị có thương hiệu vàng miếng như Công ty PNJ , Công ty Vàng bạc đá quý Ngân hàng Sài Gòn Thương Tín ( SBJ ), Ngân hàng TMCP Á Châu, Agribank…

Đến năm 2012, Ngân hàng Nhà nước thực hiện những thay đổi lớn đối với thị trường vàng khi đưa SJC trở thành thương hiệu vàng miếng quốc gia duy nhất, trong khi các thương hiệu vàng khác bị “khai tử”.

Nhà điều hành cũng “siết” điều kiện cấp phép mua bán vàng miếng, những tiệm vàng nhỏ lẻ bị “loại khỏi cuộc chơi” và chỉ còn được kinh doanh nữ trang.

Tuy nhiên, thị trường đã ghi nhận những “tác dụng phụ” của chính sách này khi xảy ra những hiện tượng chưa từng có: người dân xếp hàng ròng rã nhiều ngày để chờ mua vàng, thị trường “cháy hàng” vàng miếng, vàng nhẫn hay Ngân hàng Nhà nước tổ chức đấu thầu vàng…

Trước thực tế trên, Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam và nhiều chuyên gia đã nhiều lần kiến nghị sửa Nghị định 24 để “cởi trói” cho thị trường vàng. Thủ tướng Chính phủ cũng đã nhiều lần có chỉ đạo về việc này.

Gần nhất, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng, ngày 28/5, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu xóa bỏ thế độc quyền vàng miếng trên nguyên tắc Nhà nước vẫn quản lý nhưng có thể cấp phép cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất.

Nhà đầu tư sắp có “luật chơi” mới?

TS Ngô Minh Vũ, Giảng viên Đại học Kinh tế TPHCM, nhận định đề xuất xóa bỏ độc quyền vàng miếng là một bước đi có tính chất đột phá, thể hiện cách tiếp cận mới trong tư duy quản lý các thị trường nhạy cảm như vàng, đồng thời phù hợp với mục tiêu tự do hóa, minh bạch hóa thị trường mà Việt Nam đang theo đuổi.

Theo ông Vũ, vàng từ lâu đã là một tài sản đặc biệt, có vai trò tiền tệ trong lịch sử, từng được sử dụng như một phương tiện thanh toán ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, không ngạc nhiên khi các Chính phủ trên thế giới đều rất thận trọng trong việc quản lý thị trường vàng, nhằm tránh những hệ lụy đối với chính sách tiền tệ và ổn định tài chính.

Tại Việt Nam, trong các nhiệm kỳ trước, Nhà nước cũng đã duy trì một cơ chế quản lý chặt chẽ đối với thị trường vàng, đặc biệt là vàng miếng, nhằm kiểm soát sự biến động giá và ngăn chặn đầu cơ. Tuy nhiên, ông Vũ cho rằng, cách tiếp cận này đã dần bộc lộ những hạn chế trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển, mức độ tham gia của người dân vào thị trường vàng ngày càng sâu rộng.

Ông phân tích, thị trường vàng hiện không còn chỉ giới hạn trong phạm vi một nhóm nhà đầu tư chuyên nghiệp hay các tổ chức tài chính, mà đã mở rộng thành một thị trường đại chúng, với sự tham gia của đông đảo người dân, tiểu thương và doanh nghiệp.

Trong bối cảnh đó, nếu vẫn tiếp tục điều hành bằng tư duy hành chính cũ, duy trì cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng, thì thị trường sẽ có nguy cơ bị méo mó, giá vàng trong nước khó tránh khỏi tình trạng chênh lệch lớn so với thế giới như hiện nay, và dòng tiền sẽ tiếp tục chảy vào hoạt động đầu cơ thay vì được sử dụng cho sản xuất – kinh doanh.

Thị trường vàng Việt Nam: Từ mô hình độc quyền sang cơ chế thị trường kiểm soát (Ảnh: Thành Đông).

Theo ông, việc xóa bỏ độc quyền vàng miếng không đồng nghĩa với “thả nổi” hoàn toàn, mà là chuyển từ mô hình quản lý tập trung sang mô hình quản lý minh bạch, cạnh tranh có kiểm soát, lấy quy luật cung – cầu làm nguyên tắc điều tiết chủ đạo.

“Nếu để cho một thị trường vận hành lành mạnh, ổn định lâu dài thì vẫn phải tôn trọng nguyên lý cơ bản là cung cầu. Quản lý không có nghĩa là can thiệp hành chính vào giá, mà phải tạo khung pháp lý đủ chặt chẽ để các chủ thể tham gia thị trường hành xử theo luật chơi minh bạch và công bằng”, ông Vũ nhấn mạnh.

Thị trường vàng không tách rời khỏi hệ sinh thái tài chính – tiền tệ

Theo chuyên gia tài chính Lê Xuân Nghĩa, tại nhiều nước trên thế giới, vàng thậm chí được bày bán trên sạp giống như các loại hàng hóa khác. “Ai đủ tiền thì mua, ai cần tiền thì bán, không có chuyện phải mua nhỏ giọt 1-2 chỉ vàng hay phải mua giá đắt hơn quá mức so với nước ngoài”, vị chuyên gia nêu.

Theo vị này, trong bối cảnh xóa bỏ thế độc quyền vàng miếng như hiện tại và mở rộng hoạt động xuất nhập khẩu cho các doanh nghiệp được cấp phép, giá vàng trong nước sẽ theo sát biến động của thị trường thế giới. “Những doanh nghiệp muốn lũng đoạn, làm giá trên thị trường này cũng không còn cửa”, ông Nghĩa khẳng định.

Còn theo chuyên gia tài chính Nguyễn Quang Huy, chỉ đạo của Tổng Bí thư không chỉ nhằm bình ổn thị trường mà còn tạo nền tảng để nâng cao dân trí tài chính, chuyển hóa hành vi tiêu dùng tích trữ truyền thống sang tư duy đầu tư dài hạn và phát triển bền vững.

“Thị trường vàng không thể tách rời khỏi hệ sinh thái tài chính – tiền tệ quốc dân. Muốn ổn định vĩ mô một cách căn cơ, không thể chỉ điều chỉnh giá, mà phải cải cách nhận thức của người dân, đặc biệt về vai trò và rủi ro của việc nắm giữ vàng như một kênh trú ẩn tài sản”, ông nêu.

Chuyên gia cho biết thêm, việc xem xét cho phép nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện được tham gia sản xuất vàng miếng là một bước đi đúng hướng, góp phần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, minh bạch thị trường và từng bước giảm chênh lệch giá vàng trong nước – thế giới.

Ông nhấn mạnh: “Giải phóng thế độc quyền vàng không chỉ là điều tiết thị trường, mà là điều tiết hành vi xã hội – giúp người dân không còn phụ thuộc vào niềm tin về vàng, mà hiểu rõ sự vận hành của tài chính hiện đại, tiến tới cân bằng giữa tích sản, đầu tư và khởi nghiệp”.

“Để thu hẹp chênh lệch giữa giá vàng trong nước và quốc tế, việc mở rộng quyền nhập khẩu vàng là cần thiết, tuy nhiên không thể xem đó là giải pháp duy nhất. Quan trọng hơn, phải làm cho thị trường trong nước đủ hấp dẫn, minh bạch và an toàn, để người dân không bị cuốn vào thị trường phi chính thức”, ông Huy cho hay.

Ông Huy cho rằng việc chỉ đạo cải cách thị trường vàng không chỉ nhằm xử lý các biến động giá tức thời, mà còn mang hàm ý sâu xa: Kiến tạo một thị trường tài chính toàn diện, công bằng và có khả năng giáo dục người dân thông qua chính sách.

Việc xóa bỏ độc quyền vàng miếng không đồng nghĩa với “thả nổi” thị trường (Ảnh: Mạnh Quân).

“Khi vàng không còn là tài sản phòng thủ trước lạm phát, trở thành tài sản có thể đầu tư sinh lời minh bạch, khi người dân không còn tích trữ vàng trong két, mà biết cách phân bổ danh mục tài sản giữa vàng – chứng khoán – trái phiếu – khởi nghiệp, đó là lúc thị trường vàng thực sự có chỗ đứng trong nền kinh tế hiện đại”, ông Huy nói.

Cần thiết lập cơ chế kiểm soát chất lượng và năng lực sản xuất

Khi được hỏi về tính khả thi trong việc mở cửa cho nhiều doanh nghiệp tham gia sản xuất vàng miếng – thay vì chỉ duy trì độc quyền cho một đơn vị như hiện nay, chuyên gia Ngô Minh Vũ cho rằng hoàn toàn có thể làm được nếu xây dựng một khung pháp lý và hệ thống tiêu chuẩn quản lý chất lượng rõ ràng.

“Câu hỏi đặt ra là: Nếu nhiều doanh nghiệp cùng được phép sản xuất vàng miếng thì làm sao kiểm soát được chất lượng vàng luôn đạt chuẩn 99,99% như hiện nay? Nhưng tôi cho rằng đây không phải là câu hỏi quá khó”, ông Vũ nói và nhấn mạnh vấn đề không nằm ở kỹ thuật hay vốn, mà nằm ở năng lực của cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng cơ chế giám sát minh bạch và có tính ràng buộc pháp lý cao.

Theo ông, điều tiên quyết là phải làm chặt từ đầu, từ quy định về tiêu chuẩn sản phẩm, quy trình sản xuất, cho đến nghĩa vụ công bố thông tin. Doanh nghiệp muốn tham gia phải chứng minh được năng lực sản xuất, cơ sở vật chất, và khả năng tuân thủ các tiêu chuẩn mà Nhà nước đặt ra. Như vậy, vừa tạo ra sân chơi cạnh tranh, vừa giữ được chất lượng sản phẩm đầu ra.

“Việc quản lý nghiêm ngặt từ khâu công bố quy trình, tiêu chuẩn kỹ thuật, đến yêu cầu minh bạch năng lực là điều kiện đủ để đảm bảo chất lượng vàng. Nếu cơ quan quản lý làm tốt từ đầu, doanh nghiệp sẽ chủ động tuân thủ theo yêu cầu đó. Đây là cách quản lý thị trường hiện đại, chứ không phải quay lại cơ chế bao cấp hay xin – cho”, ông Vũ khẳng định.

Liên quan đến đề xuất để một số doanh nghiệp lớn trên thị trường được tham gia sản xuất vàng miếng và được phân bổ tỷ lệ cụ thể, ông Vũ cho rằng trong giai đoạn đầu, Nhà nước nên giữ vai trò điều tiết và cấp hạn ngạch sản xuất dựa trên đánh giá năng lực thực tế của từng doanh nghiệp.

“Tuy nhiên, về lâu dài, nên hướng tới một cơ chế linh hoạt hơn. Doanh nghiệp nào chứng minh được năng lực sản xuất, có khả năng nhập khẩu vàng nguyên liệu hợp pháp thì nên trao quyền chủ động cho họ. Cơ quan Nhà nước chỉ cần xây dựng hành lang pháp lý và kiểm soát chất lượng, còn doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm về hiệu quả kinh doanh và tuân thủ quy định”, ông đề xuất.

Theo ông, nếu xây dựng được cơ chế cho phép doanh nghiệp nhập khẩu vàng nguyên liệu, có thể thông qua xin cấp hạn ngạch theo năng lực, thì thị trường sẽ vận hành lành mạnh hơn, giảm phụ thuộc vào một số ít nhà cung cấp và phá vỡ thế độc quyền hiện tại.