Xác ướp giám mục hé lộ nguồn gốc bệnh lao

Dấu vết trong phổi của một giám mục ở thế kỷ 17 giúp các nhà nghiên cứu phát hiện bệnh lao xuất hiện vào thời Đồ Đá mới.

Xác ướp giám mục Peder Winstrup. Ảnh: Wikipedia.

Khi nhà nhân chủng học Caroline Arcini và đồng nghiệp ở Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Thụy Điển phát hiện những nốt vôi hóa nhỏ trong lá phổi được bảo quản nguyên vẹn của giám mục Peder Winstrup, họ nghi ngờ đó là dấu vết của một dạng bệnh viêm phổi và bệnh lao xếp đầu tiên trong danh sách suy đoán của họ. Các nhà nghiên cứu quyết định phân tích ADN để xác nhận.

Khoảng 1/4 dân số thế giới được cho là từng tiếp xúc với vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis complex gây bệnh lao (TB). Giám mục Winstrup là một trong nhiều người đổ bệnh khi đại dịch lao xuất hiện ở châu Âu sau thời Trung Cổ. Ngày nay, bệnh lao là một trong những căn bệnh phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ tử vong cao nhất do nhiễm khuẩn.

Sự phân bố trên toàn cầu của bệnh lao dẫn tới giả định phổ biến cho rằng mầm bệnh này đã tiến hóa từ rất sớm trong lịch sử nhân loại và lan rộng khắp thế giới thông qua những cuộc di cư của con người cách đây hàng chục nghìn năm. Năm 2014, nhóm nghiên cứu ở Đại học Tbingen, Đức và Đại học Arizona, Mỹ, phục dựng 3 hệ gene bệnh lao cổ đại từ Nam Mỹ. Kết quả so sánh với nhiều chủng lao ở người cho thấy bệnh lao xuất hiện trong vòng 6.000 năm qua. Ước tính mới này gây hoài nghi trong cộng đồng nghiên cứu do dựa hoàn toàn vào hệ gene cổ đại không đại diện cho chủng lao gắn liền với con người ngày nay.

“Việc phát hiện nốt vôi hóa ở phổi của giám mục mang đến cho chúng tôi cơ hội để xem xét lại câu hỏi về nguồn gốc của bệnh lao bằng dữ liệu từ châu Âu thời xưa”, chuyên gia Bệnh học Phân tử ở Viện Khoa học Lịch sử Nhân loại Max Planck (MPI-SHH), đồng tác giả nghiên cứu cho biết. “Nếu chúng tôi có thể phục dựng hệ gene bệnh lao từ giám mục Winstrup, đó sẽ là bằng chứng tin cậy cho ước tính về niên đại của bệnh lao”.

Trong nghiên cứu công bố hôm 10/8 trên tạp chí Genome Biology, các nhà khoa học phục dựng hệ gene bệnh lao từ nốt vôi hóa ở xác ướp của giám mục Winstrup. Theo Bos, hệ gene này có chất lượng tốt đến mức vô cùng hiếm gặp ở ADN cổ đại. Cùng với nhiều hệ gene bệnh lao từ các công trình nghiên cứu khác, nhóm của Arcini và Bos tìm hiểu niên đại của vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis complex. Sử dụng nhiều mô hình tính độ tuổi phân tử, họ nhận thấy mọi kết quả đều chỉ ra loại vi khuẩn này có độ tuổi tương đối trẻ. Đây là bằng chứng thuyết phục nhất chứng minh bệnh lao xuất hiện từ thời Đồ Đá mới.