‘Vũng lầy’ Afghanistan ám ảnh 4 đời tổng thống Mỹ
Trong 20 năm Mỹ can thiệp quân sự ở Afghanistan, bốn đời tổng thống đều muốn rút khỏi vũng lầy này, nhưng không ai làm được cho đến thời Biden.
Mỹ đã mất hơn một nghìn tỷ USD và mạng sống của hàng nghìn binh sĩ cho cuộc chiến dài nhất lịch sử nước này ở Afghanistan. Câu hỏi đặt ra là tại sao nhiều đời tổng thống Mỹ không thể dễ dàng từ bỏ một cuộc chiến mà họ không muốn?
Giới chuyên gia cho rằng nhiều đời tổng thống Mỹ đã mong muốn rút khỏi cuộc chiến không được người dân ủng hộ này, nhưng họ bị mắc kẹt giữa nguy cơ sự an toàn của nước Mỹ bị đe dọa nếu họ ra lệnh rút quân.
“Họ nhận ra rằng gần như tất cả lựa chọn mà nước Mỹ có để rời đi cuối cùng đều tạo ra một Afghanistan bất ổn, nơi không ai có thể dự đoán điều gì sẽ xảy ra tiếp theo”, Anthony Cordesman, chuyên gia chính sách Trung Đông tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nói.
Sau thảm kịch ngày 11/9/2001, tổng thống George W. Bush tuyên bố phát động cuộc chiến ở Afghanistan và Iraq để truy tìm những kẻ gây ra vụ khủng bố kinh hoàng nhắm vào nước Mỹ.
Ông nhận được sự ủng hộ từ quốc hội và đông đảo công chúng với các cuộc chiến này, nhưng cuối cùng đã tạo ra một cuộc xung đột mới ở vùng đất xa lạ và nhận ra nhiều sai lầm, theo Emily Harding, chuyên gia tình báo tại CSIS.
Chính quyền Bush từng hy vọng sau khi loại bỏ những “kẻ xấu” ở Afghanistan, họ có thể trao lại quyền lực một cách an toàn cho người dân nước này. Nhưng họ nhanh chóng nhận ra điều này là không thể, họ bị mắc kẹt tại Afghanistan và không thực sự có kế hoạch cho những gì phải làm tiếp theo.
Bush sau đó tập trung vào kế hoạch tái thiết Afghanistan như bước đi cần thiết tiếp theo trong cuộc chiến chống khủng bố của ông. “Bằng cách giúp xây dựng một Afghanistan không còn những kẻ xấu và là nơi tốt hơn để sống, chúng tôi đang làm theo những truyền thống tốt đẹp nhất của George Marshall”, cựu tổng thống Bush thông báo về kế hoạch Marshall của riêng ông dành cho Afghanistan.
Sự lạc quan của Bush ở Afghanistan được bồi đắp bởi niềm tin rằng nền dân chủ sẽ phát triển mạnh khi có cơ hội. “Sự tồn tại của tự do trên đất nước của chúng ta ngày càng phụ thuộc vào thành công của tự do ở các vùng đất khác”, ông nói trước quốc hội Mỹ năm 2005.
Khi cựu tổng thống Bush rời nhiệm sở năm 2009, còn khoảng 25.000 lính Mỹ ở Afghanistan.
Một lính Mỹ tại căn cứ quân sự ở tỉnh Logar, Afghanistan tháng 8/2018. Ảnh: Reuters .
Barack Obama đã vận động tranh cử với lập trường phản đối cuộc chiến ở Iraq và hoài nghi về cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu. Sau khi lên nắm quyền, Obama đã chấm dứt cuộc chiến ở Iraq và muốn làm điều tương tự ở Afghanistan.
Chiến lược của ông là tăng cường lực lượng ở đây nhiều nhất có thể để có thể tìm được lối thoát khỏi Afghanistan. Obama đã đưa thêm hàng chục nghìn binh sĩ vào Afghanistan, có thời điểm lên tới 100.000 người khi bạo lực leo thang.
Cựu tổng thống từng kêu gọi ngừng giao tranh vào năm 2014 và sau đó tuyên bố cuộc chiến đã kết thúc. “Sứ mệnh của chúng ta ở Afghanistan đã chấm dứt và cuộc chiến dài nhất trong lịch sử Mỹ đang đi đến một kết thúc đầy trách nhiệm”, ông nói cuối năm 2014.
Video đang HOT
Một dấu mốc đáng chú ý trong cuộc chiến chống khủng bố dưới thời Obama là việc Mỹ đã tiêu diệt được Osama bin Laden, kẻ chủ mưu vụ tấn công khủng bố năm 2001, sau một thập kỷ trốn chạy.
Tuy nhiên, biên tập viên Craig Whitlock của Washington cho rằng tuyên bố chiến tranh kết thúc của Obama là “nói dối”, bởi thực tế cuộc chiến ở Afghanistan chưa thực sự chấm dứt. Khi Obama rời Nhà Trắng năm 2017, khoảng 9.000 lính Mỹ vẫn hiện diện ở Afghanistan.
Cho đến khi Donald Trump tiếp quản vai trò tổng thống Mỹ năm 2017, ông và đông đảo công chúng Mỹ không còn quan tâm nhiều tới cuộc chiến ở Afghanistan. Trump đã chỉ trích cách Bush và các thành viên đảng Cộng hòa khác xử lý chính sách đối ngoại, đặc biệt là theo đuổi cuộc chiến vô tận. Ông cam kết đưa toàn bộ lính Mỹ về nước.
“Chẳng lẽ họ sẽ ở đó thêm 200 năm nữa sao?”, Trump nói khi tranh cử năm 2015.
Với quan điểm “Nước Mỹ trên hết” và khao khát chấm dứt các cuộc chiến tốn kém, Trump năm 2020 ký thỏa thuận hòa bình Doha với Taliban, trong đó nêu rõ Mỹ sẽ rời Afghanistan trong vòng một năm và đổi lại Taliban cam kết không để quốc gia này thành nơi chứa chấp những kẻ khủng bố nhắm mục tiêu vào Mỹ.
“Tôi thực sự tin Taliban muốn làm điều gì đó để cho thấy chúng ta không lãng phí thời gian”, Trump nói. “Nếu những điều tồi tệ xảy ra, chúng ta sẽ trở lại với lực lượng chưa từng thấy”.
Tuy nhiên, Paul Miller, một cựu chiến binh từng tham chiến ở Afghanistan và hiện giảng dạy tại Đại học Georgetown, nói Trump không thể đưa ra một cơ chế cụ thể nào để ngăn Taliban chứa chấp những kẻ khủng bố.
Trump đã giảm số lượng quân Mỹ ở Afghanistan xuống 2.500 người, nhưng cũng không chính thức chấm dứt chiến tranh ở quốc gia Trung Á này.
Đến khi Joe Biden vào Nhà Trắng, cuộc tranh luận về việc rút quân Mỹ khỏi Afghanistan được khởi xướng và ông trở thành tổng thống đầu tiên thực sự làm điều đó.
Biden đã đảo ngược nhiều quyết sách của Trump, nhưng vẫn giữ thỏa thuận hòa bình Doha với Taliban. Theo kế hoạch, Mỹ sẽ rút toàn bộ binh sĩ khỏi Afghanistan vào dịp kỷ niệm 20 năm vụ tấn công khủng bố 11/9.
“Mỹ đã làm những gì chúng tôi phải làm ở Afghanistan, đó là tìm ra những kẻ khủng bố 11/9, thực thi công lý với Osama bin Laden, làm suy yếu mối đe dọa khủng bố để ngăn Afghanistan trở thành căn cứ cho các cuộc tấn công nhắm vào Mỹ. Chúng tôi đã đạt được những mục tiêu đó. Đó là lý do chúng tôi rời đi”, Biden nói hồi tháng 7. “Chúng tôi không đến Afghanistan để xây dựng đất nước. Người dân Afghanistan là bên duy nhất có quyền và trách nhiệm quyết định tương lai của họ và cách họ muốn điều hành đất nước”.
Tuy nhiên, quyết định rút quân của Biden đã vấp làn sóng chỉ trích ngày càng gay gắt, khi chính quyền Afghanistan nhanh chóng sụp đổ sau đợt tấn công chớp nhoáng của Taliban.
Tình báo Mỹ từng cảnh báo rằng Taliban có thể chiếm Afghanistan trong vòng 6 tháng. Tuy nhiên, vào tháng 7, khi Mỹ bắt đầu đóng cửa các căn cứ quân sự ở Afghanistan và Taliban bắt đầu phát động các cuộc tấn công ở vùng nông thôn, Biden đảm bảo với người Mỹ rằng “khả năng Taliban càn quét mọi thứ và kiểm soát toàn bộ đất nước là rất khó xảy ra”.
Nhưng Taliban đã thực sự kiểm soát Afghanistan thậm chí trước khi Mỹ chính thức rời đi. Cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ đều nói họ thất vọng vì Biden không có kế hoạch nào cho tình huống tồi tệ nhất và đưa các đồng minh Afghanistan của Mỹ rời đất nước trước khi Taliban tấn công.
Mặc dù dám làm điều mà chưa từng tổng thống Mỹ nào làm, Biden được cho thiếu thực tế về hậu quả có thể xảy ra khi chấm dứt chiến tranh, theo các chuyên gia phân tích. Họ cũng cho rằng những gì diễn ra với “vũng lầy” Afghanistan trong bốn đời tổng thống Mỹ thể hiện một xu hướng: Washington ngày càng ít hứng thú với các chiến dịch quân sự ở các quốc gia xa xôi.
Afghanistan ngáng đường Biden đưa 'nước Mỹ trở lại'
Quyết định rút quân khiến Afghanistan rơi vào tay Taliban được các chuyên gia coi là thất bại của Biden trong cam kết đưa Mỹ trở lại vai trò lãnh đạo thế giới.
Chứng kiến hình ảnh người Afghanistan tuyệt vọng đu bám máy bay Mỹ với hy vọng rời khỏi Afghanista, Tổng thống Joe Biden trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng hôm 16/8 vẫn khẳng định ông "kiên quyết ủng hộ" quyết định rút quân, thêm rằng ông đang thực hiện cam kết không để binh sĩ Mỹ tiếp tục đổ máu cho một cuộc chiến lẽ ra đã kết thúc từ lâu.
Một ngày sau, Nhà Trắng cũng lên tiếng bảo vệ quyết định rút quân. Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan khẳng định Tổng thống thừa hiểu không còn cách nào khác là phải kết thúc nhanh chóng một cuộc chiến tồi tệ.
Một lính Mỹ tại căn cứ quân sự ở tỉnh Logar, Afghanistan tháng 8/2018. Ảnh: Reuters .
Tuy nhiên, một số chuyên gia không đồng tình với quyết định của Tổng thống Mỹ, nhất là khi chứng kiến tình cảnh hiện tại của Afghanistan, cho rằng thực tế này trái với khẩu hiệu "Nước Mỹ trở lại" mà Biden đưa ra sau khi đắc cử.
"Sau 20 năm can thiệp quân sự, sự sụp đổ nhanh chóng của chính phủ Afghanistan là một nỗi hổ thẹn khủng khiếp đối với Mỹ và cũng là nỗi đau khổ của hàng nghìn người Mỹ từng làm việc tại đất nước này", Charles R Hankla, phó giáo sư về khoa học chính trị tại Đại học bang Georgia ở Atlanta, nói với VnExpress .
Theo một cuộc khảo sát hôm 17/8 của Politico Morning Consult với gần 2.000 người tham gia, chỉ 49% người Mỹ được hỏi tán thành quyết định rút quân khỏi Afghanistan của Biden, giảm 20% so với hồi tháng 4, khi ông công bố kế hoạch rút quân.
Cuộc thăm dò được Reuters/Ipsos tiến hành hôm 16/8 cho thấy tỷ lệ người Mỹ ủng hộ hiệu suất làm việc của Biden là 46%, mức thấp nhất kể từ khi ông nhậm chức, giảm đáng kể so với con số 53% trong thăm dò tương tự hôm 13/8.
"Quyết định rút quân khỏi Afghanistan của Tổng thống Biden là sai lầm", Tiến sĩ Ted Gover, chuyên gia về chính sách đối ngoại và là giám đốc Chương trình Quản trị cho người Mỹ bản địa thuộc Đại học Claremont Graduate ở California, nhận định.
Không chỉ giảm tín nhiệm trong nước, ông cho rằng việc rút quân một cách vội vàng đã gây tổn hại đến danh tiếng của Mỹ, cũng như đẩy những người Afghanistan từng cộng tác với Mỹ vào tình cảnh nguy hiểm tính mạng. Điều này khiến niềm tin vào cam kết của Washington với các vấn đề quốc tế bị lung lay.
"Các đồng minh, đối tác lẫn đối thủ của Mỹ coi đây là minh chứng mới nhất cho thấy Washington đang tìm cách rút lui khỏi các chiến dịch quân sự tốn kém", Gover nói.
Chuyên gia này cho rằng cuộc khủng hoảng Afghanistan có thể tạo điều kiện để Bắc Kinh tiến hành một chiến dịch truyền thông, chỉ ra thất bại của Biden và tuyên bố với các nước rằng Trung Quốc là một đối tác đáng tin cậy, trong khi Mỹ không làm tròn cam kết. Truyền thông nhà nước Trung Quốc từng cho rằng đặc khu Hong Kong và đảo Đài Loan "không thể tin tưởng và trông chờ vào Mỹ".
"Mỹ lẽ ra cần duy trì một lực lượng 3.000-5.000 người ở Afghanistan để chống khủng bố, hoạt động tình báo, ngăn chặn Taliban, al-Qaeda và các lực lượng khủng bố khác. Ngoài ra, với vị trí chiến lược của Afghanistan, lực lượng này sẽ mang lại khả năng răn đe của Mỹ với các nước như Trung Quốc, Nga và Iran", Gover nhận định.
Gover giải thích rằng quyết định rút quân của Biden là một thất bại trong tham vọng đưa Mỹ trở lại vai trò lãnh đạo thế giới, bởi nó đẩy Afghanistan vào tình trạng hỗn loạn, mang tới cơ hội trỗi dậy mạnh mẽ cho các lực lượng như Taliban.
"Nó gây tổn hại đến tinh thần của các đối tác và sẽ khiến Mỹ gặp khó khăn nếu muốn tập hợp liên minh để trở lại Afghanistan", ông nói.
Trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng hôm 16/8, Tổng thống Biden cho rằng Taliban chiếm Afghanistan là do các lãnh đạo chính trị ở Kabul tháo chạy khỏi đất nước và quân đội chính phủ không có ý chí chiến đấu.
Ông đổ lỗi cho người tiền nhiệm, cựu tổng thống Donald Trump, đã giúp Taliban có cơ hội "ở vị thế quân sự mạnh nhất kể từ năm 2001" bằng thỏa thuận hòa bình ở Doha năm 2020. Ông cũng cảnh báo Taliban sẽ đối mặt với biện pháp đáp trả mạnh mẽ nếu lực lượng này cản trở việc sơ tán nhân lực của Mỹ khỏi Afghanistan.
Tuy nhiên, phát biểu của Biden dường như không thể xoa dịu làn sóng chỉ trích. Nghị sĩ Mỹ Steve Scalise, thành viên đảng Cộng hòa, cho rằng lý lẽ của Biden có thể gây tổn hại các mối quan hệ ngoại giao và bằng cách đổ lỗi cho lãnh đạo Afghanistan, ông đang gửi thông điệp rằng Mỹ không nghiêm túc trong việc sát cánh với các đồng minh.
"Tổng thống nói nhận trách nhiệm và sau đó đổ lỗi cho những người khác. Đó không phải điều lãnh đạo nên làm", Scalise nói. "Thế giới đang dõi theo. Làm thế nào Tổng thống Biden thuyết phục các đồng minh đứng về phía chúng ta về bất kỳ sáng kiến chính sách đối ngoại nào trong tương sau khi ông ấy bỏ lại đất nước đã hoàn toàn rơi vào tay Taliban và đổ lỗi cho quân đội Afghanistan".
Cựu tổng thống Trump hôm 16/8 kêu gọi người kế nhiệm ông từ chức vì cho rằng thế thắng mà Taliban có được ở Afghanistan là hệ quả từ quyết định rút quân của Biden, theo AFP .
Một thành viên của Taliban tại thành phố Ghazni, Afghanistan hôm 14/8. Ảnh: Reuters .
Sau chiến dịch tiến công chớp nhoáng, Taliban đã khôi phục quyền lực bị lật đổ từ 20 năm trước. Taliban trỗi dậy từ cuộc nội chiến tại Afghanistan và cai trị phần lớn quốc gia Trung Á này từ năm 1996 bằng luật Hồi giáo hà khắc trước khi trước khi bị liên quân do Mỹ dẫn đầu lật đổ năm 2001.
"Taliban sẽ củng cố quyền kiểm soát với Afghanistan và áp đặt luật Hồi giáo của họ trong những năm tới. Điều này sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng với xã hội dân sự đang phát triển của Afghanistan, cũng như tương lai của phụ nữ và trẻ em gái ở nước này", phó giáo sư Hankla dự đoán.
"Các gia đình sẽ buộc phải để con gái họ kết hôn với các thành viên Taliban hoặc những người khác. Taliban cũng sẽ cướp đi cơ hội học tập và làm việc của phụ nữ", Gover bổ sung.
Taliban từng đóng cửa các trường học, cấm phụ nữ bỏ phiếu, buộc họ phải mặc trang phục che kín từ đầu đến chân và chỉ được ra ngoài khi có người thân là nam đi cùng.
Gover cũng lo ngại Afghanistan lần nữa trở thành địa điểm cho các tổ chức khủng bố và phiến quân tập hợp lực lượng và phát động các cuộc tấn công nhắm vào phương Tây. Ông thêm rằng hôm 15/8, Taliban đã thả hơn 5.000 tù nhân al-Qaeda bị giam ở căn cứ không quân Bagram.
"Taliban vẫn duy trì quan hệ với al-Qaeda và mối quan hệ này sẽ được củng cố thêm", ông nói.
Tuy nhiên, Hankla không đánh giá cao khả năng Taliban cung cấp nơi ẩn nấp cho các nhóm khủng bố khác, để tránh nguy cơ Mỹ can thiệp quân sự trong tương lai. "Thay vào đó, họ sẽ tập trung củng cố vị trí trong nước", ông nói.
Tỷ lệ ủng hộ Biden xuống mức thấp nhất Tỷ lệ ủng hộ Biden giảm 7 điểm phần trăm, xuống mức thấp nhất từ khi ông nhậm chức, sau khi chính phủ Afghanistan được Mỹ hậu thuẫn sụp đổ. Cuộc thăm dò được Reuters/Ipsos tiến hành hôm 16/8 cho thấy 46% người Mỹ trưởng thành tán thành hiệu quả làm việc của Tổng thống Joe Biden, mức thấp nhất được ghi nhận...