Vì sao ‘Phía tây không có gì lạ’ càn quét giải BAFTA 2023?

All quiet on the western front (Phía tây không có gì lạ) làm nên kỷ lục khi chiến thắng 7 hạng mục tại giải thưởng điện ảnh Viện hàn lâm Anh (BAFTA) lần thứ 76, trong đó có giải Phim hay nhất. Vì sao một tác phẩm cải biên, còn là bản “remake” (làm lại) lại có sức hấp dẫn lớn đến thế?

Phim All quiet on the western front lấy bối cảnh năm thứ ba Thế chiến thứ nhất. Lúc này, Đức đang phát động chiến tranh tại miền Bắc nước Pháp. Chàng học sinh trung học Paul Bumer ( Felix Kammerer) cùng ba người bạn khác là Albert Kropp ( Aaron Hilmer), Franz Mller ( Moritz Klaus) và Ludwig Behm ( Adrian Grnewald) phấn khởi lên đường nhập ngũ. Họ ra đi với sự nhiệt huyết của tuổi trẻ và lý tưởng cống hiến cho quốc gia, với mộng tưởng trở về huy hoàng như một vị anh hùng dân tộc.

Sau chiến thắng vẻ vang tại BAFTA 2023, All quiet on the western front đang được xem như một trong những ứng viên mạnh nhất cho giải thưởng Phim điện ảnh hay nhất tại Oscar 2023. NETFLIX

Nhóm bạn được đưa ra Mặt trận phía tây, nơi mà quân đội Pháp – Đức đang đổ máu tranh giành gắt gao từng mét đất. Nơi tiền tuyến, Paul làm thân với trung úy Stanislaus Katczinsky (Albrecht Schuch) và Tjaden Stackfleet (Edin Hasanovic). Trải qua những cuộc đánh chiếm, tàn sát, sống trong cái đói và giá rét, chứng kiến đồng đội, bạn bè lần lượt ngã xuống, những cậu trai tuổi đôi mươi lúc này bị quật ngã. Họ trở nên vụn vỡ, mòn mỏi. Và khi mọi thứ chạm đến ngưỡng chịu đựng của thể xác và tinh thần của những người lính, cuộc chiến vẫn chưa kết thúc.

Vinh quang của một tác phẩm ‘remake’

All quiet on the western front được cải biên từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Erich Maria Remarque. Đây đã là bản phim điện ảnh thứ hai được thực hiện dựa trên tiểu thuyết chiến tranh kinh điển này. Nhiều người tỏ ra hoài nghi khi đạo diễn người Đức Edward Berger tuyên bố làm lại tựa phim này. Bởi lẽ, bản phim điện ảnh All quiet on the western front đầu tiên, thực hiện bởi đạo diễn người Mỹ Lewis Milestone, ra đời vào năm 1930 cũng là một tượng đài trong dòng phim chiến tranh.

All quiet on the western front bản 2022 được thực hiện ở góc nhìn của một nhà làm phim người Đức, hiện chiếu trên Netflix. IMDB

Bản phim gốc “cầm trịch” bởi Lewis Milestone từng được Viện điện ảnh Hàn lâm Mỹ (The Academy) trao 2 tượng vàng Oscar cho hai hạng mục quan trọng: Đạo diễn xuất sắc nhất và Phim hay nhất. Nhiều năm qua, giới phê bình phim luôn xếp nó vào hàng ngũ những bộ phim đề tài chiến tranh xuất sắc nhất. Việc “remake” một tác phẩm mang tầm vóc khổng lồ như All quiet on the western front dường như là một ý tưởng hết sức… điên rồ.

Tuy nhiên, Edward Berger vẫn khao khát được thực hiện bản All quiet on the western front của riêng mình, và quan trọng hơn hết, là được làm nên nó dưới góc độ của một người Đức. Nam đạo diễn thổ lộ: “Khi nói đến cả hai cuộc chiến tranh thế giới, với tư cách là một người Đức, chúng tôi không có gì đáng tự hào về phần lịch sử đó. Tất cả đọng lại là cảm giác tội lỗi, kinh hoàng và ý thức sâu sắc về trách nhiệm của dân tộc mình với quá khứ. Nó vẫn ám ảnh tôi, ở lại trong tôi và cả những đứa con của tôi”. Đó là lý do thôi thúc anh kể lại câu chuyện này một lần nữa.

Bối cảnh phim được dàn dựng công phu. Phần lớn các phân cảnh chiến trường được quay tại một căn cứ không quân cũ ở Cộng hòa Séc. NETFLIX

Nam diễn viên Felix Kammerer thể hiện xuất sắc vai chính Paul Bumer. NETFLIX

Với sự hậu thuẫn từ Netflix, Edward Berger đã hiện thực hóa ước mơ của mình. Và thứ mà anh mang đến cho giới mộ điệu điện ảnh vào năm 2022, có giá trị và ý nghĩa vượt lên trên tất cả những thiên kiến về một bộ phim “remake”. Tại giải thưởng BAFTA 2023, bộ phim chiến thắng giòn giã với 7 giải thưởng quan trọng: Phim hay nhất, Kịch bản chuyển thể xuất sắc, Phim không nói tiếng Anh hay nhất, Đạo diễn xuất sắc cho Edward Berger, Nhạc phim hay nhất, Quay phim xuất sắc, Âm thanh hay nhất.

All quiet on the western front 2022 cũng là phim nói tiếng nước ngoài (tiếng Đức) giành nhiều giải BAFTA nhất trong lịch sử. Kỷ lục này trước đó do Cinema Paradiso nắm giữ, với 5 giải BAFTA năm 1988. Hiện tại, All quiet on the western front cũng được xem như một trong những ứng viên mạnh nhất tại cuộc đua Oscar 2023 với 9 đề cử.

Nhìn trực diện vào bộ mặt của chiến tranh

All quiet on the western front 2022 là một tuyệt tác về đề tài phản chiến, một bộ phim được thực hiện kỳ công, phơi bày không kiêng nể những khía cạnh bạo tàn của một trong những cuộc chiến tàn khốc nhất lịch sử nhân loại. Điều làm nên sự đặc biệt của All quiet on the western front nằm ở tinh thần phản chiến được thể hiện đến nơi đến chốn của nó.

Tính khốc liệt, tàn bạo của chiến tranh được thể hiện vô cùng chân thực. NETFLIX

Phim không xây dựng kiểu góc nhìn “phe địch, phe ta”, chẳng có thứ chính nghĩa nào được nêu ra ở đây. All quiet on the western front đã gạn sạch đi hết thảy những chủ nghĩa anh hùng, chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa yêu nước để tập trung tô điểm duy nhất thân phận con người. Thông qua những góc quay đặc tả đến tận cùng đau đớn của máu, xương, những cái chết không toàn thây, những trận chiến không thể hoàn hồn, All quiet on the western front đặt người xem vào trạng thái chứng kiến nghẹt thở và bàng hoàng. Màu phim xám xịt, lạnh lẽo cứ như thứ kim loại của súng ống, dao găm áp vào da thịt giữa mùa đông lạnh cắt.

Bản chất xấu xí của chiến tranh cứ thế mà phơi ra, chẳng hơn gì ngoài những màn giết chóc vô nghĩa, bòn rút sạch sẽ những gì thuộc về con người. Họ mất tất, thân thể, linh hồn và cả mạng sống. Ngay cả với những người lính sống sót trở về, họ cũng khó lòng mà nhìn nhận bản thân mình ở tư cách một con người được nữa.

All quiet on the western front lần nữa nhắc nhớ về mức độ hủy diệt chết chóc của chiến tranh thế giới thứ nhất. NETFLIX

Những người lính trẻ lao vào cuộc chiến như những con thiêu thân. NETFLIX

Nhưng giữa cái lạnh lẽo trường kỳ đó, All quiet on the western front vẫn thi thoảng thổi vào tâm hồn người xem những chi tiết ấm áp, đầy chất thơ, được biểu hiện ở mức độ tinh vi của ngôn ngữ điện ảnh. Sự nên thơ đến từ cách mà những người lính chuyền tay nhau hít hà chiếc khăn tay thêu hoa của một thiếu nữ, ngôn từ thô ráp của người vợ hiền gửi thư tay ra chiến trận cho chồng, một nụ hôn của chàng lính trẻ lên tấm áp phích có ảnh vẽ một cô đào hát nóng bỏng… Từ những vật tầm thường, chúng như trở thành một thứ tín ngưỡng, một vị thánh cứu chuộc lấy sự lầm than và hoen gỉ, chết mòn nơi những con người bất lực bị đem ra làm tốt thí, bị đặt vào cơn bĩ cực nhân danh “đại cuộc”.

Phim cũng có những khắc họa rất đẹp đẽ về tình bạn, lương tri con người. NETFLIX

All quiet on the western front là minh chứng cho tài nghệ của Edward Berger trong kỹ thuật dàn cảnh. Phim có những trường đoạn chiến đấu đại cảnh đáng kinh ngạc như Saving Private Ryan, không thiếu đi sự cùng cực tuyệt vọng nơi những chiến hào như kiểu 1917. Và những khoảng lặng riêng tư của đời lính thì cũng xúc động không thua kém những gì khán giả đã từng chứng kiến trong Apocalypse now. Bộ phim cũng trở nên chân thực hơn khi duy trì thoại tiếng Đức, vốn là “quốc tịch” của các nhân vật và bối cảnh câu chuyện. Bên cạnh đó, bản All quiet on the western front 2022 cũng có sự sắp xếp trình tự câu chuyện mới, được thêm thắt một số tình tiết mới so với bản gốc. Quan trọng hơn hết, thẩm mỹ của Edward Berger, thông qua cách đặt góc máy, chọn màu sắc, cắt dựng đều cho thấy tính nguyên bản trong sáng tạo nghệ thuật.

Một khung hình vừa thơ mộng, vừa tàn nhẫn trong All quiet on the western front. NETFLIX

Cái tứ về “sự yên lặng” được duy trì thống nhất xuyên suốt All quiet on the western front. Trước, trong hay sau trận chiến, sự im lặng đều đáng sợ đến rợn người. Ngay cả khi bom đạn ngừng bắn, cái im lặng tàn dư của một thời kỳ thống khổ vẫn khiến người ta ám ảnh khôn nguôi. Như nhân vật Paul Bumer run rẩy thốt lên sau khi nghe tin lệnh ngừng bắn đã được thiết lập. “Tôi sợ tương lai quá, tôi không biết chuyện gì sẽ xảy ra nữa”. Và khán giả như rùng mình, bởi họ đã biết, về một cuộc chiến khủng khiếp không kém sẽ diễn ra sau đó 2 thập niên.