Vì sao Mỹ ‘đột ngột’ quan tâm đến cấm vũ khí hạt nhân trong không gian?

Nga đã cam kết sẽ đưa ra quan điểm về nghị quyết của Hội đồng Bảo an do Mỹ bảo trợ đề xuất cấm vũ khí hạt nhân trong không gian.

Nhưng tại sao Washington đột nhiên quan tâm đến ý tưởng này đến vậy? Nghị quyết có thể chứa đựng những điều gì?

Minh họa của Bộ chỉ huy Lực lượng Vũ trụ Mỹ về vũ khí năng lượng định hướng dựa trên vệ tinh được sử dụng để tấn công chính xác các mục tiêu trên Trái đất. Ảnh: Wikipedia

Đài Sputnik đã đề nghị một trong những nhà quan sát quân sự và đối ngoại độc lập hàng đầu của Mỹ bình luận về những câu hỏi nói trên.

Nga sẽ “nghiên cứu” dự thảo nghị quyết của Mỹ

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết các vấn đề an ninh chiến lược là một trong số ít lĩnh vực có tiềm năng đối thoại giữa Nga và Mỹ. “Lĩnh vực đối thoại tiềm năng chính giữa Mỹ và Nga là các vấn đề liên quan đến an ninh chiến lược, trong đó có vấn đề không gian”, ông Peskov nói với các phóng viên ngày 5/4, khi bình luận về kế hoạch của Mỹ và Nhật Bản trong tuần tới sẽ đưa ra Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đề xuất lệnh cấm triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian.

Người phát ngôn Peskov cho biết: “Đối với dự án, chúng tôi cần chờ đợi, nghiên cứu tài liệu, đọc nó rồi hình thành quan điểm”.

Trước đó, người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng John Kirby hôm 4/4 nêu rõ những kỳ vọng của Washington đối với Moskva liên quan đến dự thảo nghị quyết chưa được đệ trình.

Ông Kirby nói: “Chúng tôi đã nghe Tổng thống Putin nói rằng Nga không có ý định triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Vì vậy, chúng tôi mong đợi Nga bỏ phiếu ủng hộ nghị quyết này. Không có lý do gì để không làm vậy. Và nếu họ làm vậy (đưa vũ khí hạt nhân vào không gian) thì tôi nghĩ điều đó sẽ đặt ra một số câu hỏi thực sự chính đáng cho ông Putin về ý định thực sự của ông là gì”.

Trước đó, Tổng thống Putin nói trong cuộc gặp ở Điện Kremlin với Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu hồi tháng 2 rằng: “Lập trường của chúng tôi khá rõ ràng và minh bạch” khi bình luận về tuyên bố của giới chức Mỹ rằng Nga đã có được một số loại “vũ khí chống vệ tinh” mới “đáng lo ngại”, có thể sẽ sớm đi vào hoạt động.

“Chúng tôi luôn và vẫn kiên quyết phản đối việc triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Ngược lại, chúng tôi kêu gọi mọi người tuân thủ tất cả các thỏa thuận tồn tại trong lĩnh vực này”, ông Putin nhấn mạnh. Nga “nhiều lần đề nghị tăng cường hợp tác chung trong khu vực nhưng vì lý do nào đó, ở phương Tây, chủ đề này không được nhắc lại”, nhà lãnh đạo Nga cho biết.

Cũng trong cuộc họp trên, Bộ trưởng Shoigu nói:: “Chúng tôi chưa triển khai bất kỳ vũ khí hạt nhân nào trong không gian hoặc bất kỳ thành phần nào của chúng để sử dụng chống lại vệ tinh hoặc tạo ra các khu vực mà vệ tinh không thể hoạt động hiệu quả”. Ông Shoigu cáo buộc Washington đang dựng lên mối đe dọa không gian từ Nga nhằm gây áp lực lên Quốc hội nước này về phê chuẩn thêm viện trợ cho Kiev, đồng thời tìm cách lôi kéo Nga vào các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí hạt nhân bị đình chỉ do cuộc khủng hoảng ở Ukraine.

“Mỹ và phương Tây đang kêu gọi đánh bại Nga về mặt chiến lược, mặt khác lại nói rằng họ muốn có một cuộc đối thoại về ổn định chiến lược, vờ như những điều đó không liên quan đến nhau”, Tổng thống Putin nói và nhấn mạnh rằng cách tiếp cận như vậy “sẽ không có tác dụng”.

Dự thảo Nghị quyết có nội dung gì

Nghị quyết chung Mỹ-Nhật được cho là kêu gọi các nước cam kết không “phát triển vũ khí hạt nhân hoặc bất kỳ loại vũ khí hủy diệt hàng loạt nào khác được thiết kế để đưa vào quỹ đạo”, tái khẳng định kỳ vọng rằng các quốc gia “tuân thủ đầy đủ” Hiệp ước Ngoài không gian (Outer Space Treaty – Hiệp ước cấm vũ khí hủy diệt hàng loạt trong không gian vũ trụ) có hiệu lực từ tháng 10/1967.

Thông tin chi tiết hơn về dự thảo nghị quyết vẫn chưa được công bố, nhưng Phó Đại sứ Nga tại Liên hợp quốc Dmitry Polyansky đã bình luận về đề xuất này vào tháng trước, gọi nó là “xa rời thực tế” và cáo buộc Mỹ “lại thực hiện một chiêu trò tuyên truyền khác” thông qua một dự thảo nghị quyết “rất chính trị hóa”.

Luồng sáng do vụ thử hạt nhân Starfish Prime tạo ra, được chụp ở Honolulu, Mỹ. Ảnh: Kho lưu trữ chính phủ Mỹ

Thời điểm gây thắc mắc?

Earl Rasmussen, một nhà bình luận quân sự và đối ngoại độc lập kỳ cựu, đồng thời là Trung tá quân đội Mỹ đã nghỉ hưu với 20 năm phục vụ, nói với Sputnik: “Thật thú vị khi biết chi tiết về hiệp ước được đề xuất này của Mỹ”.

Ông Rasmussen nói: “Tôi thường khá thận trọng khi họ đề xuất điều gì đó, bởi vì Mỹ có lẽ là quốc gia đã đơn phương gia hạn hoặc rút khỏi nhiều hiệp ước hơn bất kỳ quốc gia nào khác”.

Nói rằng Hiệp ước Ngoài Không gian 1967 có bản cập nhật sau gần 60 năm, Rasmussen cho biết ông nhận thấy thời điểm đưa ra đề xuất của Mỹ vừa “thú vị” vừa “tò mò”, bởi vì một hiệp ước liên quan đến việc triển khai vũ khí hạt nhân vũ khí trong không gian đã tồn tại.

“Tôi chỉ tò mò mục đích đằng sau việc này là gì”, nhà phân tích Rasmussen cân nhắc và tự hỏi liệu nghị quyết này có thể nhằm mục đích kiểm soát không chỉ việc triển khai vũ khí hạt nhân ngoài không gian mà còn cả sự phát triển của chúng hay không.

“Ý tôi là nếu chúng ta nhìn vào Hiệp ước [Chống tên lửa đạn đạo] năm 1972 mà Mỹ đã rút khỏi – họ đã phát triển các hệ thống phòng thủ tên lửa trước khi làm như vậy và sau đó họ rút khỏi hiệp ước và triển khai chúng”, ông Rasmussen nói và lưu ý rằng hiện tại không có gì cấm các quốc gia phát triển các vũ khí mạnh mẽ trên không gian.

“Tôi cũng nghĩ rằng Mỹ có thể lo ngại về EMP”, nhà quan sát nói, đề cập đến vũ khí xung điện từ (EMP) có thể phá hủy các thiết bị điện tử của vệ tinh. “Vũ khí hạt nhân rõ ràng có thể làm được điều đó, nhưng bạn không cần vũ khí hạt nhân. Mỹ thậm chí còn thừa nhận rằng họ không chắc liệu Nga có đang phát triển vũ khí hạt nhân cho không gian vũ trụ hay không, nhưng tôi nghĩ họ lo ngại về điều đó”.

Ông Rasmussen cho biết bộ máy quân sự của Mỹ “phụ thuộc rất nhiều vào vệ tinh” cho các hoạt động của mình. “Vì vậy, tôi nghĩ rằng họ có thể lo ngại về việc không thực sự có khả năng phòng thủ tốt để chống lại một số vũ khí tiêu diệt hoặc gây rối loạn vệ tinh. Vậy có thể đó là nguyên nhân đằng sau chuyện này.”

Nhà quan sát nhấn mạnh, dù thế nào đi nữa, “phải có lợi” cho Washington khi đưa ra nghị quyết ngay bây giờ, nếu không họ sẽ không đề xuất nó.

Nếu nghị quyết được diễn đạt một cách trung thực và thúc đẩy các đề xuất có lợi cho mọi người, ông Rasmussen cho rằng, không có vấn đề gì khi Nga và các nước khác xem xét nó. Ông dự đoán: “Nhưng nếu họ cắt đứt nghiên cứu và cố gắng làm sai lệch các đề xuất có lợi cho phương Tây, thì bạn có thể thấy Trung Quốc và Nga sẽ từ chối”.

Mỹ nhiều lần cáo buộc Nga phát triển siêu vũ khí trên không gian có khả năng làm nghiêng cán cân chiến lược toàn cầu, gần đây nhất là thông qua việc tạo ra công nghệ diệt vệ tinh chạy bằng năng lượng hạt nhân.

Đồng thời với việc cáo buộc Nga quân sự hóa không gian, Lầu Năm Góc đã dần dần tăng cường năng lực chiến tranh không gian của mình, chính thức thành lập Lực lượng Không gian như một nhánh riêng của quân đội Mỹ vào năm 2019, thực hiện các bước để tăng cường quân sự trên không gian, phóng các chùm vệ tinh mới và thảo luận cởi mở về kế hoạch biến không gian thành một “miền chiến đấu” mới. Tháng 12 năm ngoái, Trung tướng Thủy quân lục chiến Matthew Glavy nhấn mạnh rằng Mỹ phải “giành được lĩnh vực không gian” để chiến thắng trong các cuộc chiến.

Năm 2008, Nga và Trung Quốc từng đưa ra Hiệp ước Ngăn chặn Chạy đua vũ trang ngoài vũ trụ (PAROS) – một dự thảo thỏa thuận kiểm soát vũ khí toàn diện nhằm cấm triển khai vũ khí, hệ thống chống vệ tinh và công nghệ tiên tiến khác được sử dụng cho mục đích quân sự trong không gian.

Moskva và Bắc Kinh đã giới thiệu lại hiệp ước này nhiều lần trong các cuộc đàm phán với Washington và các đồng minh của họ. Nhưng các chính quyền kế tiếp của Mỹ đã bác bỏ PAROS như một “âm mưu ngoại giao” của Nga và Trung Quốc nhằm bằng cách nào đó mang lại cho các nước này một “sức mạnh quân sự”.