Về nơi thờ “thần hộ mệnh” ngư dân bám biển

Năm nào cũng vậy, cứ đến độ Tết đến Xuân về, bên mâm ngũ quả dâng lên tổ tiên, ngư dân vùng biển ở xứ Nghệ luôn hướng về đền thờ Ông cũng như cầu mong cho một năm mới thuận buồm, xuôi gió.

Một con cá voi trôi dạt vào biển Quỳnh Lưu năm 2010.

Từ bao đời nay, đối với ngư dân vươn khơi bám biển, niềm mong mỏi lớn lao nhất là sóng yên biển lặng để tôm cá đầy khoang. Cũng chẳng biết tự bao giờ, mỗi khi vào khơi, ra lộng, người dân nơi đây đều thành kính lễ lạt, hương khói tới đền thờ cá Ông (hay còn gọi là cá Voi) như muốn vị “thần hộ mệnh” luôn sát cánh bên mình mỗi khi bám biển.

Linh thiêng nơi cửa biển

Cứ mỗi độ Tết đến, xuân về, khi những âu thuyền, bến cảng, lạch luồng đã đầy ắp những con tàu về neo đậu để sum họp, người dân vùng biển lại rục rịch chuẩn bị cho một mùa lễ hội cầu ngư đầu năm mới. Đền thờ cá Ông lại nhộn nhịp người ra kẻ vào hương khói, viếng thăm. Họ coi Ông như một vị thần của làng luôn bên mình mỗi chuyến ra khơi và bảo vệ “hậu phương” nơi đất liền để an cư, lạc nghiệp. Dọc dài bờ biển đi qua Nghệ An, hầu như nơi nào cũng có dấu tích ghi nhớ cá Ông đã lụy vào, như một cõi tâm linh của người dân miền biển.

Ngư dân Quỳnh Lưu làm lễ tế trước khi an táng cá voi.

Đã có lần được tham dự lễ hội cầu ngư ngày đầu năm mới của bà con vùng biển Quỳnh Lưu, chúng tôi may mắn được nghe và chứng kiến không gian văn hóa tâm linh của người dân vùng biển. Tục thờ, rước, lễ tế cá Ông theo như các cụ cao niên ở vùng biển cho đến các lão ngư trong làng không thể nhớ nổi là có tự bao giờ.

Họ chỉ biết khi sinh ra đã gắn với sóng nước và trước khi ra khơi phải qua thắp hương cho Ông mới mong chuyến đi thắng lợi. Không chỉ vậy, bất luận già, trẻ, gái trai sinh ra ở vùng biển đều được nghe kể truyền tụng lại những câu chuyện của ngư dân đi biển gặp nạn được cá Ông cứu giúp. Và khi cá Ông chẳng may chết trôi dạt đâu đó, nếu người nào nhìn thấy xác đầu tiên thì người đó được xem là con cả, chủ tế trong việc chôn cất loài cá linh thiêng này.

Một con cá Ông được đưa đi an táng.

Tại xã Sơn Hải, huyện Quỳnh Lưu, ngay khu vực của biển thuộc xóm 1, từ lâu người dân đã lập đền thờ cá Ông. Từ mấy chục năm nay, cụ bà Thái Thị Yên (82 tuổi) sống ngay sát nền địa đền ngày xưa đã cùng con cháu góp công, góp sức khôi phục lại ngôi đền thờ cá Ông và đảm nhận việc trông coi phần mộ của ngài trong khuôn viên vườn nhà mình.

Đền thờ cá Ông được phục dựng trên nền đền cũ.

Cụ Yên kể, trong thời kỳ chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ, ngôi đền nằm ngay cửa biển Lạch Thơi nên bị bắn phá ác liệt. Khoảng đầu những năm 90 của thập kỷ trước, hằng đêm, chồng cụ huy động anh em, con cháu khôi phục lại ngôi đền. Sau này, khi chồng cụ Yên mất đi, gia đình đã cải táng cho cụ ông ngay cạnh ngôi mộ cá Ông được chôn trước đó.

Từ đó, ngoài việc hương khói cho chồng, cụ Yên còn đứng ra trông nom, thờ phụng Ông cho đến tận bây giờ. Cứ ngày rằm, lễ, tết, ngôi đền do gia đình bà phục dựng lại tấp nập người dân ra vào cầu khấn sóng yên biển lặng.

“Thần hộ mệnh” của ngư dân bám biển

Chẳng thể biết tự bao giờ, cá Ông lại trở thành vị thần hộ mệnh của ngư dân bám biển. Đối với họ, đây là loại cá rất đỗi linh thiêng, có thể chở che họ giữa đại dương bao la hung dữ. Trong câu chuyện mang dư vị râm ran của những ngày cuối năm, tôi đã được nghe kể rất nhiều về công trạng của cá Ông ngoài biển khơi trùng điệp sóng vỗ. Có thể, khi mới nghe qua huyền tích về loài cá đặc biệt này, nhiều người không tin, nhưng ngư dân khẳng định chuyện Ông giúp tàu thuyền của họ thoát nạn trên biển là có thật.

Ngư dân xã Tiến Thủy (Quỳnh Lưu) làm lễ tế, chôn cất cá Ông bị trôi dạt vào bờ năm 2010.

Cá Voi bơi rất nhanh, phân bổ rộng khắp, nhưng chủ yếu sống ở vùng biển ôn đới và hàn đới, thường di chuyển đều đặn vào các mùa. Mùa đông, chúng tìm vào vùng biển ấm để sinh sản. Mùa hè tìm đến vùng biển hàn đới để kiếm ăn, tích lũy mỡ. Nhưng chúng thường không vượt qua vùng xích đạo mà chỉ sống ở nửa bán cầu. Ở vùng biển Việt Nam vẫn thỉnh thoảng gặp cá Voi lớn. Món ăn của cá Voi chủ yếu là cá mòi và ruốc. Khi gặp biển động, để tránh sóng gió, cá Voi tìm vật trôi nổi trên biển để nép vào, cùng với vật ấy bơi vào bờ. Chính vì những đặc điểm ấy mà lý do liên quan đến việc cứu người và lụy (chết) của cá Voi.

Lão ngư Đồng Văn Tiến, năm nay đã ngoài 70 tuổi, từng là thuyền trưởng hàng chục năm liền ở xã Sơn Hải (Quỳnh Lưu) kể rằng, chính ông đã nhiều lần thấy cá Voi xuất hiện khi cùng với các thuyền viên của mình đánh bắt cá ngoài vịnh Bắc Bộ. Cũng nhiều lần, như một sự mách báo tình cờ, ông Tiến cùng với gần chục ngư dân khác đã được Ông chỉ dẫn vào nơi luồng lạch dòng nước có nhiều cá di chuyển theo bầy đàn để đánh bắt.

Cụ Yên cùng ngư dân trong làng thắp hương tại mộ cá Ông.

Chính vì có duyên nợ với cá Ông mà khoảng trung tuần tháng 8 năm 1988, khi thuyền đang đánh bắt cách bờ biển Nghệ An khoảng 30 hải lý thì ông Tiến phát hiện xác một con cá Voi đang trôi dạt trên biển. Ông Tiến lập tức cho tàu quay lại đất liền để đưa xác Ông vào lạch Thơi rồi cùng bà con ở đây làm lễ chôn cất cá.

Ông Tiến kể, khi tiến hành chôn cất cá Ông, người dân chọn ông làm chủ tế, chít khăn tang, gom vải đỏ may thành áo quan rồi tổ chức kết thuyền để đưa Ông về với người dân.

Ngư dân Trần Văn Hợi ở xã Sơn Hải, năm nay gần 60 tuổi, kể câu chuyện: “Ngày đó, sau một thời gian tham gia bộ đội, chống quân Pôn Pốt ở Cam Pu Chia, tôi xuất ngũ trở về quê hương bám biển. Sức trẻ, lại là bộ đội xuất ngũ nên tôi có thể cùng các thanh niên trong làng bám biển hàng chục ngày trời mặc cho sóng to, gió lớn. Ít khi thấy cá Ông để tận mắt chứng kiến những câu chuyện mà cha ông hay kể về huyền tích của nó nhưng vào một đêm đông cuối năm 1990, khi đánh bắt cá ở khu vực biển Đà Nẵng thì tôi chẳng may bị sào lưới hất tung xuống biển. Lúc ấy, đang thoi thóp tưởng chừng như tuyệt vọng thì Ông xuất hiện nâng đỡ tôi”

Đền thờ cá Ông tại lạch Thơi, xã Sơn Hải, huyện Quỳnh Lưu chỉ còn lại tàn tích

Và còn rất nhiều câu chuyện của ngư dân với niềm tin cá Voi chính là “Thần hộ mệnh” họ trong mỗi chuyến vươn khơi. Mỗi độ Tết đến xuân về, lễ hội cầu ngư, tục rước cá Ông cùng với nhiều trò chơi dân gian liên quan đến ước nguyện cầu cho mưa thuận, gió hòa để tôm cá đầy khoang trong một năm mới lại rôm rả ở những vùng quê bám biển.

Nguyễn Phê – Thái Trần

Theo Dantri