Vai trò của BRICS trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc

Thông qua BRICS , Trung Quốc có thể mở rộng ảnh hưởng, tăng cường hợp tác với Liên bang Nga và thúc đẩy trật tự thế giới mới.

Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin (phải) hội đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị thượng đỉnh BRICS tại thành phố Kazan, ngày 22/10/2024. Ảnh: THX/TTXVN

Theo Marcin Przychodniak, nhà phân tích về Trung Quốc thuộc Chương trình châu Á và Thái Bình Dương tại Viện Các vấn đề Quốc tế Ba Lan (PISM) ngày 2/3, kể từ khi thành lập vào năm 2009, BRICS đã đóng vai trò quan trọng trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng với Mỹ. Định dạng này không chỉ giúp Bắc Kinh gây ảnh hưởng tại các nước đang phát triển mà còn đóng vai trò là yếu tố quan trọng trong hợp tác chiến lược với Nga và là nền tảng đối thoại với Ấn Độ.

BRIC ban đầu được thành lập tại hội nghị thượng đỉnh đầu tiên năm 2009 ở Yekaterinburg với sự tham gia của bốn quốc gia: Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc. Đến tháng 12/2010, Nam Phi chính thức gia nhập, và năm 2011 lần đầu tiên tham dự cuộc họp thượng đỉnh tại Trung Quốc, biến tổ chức này thành BRICS.

Theo thời gian, với sự ủng hộ mạnh mẽ từ Trung Quốc, BRICS đã mở rộng đáng kể. Ngân hàng Phát triển Mới (NBR) được thành lập vào năm 2015, và đến tháng 1/2024, bốn quốc gia mới đã gia nhập: Ai Cập, Ethiopia, Iran và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, hình thành BRICS . Indonesia tiếp tục tham gia vào tháng 1/2025.

Bước tiến mới nhất trong sự phát triển của tổ chức này diễn ra tại hội nghị thượng đỉnh Kazan năm 2024, khi quy chế “đối tác BRICS” được thiết lập với 12 quốc gia tham gia, bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Algeria, Việt Nam, Belarus, Bolivia, Cuba, Kazakhstan, Malaysia, Nigeria, Thái Lan, Uganda và Uzbekistan.

Thúc đẩy mục tiêu địa chiến lược và chính trị

Từ sau năm 2019, Trung Quốc đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác chính trị và an ninh trong BRICS. Theo quan điểm của Bắc Kinh, việc trao đổi kinh nghiệm, đối thoại quân sự, tập trận chung và huấn luyện giữa các quốc gia là những yếu tố quan trọng trong cạnh tranh với Mỹ.

Tại hội nghị thượng đỉnh Kazan năm 2024, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhấn mạnh rằng sự tham gia của các quốc gia mới vào BRICS sẽ góp phần xây dựng một trật tự quốc tế “công bằng và hợp lý”. Ông đã đề cập đến tầm quan trọng của Nam toàn cầu và chỉ ra các đề xuất của Trung Quốc: Sáng kiến Phát triển Toàn cầu (GIR) và Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GIB) là những lĩnh vực hợp tác quan trọng.

BRICS cũng là diễn đàn để thúc đẩy khái niệm đàm phán Trung Quốc – Brazil nhằm chấm dứt xung đột ở Ukraine, được công bố vào tháng 9/2024 và được ủng hộ bởi nhiều nước như Indonesia, Ai Cập và Nam Phi. Đây là ví dụ điển hình về việc sử dụng nền tảng này trong khuôn khổ hợp tác chiến lược giữa Trung Quốc và Nga.

Theo các chuyên gia từ Đại học Trung văn Hong Kong và Đại học Phúc Đán, sự lo ngại và cảm giác bị đe dọa từ các chính sách của Mỹ thúc đẩy sự hợp tác giữa Trung Quốc và các quốc gia Nam toàn cầu trong quá trình xây dựng “trật tự thế giới mới”. Mục đích cuối cùng là cạnh tranh với các định dạng quốc tế hiện tại như G7.

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã tuyên bố vào tháng 10 năm ngoái rằng BRICS có đặc điểm là tính bao trùm, không giống như các “nhóm nhỏ” có đặc điểm là “tư duy Chiến tranh Lạnh”. Thông qua BRICS, Trung Quốc tìm kiếm sự ủng hộ cho các yêu cầu của mình và tác động đến chính sách của các quốc gia thành viên.

Sự hợp tác này được thể hiện qua nhiều hình thức, bao gồm các cuộc tập trận quân sự chung (như vào tháng 2/2023 với sự tham gia của các đơn vị từ Nga, Trung Quốc và Nam Phi) và hợp tác giữa các viện nghiên cứu của các quốc gia.

Hợp tác về kinh tế

Đối với Trung Quốc, hợp tác kinh tế trong BRICS chủ yếu đóng vai trò hỗ trợ. Theo tuyên bố Bắc Kinh, Trung Quốc và BRICS phản đối chủ nghĩa bảo hộ trong thương mại quốc tế, cáo buộc EU và Mỹ về điều này.

Tại hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Hạ Môn năm 2017, Trung Quốc đề xuất các nước đang phát triển đóng vai trò lớn hơn trong việc quản lý nền kinh tế toàn cầu. Bắc Kinh cũng hỗ trợ các dự án hội nhập kinh tế như việc sử dụng tiền tệ quốc gia trong thương mại và tạo ra các cơ chế thanh toán tài chính tách biệt với phương Tây.

Trong bài phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh Kazan năm ngoái, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình xác định đổi mới sáng tạo , công nghệ xanh và phát triển bền vững là những lĩnh vực quan trọng. Một nhóm nghiên cứu BRICS chuyên phát triển trí tuệ nhân tạo cũng được thành lập dưới sự lãnh đạo không chính thức của Trung Quốc.

Có thể thấy BRICS có vai trò quan trọng để hiện thực hóa các mục tiêu chính sách đối ngoại của Trung Quốc, đặc biệt trong cuộc cạnh tranh với Mỹ và việc tác động đến chính sách của EU. Tiềm năng kinh tế và chính trị của Trung Quốc, cùng với việc thiếu các cơ cấu tổ chức thường trực của BRICS, cho phép Bắc Kinh có ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định của các thành viên trong nhóm.

Chuyên gia Przychodniak kết luận, sự phát triển mạnh mẽ của BRICS trong những năm gần đây, với sự thúc đẩy từ Trung Quốc, cũng đã biến nền tảng này thành diễn đàn quan trọng để thúc đẩy các sáng kiến của Bắc Kinh. Điều này bao gồm việc mở rộng thị trường, tăng cơ hội đầu tư và đặc biệt là tăng cường hợp tác chính trị và an ninh.