Ứng dụng công nghệ trong hoạt động kiểm toán đem lại độ chính xác cao

Chính sự nhạy bén của kiểm toán viên giúp phát hiện những dấu hiệu đáng ngờ từ báo cáo quyết toán thuế của doanh nghiệp được AI hỗ trợ, lập rất “đẹp mắt” – Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Bùi Quốc Dũng nhấn mạnh điều này khi chia sẻ với phóng viên TTXVN về việc ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong hoạt động kiểm toán.

Kiểm toán nhà nước thí điểm ứng dụng AI vào hoạt động kiểm toán. Ảnh minh họa: sav.gov.vn

Dưới đây là nội dung phỏng vấn:

Vì sao Kiểm toán nhà Nước coi việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào hoạt động chuyên môn là nhiệm vụ cấp bách, thưa ông?

Công nghệ là một trong ba trụ cột trong Chiến lược phát triển Kiểm toán Nhà nước đến năm 2030. Thời gian qua, Ban lãnh đạo Kiểm toán Nhà nước cũng như các đơn vị chuyên môn rất quyết liệt triển khai các hoạt động, trong đó đặc biệt chú trọng đầu tư xây dựng, nâng cấp hạ tầng công nghệ hiện đại, đồng bộ.

Cụ thể, Kiểm toán Nhà nước đã vận hành hai Trung tâm dữ liệu , đáp ứng tốt yêu cầu triển khai các phần mềm ứng dụng , khai thác dịch vụ mạng, phục vụ hiệu quả hoạt động chỉ đạo, điều hành và chuyên môn nghiệp vụ song song với việc phát triển hạ tầng cho công tác đảm bảo an toàn, bảo mật thông tin. Đến thời điểm hiện nay, về an toàn, bảo mật thông tin của Kiểm toán Nhà nước đã đạt được cấp độ 3 và phấn đấu trong năm 2026 sẽ đạt cấp độ 4, mức độ cao nhất đối với hệ thống thông tin của các bộ, ngành, không thuộc khối an ninh, quốc phòng.

Việc ứng dụng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo trong kiểm toán là một định hướng chiến lược của Kiểm toán Nhà nước, đồng thời cũng là xu hướng không thể đảo ngược trên thế giới . Hiện nay, nhiều cơ quan kiểm toán lớn trên toàn cầu đã và đang triển khai mạnh mẽ các giải pháp AI trong hoạt động kiểm toán.

Thực tế cho thấy, dữ liệu từ các đơn vị được kiểm toán, nhất là trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng đều là dữ liệu lớn và mức độ phức tạp cao. Nếu tiếp tục áp dụng phương pháp kiểm toán chọn mẫu truyền thống thì khó có thể xử lý hết dữ liệu, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ bỏ sót sai sót. Trong khi đó, việc ứng dụng AI giúp chuyển đổi phương pháp kiểm toán chọn mẫu truyền thống sang kiểm toán 100% dữ liệu, từ đó hỗ trợ phân tích và phát hiện kịp thời những sai sót, bất thường từ cơ sở dữ liệu. Do đó, việc nắm bắt và triển khai xu hướng này là yêu cầu bắt buộc, cấp thiết và không thể chậm trễ.

Ông có thể cho biết hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ trong hoạt động kiểm toán?

Vừa qua, Kiểm toán Nhà nước đã lần đầu tiên thí điểm ứng dụng AI vào hoạt động kiểm toán, cụ thể là tại cuộc Kiểm toán Chuyên đề việc đầu tư, ứng dụng phần mềm công nghệ thông tin, các hoạt động thuê dịch vụ công nghệ thông tin phục vụ chuyển đổi số tại một số địa phương. Với khối lượng hồ sơ của các địa phương rất lớn, nếu áp dụng phương pháp truyền thống thì không thể thực hiện được và cũng khó đảm bảo chất lượng.

Do đó, sau khi thu thập hồ sơ của các đơn vị được kiểm toán, chúng tôi đã sử dụng AI để chắt lọc, kiểm tra và giám sát. Kết quả cho thấy sự khác biệt rất lớn: nếu thực hiện theo phương pháp kiểm toán chọn mẫu truyền thống, mỗi kiểm toán viên hoặc mỗi tổ kiểm toán chỉ có thể trực tiếp xử lý một số lượng hồ sơ nhất định tại một địa phương; trong khi đó, AI có thể rà soát đồng thời toàn bộ hồ sơ của nhiều địa phương, so sánh và đối chiếu dữ liệu giữa các địa phương, từ đó phát hiện ra những bất thường mà phương pháp kiểm toán truyền thống khó có thể phát hiện.

Không chỉ dừng lại ở xử lý dữ liệu, AI còn hỗ trợ hiệu quả trong phân tích. Chẳng hạn, AI có thể tự động đối chiếu, xác định và vận dụng các định mức được quy định tại các văn bản pháp lý; thậm chí đưa ra những so sánh có tính “bắc cầu” giữa các văn bản. Có thể khẳng định, AI đã giúp kiểm toán viên xử lý khối lượng hồ sơ rất lớn trong thời gian ngắn, mà nếu thực hiện theo phương pháp truyền thống sẽ mất nhiều thời gian. Đồng thời, AI đã giúp kiểm toán viên phát hiện những điểm bất thường, cung cấp bằng chứng và ví dụ minh họa, qua đó làm cho các kết luận kiểm toán khách quan, thuyết phục và có cơ sở vững chắc hơn.

Trong thời gian tới, chúng tôi xác định việc ứng dụng AI sẽ tiếp tục là mũi nhọn trong tiến trình chuyển đổi số của Kiểm toán nhà nước. Một trong những nội dung đang triển khai và dự kiến có thể đưa vào ứng dụng cuối năm nay là sử dụng AI để tổng hợp toàn bộ các báo cáo kiểm toán ngân sách địa phương trong vòng 5 năm gần đây của tất cả các Kiểm toán nhà nước khu vực. Ý nghĩa của việc này là AI sẽ hệ thống hóa toàn bộ các phát hiện và kiến nghị trong các báo cáo kiểm toán, tập hợp lại thành một cơ sở dữ liệu chung, từ đó cho phép kiểm toán viên đối chiếu, so sánh và đưa ra các kiến nghị chính xác, nhất quán hơn, đồng thời bảo đảm sự thống nhất giữa các địa phương.

Một ứng dụng khác đang được triển khai là sử dụng AI trong kiểm soát chất lượng kiểm toán. Theo hồ sơ kiểm toán, để ghi nhận kết quả kiểm toán của 1 Đoàn kiểm toán, kiểm toán viên sẽ ghi Nhật ký kiểm toán hàng ngày, trên cơ sở đó lập các Biên bản xác nhận số liệu của kiểm toán viên; Biên bản kiểm toán của Tổ kiểm toán; và Báo cáo kiểm toán của Đoàn kiểm toán. Về nguyên tắc, các hồ sơ này phải phù hợp, logic với nhau. Tuy nhiên, trên thực tế, do số lượng hồ sơ kiểm toán rất lớn (hàng trăm, thậm chí cả nghìn trang tài liệu), và mỗi năm có tới hàng trăm Đoàn kiểm toán, nên việc kiểm soát thủ công thường chỉ dừng ở chọn mẫu, dễ dẫn đến sai sót.

Với AI, việc rà soát có thể được thực hiện tự động trên toàn bộ hồ sơ kiểm toán, giúp phát hiện những điểm chưa khớp giữa các tài liệu. Ví dụ, một nội dung có trong biên bản kiểm toán nhưng lại chưa có trong báo cáo kiểm toán, hoặc ngược lại. Điều này sẽ nâng cao tính chính xác và độ tin cậy của công tác kiểm soát chất lượng báo cáo kiểm toán. Có thể khẳng định, những ứng dụng AI mà Kiểm toán Nhà nước đang triển khai quyết liệt sẽ góp phần nâng cao chất lượng báo cáo kiểm toán, đồng thời tăng cường tính trung thực, khách quan và nhất quán trong các kết luận kiểm toán.

Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đang được thúc đẩy mạnh mẽ, Kiểm toán Nhà nước đã triển khai nội dung này như nào, thưa ông?

Có thể khẳng định rằng, ngay từ trước khi Nghị quyết số 57-NQ/TW được ban hành, Kiểm toán nhà nước đã xác định công nghệ là một trong ba trụ cột của Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước đến năm 2030. Sự ra đời của Nghị quyết 57-NQ/TW đã mở ra hành lang pháp lý vững chắc để Kiểm toán nhà nước triển khai mạnh mẽ, quyết liệt hơn, khi nguồn lực ngân sách dành cho hoạt động này được tăng cường, tạo điều kiện thuận lợi để đẩy nhanh tiến độ ứng dụng công nghệ trong hoạt động kiểm toán.

Cụ thể, ngành Kiểm toán Nhà nước đã triển khai đầu tư nâng cấp hệ thống an toàn, bảo mật thông tin lên mức độ 4- mức độ cao nhất đối với hệ thống thông tin của các bộ, ngành, không thuộc khối an ninh, quốc phòng – và đặt mục tiêu đến năm 2026 sẽ đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của mức độ 4.

Trước đây, việc triển khai các ứng dụng phần mềm thường trải qua rất nhiều giai đoạn, từ khâu hình thành ý tưởng, xây dựng bài toán đến khi đưa vào vận hành thường mất vài năm. Nhưng hiện nay, nhờ có Nghị quyết 57-NQ/TW, nhiều vướng mắc đã được tháo gỡ, nguồn lực đầu tư cho các lĩnh vực công nghệ được giải phóng, góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển, giúp rút ngắn đáng kể thời gian triển khai.

Điều đó cho thấy quyết tâm của Bộ Chính trị trong việc ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW đã thực sự trở thành động lực và tạo bước đột phá mạnh mẽ cho các Bộ, ngành nói chung và Kiểm toán Nhà nước nói riêng trong việc ứng dụng và triển khai công nghệ, góp phần nâng cao tính thực tiễn, hiệu quả và hiện đại trong các hoạt động chuyên môn.

Ông có thể cho biết việc thiết lập cơ sở dữ liệu được Kiểm toán Nhà nước thực hiện thế nào và vận hành ra sao?

Việc thiết lập cơ sở dữ liệu, đặc biệt là kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành, từ trước đến nay luôn là một thách thức ngay cả đối với các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới và ngay cả ở những nước phát triển. Khi trao đổi với các đồng nghiệp quốc tế, các công ty kiểm toán độc lập cũng như các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới, họ đều khẳng định việc chia sẻ, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan không phải là khó khăn riêng đối với Kiểm toán Nhà nước Việt Nam, mà là thách thức phổ biến ở nhiều quốc gia phát triển.

Thời gian qua, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và đặc biệt là vai trò cơ quan đầu mối và rất chủ động của Bộ Công an trong việc xây dựng, tổ chức kết nối dữ liệu giữa các cơ quan thông qua Trung tâm dữ liệu quốc gia, nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc chia sẻ, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan đã từng bước được tháo gỡ. Ở góc độ chuyên môn, tôi cho rằng đây là một bước đột phá, góp phần tháo gỡ khó khăn và xử lý những tồn tại lâu nay trong tiếp cận dữ liệu.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, liệu AI có thể thay thế vai trò của kiểm toán viên trong tương lai không?

Hiện nay nhiều hoạt động tác nghiệp của kiểm toán đã được hỗ trợ bởi công cụ AI, đặc biệt là trong phân tích dữ liệu tài chính. Tuy công nghệ hỗ trợ và có thể làm thay kiểm toán viên tại một số thao tác cụ thể, nhưng kinh nghiệm, trực giác nghề nghiệp và đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên vẫn là những nhân tố quyết định chất lượng kiểm toán và đảm bảo niềm tin của công chúng. Ví dụ, một báo cáo quyết toán thuế của doanh nghiệp được lập với sự hỗ trợ của các phần mềm chuyên ngành có thể rất chuẩn mực, “đẹp mắt”, nhưng chính kinh nghiệm và sự nhạy bén của kiểm toán viên mới giúp phát hiện ra những dấu hiệu đáng ngờ hay những điểm bất hợp lý.

Do vậy, AI cần được coi là công cụ hỗ trợ, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán, chứ không thể thay thế hoàn toàn kiểm toán viên. Điều này đòi hỏi kiểm toán viên phải có trình độ, năng lực sử dụng công nghệ, đồng thời thường xuyên trau dồi kiến thức chuyên môn để xử lý những công việc mà AI không thể đảm nhiệm.

Để đáp ứng yêu cầu này, Kiểm toán Nhà nước đã và đang triển khai các chương trình phổ cập kiến thức công nghệ thông tin. Gần đây, chúng tôi đã phối hợp với Trường Đại học Bách khoa Hà Nội xây dựng Chương trình “Bình dân học vụ số” nhằm trang bị kiến thức cơ bản cho các kiểm toán viên trong toàn ngành. Song song với đó, Quốc hội cũng đang xây dựng một chương trình “Bình dân học vụ số” riêng, mang tính chuyên sâu hơn và Kiểm toán Nhà nước sẽ phối hợp chặt chẽ để triển khai, bảo đảm đội ngũ kiểm toán viên được trang bị đầy đủ kỹ năng công nghệ, đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong thời gian tới.

Trân trọng cảm ơn ông!