Ukraine phá tan giấc mơ của ông Putin vì muốn “thoát Nga” bằng mọi giá

Theo RFI, bất chấp áp lực của Nga, Ukraine, Gruzia và Moldavia đã ký với Bruxelles hiệp ước thành viên liên kết nhân hội nghị thượng đỉnh ngày 27/06 vừa qua.

Ba nước thuộc Liên Xô cũ đã chọn con đường tự do dân chủ của Tây Âu mặc dù cái giá đã, đang và sẽ trả có thể rất lớn trước khi tìm được quân bình và phát triển. Đặc biệt là đối với Ukraine mà một phần lãnh thổ đang bị phe ly khai thân Nga khuynh đảo.

Ngả về châu Âu

Sau 7 năm sửa soạn, vế kinh tế của hiệp ước thành viên liên kết đã được long trọng ký kết giữa Tổng thống Ukraine Petro Porochenko với lãnh đạo Liên Hiệp Châu Âu. Thỏa thuận này đã bị Kiev đình chỉ vào tháng 11 năm 2013 đưa đến cuộc nổi dậy của thành phần dân chúng thân Tây phương và cuối cùng là lật đổ lãnh đạo thân Nga Viktor Yanukovych.

Vế chính trị của thỏa thuận đã đi vào hiệu lực từ tháng ba năm nay gây ra những phản ứng cực kỳ gay gắt từ Moscow mà hệ quả đầu tiên là bán đảo Crimea bị Nga dùng thủ đoạn chiếm đoạt. Khi đặt bút ký thỏa thuận chính trị, Thủ tướng lâm thời Ukraine Arseni Yaseniuk nhìn nhận khát vọng của nhân dân Ukraine là được sống trong một chế độ dân chủ, tự do, thượng tôn pháp luật của Tây phương.

Hai nhà lãnh đạo Ukraine và Nga.

Tiếp theo đó là nhiều vùng rộng lớn ở miền đông Ukraine như Donetsk, Lugan bị phe “ly khai” kiểm soát. Phe này trang bị vũ khí tối tân mà theo các nước Tây phương là do Nga cung cấp.

Hiệp ước liên kết Ukraine-Liên Hiệp Châu Âu bị Putin lên án và đe dọa trả đũa bằng những biện pháp thuế quan. Trong bối cảnh Moscow dứt khoát bằng mọi giá chống lại ước nguyện của Ukraine và Gruzia gia nhập NATO, biện pháp làm thành viên liên kết với Liên Hiệp Châu Âu là giải pháp tốt nhất để giúp cho các quốc gia vệ tinh của Liên Xô cũ thoát ra phần nào ảnh hưởng của nước Nga của Putin.

Câu hỏi đặt ra là vì sao Brussels thúc đẩy thỏa thuận độc đáo này với các nước đang bị Nga lôi kéo trở lại vào vòng ảnh hưởng ? Hệ quả ra sao cho các nước liên can? Liệu quan hệ với Nga sẽ căng thẳng thêm? Tạp chí hôm nay cố gắng làm sáng tỏ các ẩn số này.

Câu hỏi đầu tiên là Liên Hiệp Châu Âu đã suy tính gì khi cương quyết cho phép Kiev gia nhập hiệp ước hi hữu này?

Theo giới phân tích thì Hiệp ước thành viên liên kết cho phép Ukraine, Gruzia và Moldavia bám vào đoàn tàu Liên Hiệp Châu Âu mà không có hy vọng một ngày trở thành thành viên chính thức. Đây là một sáng kiến của Ủy ban Châu Âu mà Brussels và Kiev thương lượng từ năm 2007. Hiệp ước thành viên liên kết tạo một khuôn khổ hợp tác sâu rộng trong nhiều lãnh vực từ năng lượng, tư pháp, chính trị, chính sách đối ngoại, visa và văn hóa….

Cao vọng của giải pháp này là xây dựng một vùng trao đổi thương mại tự do giữa 28 thành viên Liên Âu và thành viên liên kết theo những chuẩn mực chung. Đổi lại Ukraine, hay Gruzia và Moldavia phải tiến hành bài trừ tham nhũng và xây dựng chế độ thượng tôn pháp luật. Điều này sẽ gặp nhiều trở lực từ một bộ phận sợ mất ưu quyền nhưng người hưởng lợi đầu tiên là thành phần dân chúng, đối tượng mà Liên Âu nhắm đến.

Là thành viên liên kết với Liên Hiệp Châu Âu, quyền lợi càng lớn thì bổn phận càng khó khăn, hệ quả kinh tế của hai đối tác sẽ ra sao? Theo chuyên gia Judy Dempsey, Viện nghiên cứu Carnegie Europe cảnh báo khả năng gây áp lực của Nga và các biện pháp chống đỡ :

Ukraine cũng như Gruzia và Moldavia sẽ được ưu tiên tiếp cận thị trường Châu Âu, thị trường lớn nhất thế giới với 500 triệu khách hàng. Xuất khẩu của Ukraine sẽ tăng 1 tỷ euro mỗi năm đặc biệt là các lãnh vực dệt may, thực phẩm và thép. Theo thẩm định của Liên Hiệp Châu Âu, tỷ lệ tăng trưởng của kinh tế Ukraine sẽ tăng thêm trung bình 1% mỗi năm.

Đổi lại, Kiev, Tbilissi và Chisinau phải tiến hành cải cách sâu rộng để phù hợp với những chuẩn mực của một đất nước tân tiến nhưng điều này có thể sẽ gặp nhiều khó khăn về xã hội và chính trị.

Về phần Châu Âu, hệ quả của hiệp ước liên kết cũng khá nặng nề trước khi hưởng thành quả.

Muốn được lợi nhuận thương mại, Châu Âu phải chờ nhiều năm nữa. Ngược lại, trước mắt và trong tương lai ngắn hạn, Châu Âu phải chi ra những món tiền khổng lồ mà chỉ riêng cho Ukraine, kế hoạch trợ giúp đã lên đến 11 tỷ euro theo cam kết.

Về lâu về dài, Liên Âu còn phải hỗ trợ tài chính cho ba nước thành viên liên kết thực hiện những cải cách đớn đau mà đặc biệt là trong lãnh vực năng lượng để Ukraine chẳng hạn, bớt lệ thuộc vào áp lực của Nga.

Putin đã thực hiện lời đe dọa cúp khí đốt. Sự kiện phe ly khai thân Nga ở miền đông Ukraine tiếp tục nhận được vũ khí tối tân và chiến binh ngoại nhập xuyên qua biên giới Nga yểm trợ cho thấy Moscow bất chấp trừng phạt kinh tế của Tây phương.

Sáu tháng sau vụ lỡ hẹn, giới phân tích cho rằng Putin đã ý thức rằng mọi nỗ lực và thủ thuật chính trị cản trở đều thất bại trước quyết tâm của Ukraine, Gruzia và Moldavia, quay theo Liên Hiệp Châu Âu. Những biện pháp trả thù kinh tế như ngưng nhập cảng rượu Moldavia, cấm “sôcôla” Ukraine đều vô tác dụng. Cần nói thêm một chi tiết là Tổng thống Ukraine hiện nay là một nhà tỷ phú làm giàu nhờ công nghiệp sô cô la.

Trong lãnh vực thương mại, Moscow báo trước là sẽ ban hành các biện pháp bảo hộ thị trường vì cho rằng hiệp ước thành viên liên kết sẽ làm hại cho kinh tế Nga: hàng hóa Châu Âu, miễn thuế qua ngã Ukraine sẽ tràn ngập nước Nga và giết chết nền công nghiệp của nước này.

Tuy nhiên trên thực tế Nga đã chấp thuận thương thảo tay ba với Brussels và Kiev kể từ 11/07 tới về điều kiện thi hành hiệp ước thành viên liên kết. Trong cuộc tranh cãi này, phía Nga cố tình làm ngơ một ý kiến khác, đó là một khi Ukraine được phồn vinh, kinh tế phát triển, nhu cầu năng lượng gia tăng thì ngành xuất khẩu khí đốt của Nga hưởng lợi đầu tiên.

Liên kết với Liên Hiệp Châu Âu đồng nghĩa với hủy bỏ quan hệ truyền thống giữa Ukraine và Nga. Đó là quan điểm của Moscow. Hơn thế nữa, Ukraine còn bị xem là quân cờ của Brussels, là con ngựa thành Troie của Liên Hiệp Châu Âu cài đặt để làm nội gián làm suy yếu thêm nền kinh tế Nga đang vật vờ ở tỷ lệ tăng trưởng 1%, thiếu đầu tư mà còn bị nạn tẩu tán tài sản. Quan điểm của giới chuyên gia như thế nào ?

Liên hiệp Châu Âu đã bác bỏ lập luận một chiều và trái với sự thật của Nga. Ba nước trong Liên Xô cũ tiếp tục buôn bán trao đổi với Nga như bình thường trừ phi Moscow dựng lên hàng rào quan thuế hay tăng giá khí đốt lên gấp ba lần như đang bắt chẹt Ukraine.

Tuy nhiên, điểm thay đổi then chốt là Nga không thể nào lôi kéo Ukraine, Gruzia và Moldavia vào dự án “Liên hiệp kinh tế Âu Á”. Đây là một hình thức thị trường chung do Nga chủ trương kết hợp các vệ tinh của Liên Xô cũ để cạnh tranh với Liên Hiệp Châu Âu.

Trong khi đó thì Moldavia, Gruzia, Ukraine theo thứ tự thời gian đã gia nhập WTO vào năm 2000, 2001 và 2008. Mãi đến năm 2012 Nga mới được nhận làm thành viên sau 19 năm thương lượng.

Chấp nhận “thoát Nga” bằng mọi giá

Cái giá mà Ukraine phải trả để “thoát Nga” rất nặng nề. Đây là một thực tế mà tại Kiev, từ chính phủ đến xã hội dân sự đều ý thức. Chủ tịch Hiệp hội “Sự lựa chọn của Ukraine”, ông Victor Medvedtchouk, được hãng thông tấn Nga Itar-Tass trích dẫn thẩm định: toàn bộ ngành công nghiệp hóa học, luyện kim, hàng không, vũ khí, xe hỏa, thực phẩm, năng lượng sẽ bị tác hại nặng vì Nga tăng thuế nhập khẩu.

Hiệp ước thành viên liên kết không phải là phép nhiệm mầu cải thiện tình hình trong nước một sớm một chiều. Victor Medvedtchouk cho rằng xây dựng Ukraine trở thành quốc gia phú cường trên muôn vàn khó khăn là nhiệm vụ chung của tất cả mọi công dân.

Tuy dự báo tương lai đầy mây mù nhưng chính quyền mới tại Kiev tin tưởng vào quyết định “hướng tây”, sự chọn lựa được xem là đúng đắn nhất. Bộ trưởng thương mại Pavel Chemet thẩm định trao đổi tư do với Châu Âu sẽ cho phép xuất khẩu của Ukraine tăng 30%.

Tổng thống Ukraine khi đặt bút ký hiệp ước đã tuyên bố ngày 27/6/2014 là ngày lịch sử. Nhưng ông nói thêm để đạt mục tiêu này, Ukraine đã trả giá đắt. Tổng thống Petrochenko muốn nói đến cái chết của 100 người biểu tình hy sinh ở quảng trường Maidan và hơn 400 người gồm quân nhân, chiến binh ly khai và thường dân đã tử vong trong cuộc nội chiến.

Số phận của Ukraine cũng một phần tùy thuộc vào các cường quốc khác. Nếu Hoa Kỳ, Ba Lan kiên quyết bênh vực lập trường “thoát Nga” của Kiev, thì trong nội bộ Liên Âu lập trường dè dặt chiếm đa số. Hiệp ước thành viên liên kết không có nghĩa là Brussels sẽ mở rộng cửa đón Ukraine, Gruzia và Moldavia trong nay mai.

Paris cho rằng cần phải quan tâm đến nhu cầu địa lý chiến lược của Nga. Nói cách khác, biên giới đông- tây tại Châu Âu sẽ được thương thuyết lại. Dĩ nhiên là Ukraine không chấp nhận ý kiến này. Putin đương nhiên sẽ hài lòng trước thái độ hòa hoãn của một số cường quốc châu Âu.

Tuy nhiên, với thỏa thuận ký kết tại Brussels ngày 27/6 vừa qua, cộng với hai hiệp ước tương tự của Gruzia và Moldavia, đã làm tan giấc mơ của Vladimir Putin tái lập vùng ảnh hưởng bao gồm các nước thuộc Liên Xô cũ. Nhận định trên đây của nhật báo Libération của Pháp được báo chí Nga chia sẻ.

Gazeta ngày 17/6 nhận định Nga đã mất Ukraine và cũng đừng ngạc nhiên vì đó là hệ quả tất yếu từ trong tâm tưởng. Tuy là “anh em” nhưng làm sao một nước Nga độc đoán có thể kềm kẹp được thằng em thích tự do.

Theo NTD/Bizlive