Từ Tây An đến Astana

Trong các ngày 16-18/6, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới Astana, Kazakhstan , tham dự Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – Trung Á lần thứ hai với 5 nước Kazakhstan, Kyrgyzstan , Tajikistan , Turkmenistan và Uzbekistan.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (giữa) chụp ảnh chung cùng lãnh đạo các quốc gia Trung Á dự Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – Trung Á tại thành phố Tây An, tỉnh Thiểm Tây, tối 18/5/2023. Ảnh tư liệu: THX/TTXVN

Diễn ra trong bối cảnh địa chính trị khu vực và toàn cầu đang chuyển động nhanh, hội nghị lần này với chủ đề “Hợp tác sâu rộng, phát triển bền vững” được coi là bước trưởng thành của cơ chế hợp tác Trung Quốc – Trung Á sau khi ra đời tại Tây An năm 2023.

Theo chương trình, Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ nêu các đề xuất chiến lược nhằm tăng cường hợp tác khu vực, cùng lãnh đạo các nước Trung Á trao đổi về thành tựu hợp tác 2 năm qua, các vấn đề quốc tế nổi bật và định hướng phát triển cơ chế Trung Quốc – Trung Á.

Hội nghị tại Astana không chỉ là sự kiện ngoại giao định kỳ mà là dịp để 6 nước đánh giá tổng thể lộ trình phát triển hợp tác Trung Quốc-Trung Á. Với các nước Trung Á, đây là cơ hội thể hiện vai trò chủ động trong một cơ chế mà họ là trung tâm. Với Trung Quốc, cơ chế này giúp tăng cường ảnh hưởng vùng biên, đồng thời giảm phụ thuộc vào các định chế đa phương như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) hay sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI) truyền thống.

Sự kiện cũng là thông điệp rõ ràng về sự tin cậy chính trị ngày càng lớn giữa Trung Quốc và Trung Á. Trong bối cảnh Nga đang vướng vào cuộc xung đột ở Ukraine và phương Tây chưa có cấu trúc ảnh hưởng rõ ràng tại Trung Á, Bắc Kinh đang nắm cơ hội gia tăng ảnh hưởng tại khu vực vốn được đánh giá có vai trò địa chiến lược then chốt, đồng thời định hình một mô hình hợp tác cân bằng và bền vững.

Nếu tại Tây An, Trung Quốc khẳng định tiếp tục đẩy mạnh BRI, thì tại Astana, Bắc Kinh nhấn mạnh yếu tố chất lượng, hiệu quả và khả thi. Trung Quốc thúc đẩy nhiều lĩnh vực hợp tác mới như hành lang logistics, kết nối số, năng lượng tái tạo và thương mại điện tử xuyên biên giới. Bắc Kinh cũng đề xuất thành lập trung tâm điều phối BRI khu vực nhằm điều phối hiệu quả các dự án trong khu vực. Những điều chỉnh chiến lược này cho thấy Trung Quốc chuyển từ vai trò “nhà tài trợ hạ tầng” sang “đối tác phát triển thực chất”.

Trong bối cảnh bất ổn tại Afghanistan và các mối đe dọa an ninh phi truyền thống ngày càng gia tăng, hợp tác chiến lược là ưu tiên chung. Trung Quốc thể hiện rõ mong muốn mở rộng diễn tập chung, chia sẻ thông tin và xây dựng mạng lưới phản ứng nhanh khu vực. Điều này phù hợp với mong muốn của các nước Trung Á về một khuôn khổ an ninh khu vực độc lập, không phụ thuộc vào các thế lực bên ngoài.

Theo giới quan sát, việc thành lập cơ chế Trung Quốc – Trung Á đã được 6 nước nhất trí từ đầu, phản ánh kỳ vọng chung về một cấu trúc hợp tác khu vực lấy ổn định và phát triển làm nền tảng. Đây là nỗ lực hiếm hoi trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn ngày càng gay gắt. Những năm gần đây, dưới sự chỉ đạo chiến lược của ngoại giao nguyên thủ, cơ chế Trung Quốc – Trung Á ngày càng được hoàn thiện, hợp tác trên nhiều lĩnh vực phát triển mạnh mẽ, qua đó truyền năng lượng tích cực mạnh mẽ vào sự phát triển và phục hồi của cả 6 nước cũng như hòa bình và ổn định khu vực.

Từ sau hội nghị tại Tây An năm 2023, quan hệ Trung Quốc – Trung Á bước vào giai đoạn mới với nhiều thành tựu cụ thể. Các dự án kết nối kinh tế phát triển nhanh chóng: đường ống dẫn dầu Trung Quốc – Kazakhstan vận hành ổn định; cửa khẩu Bedieli giữa Trung Quốc – Kyrgyzstan được mở cửa từng phần; tuyến tàu hàng thường xuyên đi Trung Á được thiết lập tại nhiều tỉnh thành Trung Quốc. Tổng kim ngạch thương mại giữa Trung Quốc và Trung Á đạt kỷ lục mới.

Theo số liệu Tổng cục Hải quan Trung Quốc, trong 5 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Trung Quốc và 5 nước Trung Á đạt gần 40 tỷ USD, tăng 10,4% so với cùng kỳ. Trong đó, nhập khẩu nông sản từ Trung Á đạt hơn 607 triệu USD, tăng gần 27%, với nhiều mặt hàng tăng đột biến: hạt lanh Kazakhstan tăng hơn 200%, nho khô Uzbekistan tăng 153%, mật ong Kyrgyzstan tăng gần 11 lần. Đặc biệt, nhờ tối ưu hóa mạng lưới vận tải đường bộ, tỷ trọng vận chuyển bằng đường bộ giữa Trung Quốc và Trung Á tăng mạnh – từ 19,9% năm 2020 lên hơn 50% trong 5 tháng đầu 2025. Đây là kết quả của việc đầu tư liên tục vào kết nối xuyên biên giới trong khuôn khổ cơ chế Trung Quốc – Trung Á.

Theo Tiến sĩ Aisulu Ermekova, chuyên gia Viện Chiến lược Á-Âu, Kazakhstan, Trung Quốc không còn chỉ đóng vai trò kinh tế trong khu vực – hội nghị Astana cho thấy Bắc Kinh muốn thiết lập một mô hình hợp tác chính trị có chiều sâu và mang tính dài hạn với Trung Á. Điều quan trọng là các nước Trung Á đang ngày càng tự tin hơn trong đàm phán song phương, thay vì chỉ phụ thuộc vào các thể chế đa phương như SCO. Trong khi đó, ông Trần Hiểu Thần, Viện nghiên cứu BRI, Thượng Hải (Trung Quốc), nhận định Astana là nơi thể hiện giai đoạn mới của BRI – không chỉ xây dựng hạ tầng, mà là phát triển chất lượng, hài hòa với nhu cầu địa phương. Đây là lúc Trung Quốc chuyển từ đầu tư sang đồng kiến tạo.

Hội nghị lần này cho thấy cơ chế Trung Quốc – Trung Á không còn là một sáng kiến thử nghiệm, mà đã trở thành khuôn khổ hợp tác có thực tiễn và chiến lược rõ ràng. Bắc Kinh khẳng định mong muốn cùng 5 nước Trung Á “xây dựng sự đồng thuận, làm sâu sắc hợp tác chiến lược, nâng tầm kết nối và truyền thêm năng lượng tích cực vào tiến trình xây dựng một cộng đồng Trung Quốc – Trung Á chặt chẽ hơn vì tương lai chung”.