Tự bào chữa là thua cuộc

Bạn sẽ khám phá ra rằng, những người không thành công luôn mắc phải một căn bệnh tinh thần – căn bệnh ‘ tự bào chữa’.

Minh họa Trần Lương.

Hầu như ai cũng mang trong mình ít nhiều biểu hiện của căn bệnh này. Khi căn bệnh ấy đã trở nên trầm trọng, chắc chắn người đó sẽ không tránh khỏi thất bại.

Tỷ phú giàu nhất lịch sử nước Mỹ Rockefeller từng dặn con, rằng 99% thất bại và nghèo khó đến từ một thói quen ai cũng mắc mang tên “bào chữa”. Theo ông, người có thói quen này đều là kẻ thua cuộc, không có ngoại lệ.

Không chỉ là doanh nhân Mỹ giàu có nhất mọi thời đại, tỷ phú Rockefeller còn được đánh giá là một người cha tuyệt vời. Dù bận rộn với công việc kinh doanh, tỷ phú này luôn cố gắng dành thời gian để dạy dỗ và chỉ bảo con cái. Bởi ông tin rằng, giáo dục là con đường tốt nhất để con cái trở thành những người có ích cho xã hội và gặt hái được thành công, tiếp nối sự thịnh vượng của gia tộc.

Trong suốt cuộc đời mình, “vua dầu mỏ” đã viết tổng cộng 38 lá thư để dặn dò con trai bằng những bài học trong kinh doanh, cuộc sống mà bản thân ông đã từng trải qua và tự mình chiêm nghiệm.

Nổi bật trong đó là bài học về sự thất bại. Theo tỷ phú Rockefeller, 99% nguyên nhân thất bại và nghèo khó của mọi người đều đến từ một nguyên nhân, đó là hay bao biện cho hành vi của mình thay vì nhận lỗi và sửa sai.

Trong một bức thư gửi con trai trong những năm tháng cuối đời, ông đã cảnh báo: “Đừng bao giờ bao biện hay bào chữa. Những lời bào chữa là nguồn gốc của sự thất bại”.

Theo quan điểm của Rockefeller, tự bào chữa là một căn bệnh của tâm trí, và những người mắc phải căn bệnh này đều là những kẻ thua cuộc, không có ngoại lệ. Vua dầu mỏ Mỹ cho rằng sự khác biệt lớn nhất giữa người thành công, giàu có và những người tầm thường đó là thói quen bao biện, bào chữa cho bản thân. Theo ông, “người càng thành công thì càng ít bào chữa. 99% thất bại là do mọi người đã quen với việc bao biện”.

Chỉ cần để ý một chút, chúng ta sẽ thấy rằng, những người không làm gì, khi thất bại, họ thường tìm ra muôn vàn lý do để đổ lỗi hay bào chữa cho bản thân khi gặp vấn đề, thay vì nhìn nhận lại nó.

Rockefeller rất coi thường những người như vậy, ông cho rằng viện cớ là một hành động hèn nhát. Khi một người tìm được lý do chính đáng cho sự thất bại của mình, họ càng tin vào điều đó theo thời gian và mất đi ý chí cố gắng. Để rồi cuối cùng ngừng nỗ lực thay đổi bản thân và tự nhấn chìm mình trong hố sâu của sự thất bại. Người như vậy thì muôn đời cũng chẳng khá lên được. Người như vậy thì chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại trong nay mai.

Căn bệnh tự bào chữa là nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt lớn giữa một người có khả năng và một người bất lực trong kiểm soát hành động và suy nghĩ của chính mình.

Một người càng thành công bao nhiêu, lại càng ít biện hộ bấy nhiêu. Còn những người chưa gặt hái được thành quả gì trong hành trang cuộc sống, hoặc không hề có kế hoạch gì cho tương lai thì thường viện dẫn rất nhiều lí do để bào chữa cho hiện trạng của mình.

Khi quan sát và tìm hiểu những người dẫn đầu trong bất cứ lĩnh vực nào, dù là kinh doanh, giáo dục hay trong quân đội, bạn sẽ thấy rõ điều đó. Nếu muốn an phận, họ vẫn có thể đưa ra những lời biện bạch như những người bình thường vẫn làm, nhưng họ chẳng bao giờ làm như vậy cả.

Quả thực, nếu muốn Roosevelt có thể viện cớ vào đôi chân tật nguyền của ông, Truman có thể biện bạch ông chưa hề học đại học, cũng như Kennedy vẫn có thể kêu ca rằng “tôi còn quá trẻ, làm sao làm tổng thống được!”; hay Johnson & Eisenhower có thể vin vào những cơn đau khủng khiếp thường xuyên để từ chối nhận lãnh trọng trách quốc gia.

Cũng giống như bất cứ căn bệnh nào khác, chứng “tự bào chữa” sẽ trở nên trầm trọng nếu không được chữa trị kịp thời, đúng cách.

Thông thường, diễn biến tâm lý của một nạn nhân mắc phải căn bệnh này như sau: Lẽ ra mình phải làm tốt hơn, phải tìm lý do gì đó mới được, chứ nếu không thì mất mặt lắm. Để xem nào, có thể là do sức khỏe giảm sút? Do tuổi tác? Do hạn chế về mặt kiến thức? Do ảnh hưởng từ chuyện gia đình? Hay do ảnh hưởng từ nền tảng giáo dục?

Khi đã tìm được lý do “hợp lý” để tự bào chữa, anh ta sẽ bám riết lấy nó để biện minh với chính bản thân mình và với những người xung quanh rằng đó chính là căn nguyên tại sao anh ta không thể thành công.

Bạn nên biết, một suy nghĩ, dù tích cực hay tiêu cực, cũng sẽ tạo nên một cường lực nếu được lặp đi lặp lại nhiều lần, sẽ càng lúc ăn sâu vào tiềm thức. Lúc đầu, có thể “người bệnh” hoàn toàn đủ tỉnh táo để nhận ra sự tự bào chữa mình đang dùng chẳng khác gì một lời nói dối nhưng lâu dần, chính bản thân anh ta cũng bị thuyết phục rằng đó thực sự là nguyên nhân tại sao anh ta không thể thành công. Điều đó thật nguy hiểm, bở lẽ nó sẽ giết chết mọi ước mơ, mọi sự nỗ lực vươn lên của một con người.

Albert Camus từng nói “Những kẻ thiếu lòng can đảm luôn luôn tìm ra triết lý để thanh minh cho điều đó”. Benjamin Franklin cũng từng nhận định “người giỏi bao biện hiếm khi giỏi bất cứ điều gì khác”.

Bao biện, thanh minh hay tự bào chữa cho những thất bại của mình là căn bệnh trầm kha của những kẻ thua cuộc. Do vậy, hơn ai hết, mỗi một chúng ta phải ý thức được điều đó để tìm đúng liều thuốc chữa cho chính mình.