Trung Quốc tăng cường ảnh hưởng kinh tế ở Trung Á

Bắc Kinh tăng tốc thương mại, hạ tầng và công nghệ tại Trung Á năm 2025, tạo ra ảnh hưởng ngày càng lớn về kinh tế – địa chính trị.

Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – Trung Á lần thứ 2 tại Astana, Kazakhstan ngày 17/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Hoạt động thương mại và hợp tác chiến lược của Trung Quốc với các quốc gia Trung Á đang tăng tốc mạnh mẽ, đặc biệt trong năm 2025. Theo mạng tin Eurasia.net ngày 7/12, sự gia tăng này báo hiệu mục tiêu chiến lược ngày càng lớn của Bắc Kinh nhằm mở rộng ảnh hưởng kinh tế và địa chính trị trên khắp khu vực. Các chính quyền khu vực đang tích cực tăng cường hợp tác với Trung Quốc trong những dự án lớn về cơ sở hạ tầng, đường sắt, năng lượng và an ninh.

Thương mại tăng vọt

Thống kê của chính phủ Trung Quốc cho thấy, kim ngạch thương mại của nước này với các quốc gia Trung Á đã tăng trưởng đáng kể trong 10 tháng đầu năm 2025 so với cùng kỳ năm 2024. Kyrgyzstan có mức tăng mạnh nhất, từ 17,4 tỷ USD lên 23,6 tỷ USD.

Điều đáng chú ý là sự chênh lệch lớn trong dữ liệu thống kê của Kyrgyzstan. Theo chính phủ nước này, GDP của Kyrgyzstan trong 10 tháng đầu năm 2025 chỉ đạt khoảng 16,3 tỷ USD. Điều này có nghĩa là riêng kim ngạch thương mại với Trung Quốc đã lớn hơn toàn bộ hàng hóa và dịch vụ mà quốc gia này sản xuất từ đầu năm đến nay. Sự khác biệt lớn này được cho là do các hoạt động vận chuyển hàng tỷ USD hàng hóa qua biên giới mà không được ghi nhận chính thức trong thống kê của Kyrgyzstan.

Trong khi đó, theo số liệu chính thức của Trung Quốc, thương mại với Kazakhstan tăng từ 36,5 tỷ USD lên 39,8 tỷ USD; với Uzbekistan tăng từ 11,1 tỷ USD lên 12,9 tỷ USD; với Tajikistan tăng từ 3,3 tỷ USD lên 3,5 tỷ USD.

Turkmenistan là một ngoại lệ về tổng kim ngạch thương mại khi giảm từ 8,9 tỷ USD xuống còn 8,3 tỷ USD. Tuy nhiên, Turkmenistan vẫn là quốc gia Trung Á duy nhất có cán cân thương mại dương với Trung Quốc, khi nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc chỉ đạt 784 triệu USD, trong khi xuất khẩu đạt hơn 8,1 tỷ USD.

Cơ sở hạ tầng và vận tải mở rộng

Các thỏa thuận vận tải mới đang củng cố mục tiêu chiến lược của Trung Quốc nhằm chuyển hướng quá cảnh Á-Âu qua Iran và Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo báo Tehran Times, Trung Quốc cùng với Iran, Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan và Thổ Nhĩ Kỳ đã thống nhất phối hợp các biện pháp nhằm đơn giản hóa vận tải đường sắt dọc theo nhánh phía Nam. Các biện pháp bao gồm “áp dụng biểu giá thống nhất và cạnh tranh, rút ​​ngắn thời gian di chuyển của tàu container, cắt giảm chi phí phụ trợ và chi phí liên quan đến hải quan, và nâng cấp cơ sở hạ tầng đường sắt trên khắp hành lang”. Thỏa thuận này, nếu được thực hiện đầy đủ, có khả năng chuyển hướng một phần lớn khối lượng vận tải qua Iran.

Tại Kazakhstan, thành phố cảng Aktau trên Biển Caspi, một trung tâm chính của Hành lang Trung tâm , sẽ xây dựng một cảng biển mới trị giá 300 triệu USD với đối tác chiến lược là công ty Trung Quốc Zhongyun International. Bên cạnh đó, Kazakhstan đang hợp tác với Trung Quốc để sửa đổi thỏa thuận liên chính phủ về cảng cạn Khorgos nhằm mở rộng diện tích, mở thêm một trạm kiểm soát và chuyển sang hoạt động 24/7, theo Thứ trưởng Bộ Công nghiệp Kazakhstan Iran Sharkhan.

Mức độ can dự của Trung Quốc không chỉ dừng lại ở kinh tế. Tại Uzbekistan, một phái đoàn đã đến thăm Trung Quốc để nghiên cứu kinh nghiệm tiên tiến liên quan đến “trật tự và an ninh công cộng”, bày tỏ sự quan tâm đến việc áp dụng các công nghệ của Bắc Kinh để xây dựng một nhà nước cảnh sát kỹ thuật số. Cơ quan vũ trụ Uzcosmos cũng đã ký hợp đồng với công ty công nghệ vũ trụ Trung Quốc Star.Vision để phóng vệ tinh theo dõi mùa màng và điều kiện khí hậu vào năm 2026. Ngoài ra, số lượng du khách Trung Quốc đến Uzbekistan đã tăng vọt lên gần 218.000 người trong 10 tháng đầu năm 2025, tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2024.

Nhằm củng cố hơn nữa khuôn khổ hợp tác đa phương, Tổng thống Turkmenistan Serdar Berdymukhamedov đã phê chuẩn Hiệp ước Láng giềng Hữu nghị và Hợp tác lâu dài, được Trung Quốc và 5 quốc gia Trung Á ký kết tại Hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc – Trung Á lần thứ 2 (tháng 6/2025).

Hiệp ước trên xác lập khuôn khổ hợp tác chiến lược mới, tập trung vào an ninh khu vực, phát triển kinh tế chất lượng cao (Sáng kiến Vành đai và Con đường), và xây dựng “cộng đồng chung vận mệnh” dựa trên “tinh thần Trung Á-Trung Quốc” (tôn trọng, tin cậy, cùng có lợi). Hiệp ước này tăng cường hợp tác chống khủng bố, tội phạm mạng, đồng thời thúc đẩy giao lưu văn hóa, giáo dục và đầu tư lớn từ Trung Quốc.