Trung Quốc nơm nớp về thời kỳ hậu Merkel

Giữa căng thẳng leo thang với Mỹ, Trung Quốc tìm cách xích lại gần châu Âu, nhưng bà Merkel, người có quan điểm thực tế với Bắc Kinh , sắp rời nhiệm sở.

Bà Angela Merkel dự kiến rời ghế Thủ tướng Đức vào năm 2021 sau hơn 15 năm lãnh đạo đất nước. Giới chuyên gia đánh giá sự ra đi của bà có thể “đặt dấu chấm hết” cho quan hệ hợp tác hầu như không gặp trở ngại gì giữa Đức và Trung Quốc, khiến Bắc Kinh giờ đây phải chờ xem người kế nhiệm Merkel mang lập trường tương tự bà, hay nghiêng về mối quan hệ với Washington.

Thôi Hồng Kiến, giám đốc phụ trách nghiên cứu châu Âu tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Trung Quốc ở Bắc Kinh, cho rằng Trung Quốc sẽ phải thích nghi với những thay đổi có khả năng xảy ra trong quan hệ với cả Đức và Liên minh châu Âu (EU) vào thời kỳ hậu Merkel.

Thủ tướng Đức Angela Merkel (trái) bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Đại lễ đường Nhân dân Bắc Kinh hồi tháng 5/2018. Ảnh: Reuters .

“Chưa rõ người kế nhiệm bà Merkel sẽ tiếp tục hợp tác với Trung Quốc, hay ủng hộ việc thúc đẩy những mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương. Thế đối đầu giữa Washington và Bắc Kinh hiện nay khiến Berlin phải đối mặt với lựa chọn khó khăn hơn. Tuy nhiên, lãnh đạo mới của Đức cần thận trọng, không nên phớt lờ lịch sử hợp tác lâu dài với Trung Quốc, hoặc lao vào những quyết định quá vội vàng”, ông Thôi nhận định.

Sử Chí Khâm, chuyên gia tại Trung tâm nghiên cứu Carnegie-Tsinghua ở Bắc Kinh, đánh giá bà Merkel luôn căn cứ vào thực tế trong các thỏa thuận với Trung Quốc. “Trong số tất cả lãnh đạo nước lớn ở châu Âu, bà Merkel là người coi trọng mối quan hệ với Trung Quốc nhất”, ông Sử nhận xét.

Chuyên gia này cho rằng trong những năm đầu tại vị, bà Merkel từng khiến Trung Quốc bất bình khi gặp Dalai Lama năm 2007 và tẩy chay Thế vận hội mùa hè 2008 ở Bắc Kinh. “Tuy nhiên, sau vài năm, bà dần tiếp cận theo hướng thực tế hơn, một phần do quan hệ kinh tế ngày càng phát triển giữa Đức và Trung Quốc”, ông Sử nói thêm.

Khi bà Merkel lên nắm quyền vào năm 2005, giá trị thương mại hai chiều giữa Đức và Trung Quốc là 69,1 tỷ USD. Tới năm 2019, con số này đã tăng hơn gấp ba, lên 232,7 tỷ USD. Trên cương vị Thủ tướng Đức, bà Merkel đã tới thăm Trung Quốc hơn 10 lần, nhiều hơn bất kỳ lãnh đạo châu Âu nào khác.

Những tháng gần đây, trong bối cảnh quan hệ với Washington lao dốc trầm trọng, Bắc Kinh đã tăng cường xích lại gần châu Âu. Chỉ riêng năm nay, Chủ tịch Tập Cận Bình đã thực hiện 4 cuộc điện đàm với Thủ tướng Merkel.

Tuy nhiên, Đức không phải mối bận tâm duy nhất của ông Tập. Các quốc gia khắp châu Âu đang làm khó Trung Quốc hơn trong lĩnh vực thương mại cũng như các vấn đề chính trị nhạy cảm, như kế hoạch ban hành luật an ninh mới tại Hong Kong. Họ cùng với Mỹ bày tỏ lo ngại quyết định này sẽ gây suy yếu quyền tự trị cũng như nguyên tắc “một quốc gia, hai chế độ” của đặc khu.

Mikko Huotari, giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator tại Berlin, cho rằng Bắc Kinh đang theo dõi sát sao diễn biến chính trường Đức trước thềm cuộc bầu cử lãnh đạo mới vào năm sau, đồng thời tìm cách tăng cường mối quan hệ với các cường quốc châu Âu khác.

Trong năm nay, ông Tập đã 5 lần điện đàm với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, nhiều hơn cả bà Merkel. “Trung Quốc chưa bao giờ bỏ tất cả trứng vào cùng một giỏ là Đức. Họ chắc chắn cũng sẽ không làm thế trong tương lai”, Huotari nhận định.

Chuyên gia này nói thêm rằng cuộc bầu cử tổng thống Mỹ cũng có tầm ảnh hưởng quan trọng với tương lai của quan hệ Trung – Đức. “Có sự khác biệt căn bản trong cách tiếp cận của Joe Biden và Trump. Cách họ biến Mỹ thành một đồng minh đáng tin cậy đến mức nào sẽ tác động lớn tới cách châu Âu đối xử với Trung Quốc”, ông đánh giá.

Quan hệ giữa Washington và Berlin trở nên lạnh nhạt kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump lên nắm quyền hồi năm 2017, gần đây thậm chí căng thẳng hơn. Hồi đầu tháng, bà Merkel từ chối lời mời tới Washington dự hội nghị thượng đỉnh G7 của Trump. Tổng thống Mỹ hôm 15/6 cũng xác nhận sẽ rút 25.000 binh sĩ của nước này khỏi Đức.

Tim Ruhlig, nhà phân tích chuyên về quan hệ châu Âu – Trung Quốc tại Viện Các vấn đề Quốc tế Thụy Điển, cho rằng nếu Washington và Berlin có thể giải quyết căng thẳng, đây sẽ là tin xấu đối với Bắc Kinh.

“Nếu quan hệ hợp tác xuyên Đại Tây Dương trở lại đúng hướng, tôi nghĩ Đức và nhiều nước khác sẽ có xu hướng ủng hộ việc tái hợp mạnh mẽ hơn với Mỹ, thay vì nghiêng về Trung Quốc”, ông nói.