Trung Quốc lo viễn cảnh “lợi bất cập hại” khi Taliban nắm quyền
Giới chuyên gia nhận định, Trung Quốc dường như đang lo ngại việc Taliban lên nắm quyền dường như sẽ mang đến nhiều rủi ro hơn là cơ hội cho Bắc Kinh.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (bên phải) gặp phó thủ lĩnh Taliban Mullah Baradar Akhund tại Thiên Tân, Trung Quốc hôm 28/7 (Ảnh: Bộ Ngoại giao Trung Quốc).
Kể từ khi Tổng thống Mỹ Joe Biden công bố hồi tháng 4 về việc rút toàn bộ quân nhân ra khỏi Afghanistan, giới quan sát đã đưa ra hàng loạt những dự đoán về việc Trung Quốc có thể sẽ tận dụng thời cơ để thế chân vào khoảng trống Mỹ bỏ lại bằng việc gia tăng hiện diện và tầm ảnh hưởng trên “bàn cờ chiến lược” Afghanistan.
Những đồn đoán về kế hoạch của Trung Quốc càng được nhắc đến nhiều hơn sau cuộc gặp cấp cao giữa phái đoàn Taliban và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị hồi tháng trước. Ông Vương khi đó tuyên bố rằng Taliban “đóng một vai trò quan trọng trong quá trình hòa giải và tái thiết trong hòa bình ở Afghanistan”.
Tuy nhiên, với Trung Quốc – quốc gia láng giềng của Afghanistan đang đổ các khoản đầu tư lớn ở khu vực – thách thức về mặt an ninh đặt ra bởi sự trở lại của Taliban dường như lớn hơn bất cứ lợi ích chiến lược nào, giới quan sát nhận định.
Andrew Small, chuyên gia tại Quỹ German Marshall (Mỹ), cho biết: “Trung Quốc không có xu hướng nhìn nhận Afghanistan qua lăng kính cơ hội, mà mục tiêu của Bắc Kinh là muốn kiểm soát các mối đe dọa tại nước này”.
Bắc Kinh từ lâu đã cảnh giác về sự hiện diện quân sự của Mỹ ở Afghanistan, quốc gia chung đường biên giới dài 80 km với khu vực Tân Cương của Trung Quốc. Tuy nhiên, trên thực tế, Trung Quốc dường như cũng hưởng lợi từ chính sự ổn định mà Mỹ mang lại trong suốt 2 thập niên ở khu vực này.
Trong phát biểu nhằm bảo vệ quyết định rút quân khỏi Afghanistan hôm 16/8, Tổng thống Mỹ Joe Biden nói: “Các đối thủ cạnh tranh chiến lược của chúng ta là Mỹ và Trung Quốc sẽ thích việc Mỹ tiếp tục đổ hàng tỷ USD nguồn lực vào việc duy trì cho Afghanistan ổn định một cách vô thời hạn”.
Trung Quốc đặc biệt lo ngại rằng Afghanistan sẽ trở thành căn cứ cho các lực lượng cực đoan có thể làm ảnh hưởng tới an ninh ở Tân Cương. Bắc Kinh nhiều lần cáo buộc phong trào ETIM – được cho có quan hệ với Taliban, đã sử dụng Afghanistan như là căn cứ để đào tạo lực lượng nhằm thực hiện các vụ tấn công ở Tân Cương.
Đây là vấn đề có tính ưu tiên mà Ngoại trưởng Vương Nghị đã nêu ra trong cuộc họp hồi tháng trước. Đáp lại, Taliban đã cam kết rằng, họ sẽ “không bao giờ cho phép bất cứ lực lượng nào sử dụng lãnh thổ Afghanistan để gây ra các kế hoạch gây đe dọa tới an ninh quốc gia Trung Quốc”.
Mối lo bất ổn toàn khu vực
Video đang HOT
Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết, các rủi ro an ninh mà Trung Quốc đang lo ngại dường như không chỉ thu hẹp trong khu vực biên giới nước này. Trong những năm qua, Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào khu vực Trung Á thông qua sáng kiến “Một vành đai, một con đường”. Tác động lan tỏa của việc Taliban lên nắm quyền đối với các nhóm phiến quân Hồi giáo khác có thể đe dọa các lợi ích kinh tế và chiến lược của Trung Quốc trong khu vực rộng lớn hơn.
Chuyên gia Small cho rằng dù Trung Quốc đang xây dựng quan hệ với Taliban – lực lượng nắm quyền lực ở Afghanistan hiện tại, nhưng Bắc Kinh dường như “luôn không thoải mái với chương trình nghị sự bị ảnh hưởng bởi ý thức hệ” của nhóm vũ trang này.
“Chính phủ Trung Quốc lo ngại rằng, tác động truyền cảm hứng từ thành công của Taliban ở Afghanistan sẽ ảnh hưởng tới hoạt động của các nhóm vũ trang khác trên khắp khu vực, bao gồm cả lực lượng Taliban ở Pakistan”, chuyên gia Small nhận định.
Hiện trường vụ đánh bom tự sát xe buýt chở nhóm kỹ sư Trung Quốc ở Pakistan làm 9 người Trung Quốc tử vong hồi tháng 7 (Ảnh: EPA).
Mối đe dọa an ninh này được nhấn mạnh vào tháng trước, khi 9 người Trung Quốc thiệt mạng trong một vụ đánh bom liều chết ở Pakistan – một trong những vụ tấn công đẫm máu nhất nhằm vào công dân Trung Quốc ở nước ngoài trong những năm qua. Phía Islamabad cáo buộc cuộc tấn công do các phần tử Taliban ở Pakistan gây ra.
Sự bất an của Trung Quốc với tình hình tương lai ở Afghanistan dường như được phản ánh bởi các tuyên bố từ Bộ Ngoại giao nước này, trong đó chỉ trích Mỹ “vô trách nhiệm” vì đã “rút quân vội vàng”.
Hướng tiếp cận của Trung Quốc
Tuy nhiên, Trung Quốc cũng phát đi tín hiệu rằng, họ không có ý định đưa quân vào Afghanistan để lấp đầy lại khoảng trống mà Mỹ bỏ lại, như một số chuyên gia dự đoán.
Trong một bài viết đăng tải hôm 15/8, tờ Thời báo Hoàn Cầu cho rằng, điều phù hợp nhất mà Trung Quốc có thể làm là sơ tán công dân nước này nếu một cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn xảy ra, hoặc “đóng góp vào việc tái thiết và phát triển sau chiến tranh, thúc đẩy các dự án trong sáng kiến “Một vành đai, một con đường” khi sự an toàn và ổn định được khôi phục trong đất nước vốn đang bị chiến tranh tàn phá”.
Theo giới quan sát, Trung Quốc dường như ý thức được tổn thất nếu vướng vào tình hình an ninh bất ổn ở Afghanistan, quốc gia mà các hãng truyền thông và nhiều chuyên gia gọi bằng cái tên “nấm mồ của các đế chế” – viện dẫn nhiều nước lớn từng không thành công khi can thiệp quân sự vào quốc gia này.
Thay vì nối gót theo chiến lược 20 năm qua của Mỹ, Trung Quốc được cho sẽ có cách tiếp cận thực dụng hơn với Afghanistan. Thông qua việc công khai cuộc họp với lãnh đạo Taliban hồi tháng trước, Trung Quốc dường như gửi đi thông điệp rằng họ sẵn sàng công nhận và bắt tay với chính phủ của Taliban miễn là điều đó hợp với lợi ích của Bắc Kinh.
Ngày 16/8, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết, họ hy vọng Taliban có thể “giữ lời hứa” nhằm đảm bảo việc chuyển giao quyền lực trơn tru và “kiềm chế các hoạt động khủng bố và tội phạm”.
Sự tự tin trong việc đàm phán với Taliban của Trung Quốc thể hiện ngay trên thực địa ở Kabul. Trong khi Mỹ và đồng minh hối hả di tản nhà ngoại giao và nhân viên người Afghanistan, Trung Quốc và Nga vẫn tỏ ra khá bình tĩnh. Trung Quốc cho biết, đại sứ quán của họ tại Kabul vẫn sẽ hoạt động và họ đã sơ tán phần lớn công dân Trung Quốc ở Afghanistan từ trước đó.
Nhận diện chiến lược của Trung Quốc qua cuộc gặp với Taliban ở Thiên Tân
Cả Trung Quốc và lực lượng Taliban tại Afghanistan đều có những tính toán riêng khi gặp nhau hồi tuần trước, trong bối cảnh Mỹ bắt đầu rút quân khỏi quốc gia nằm ở Trung Á.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (bên phải) gặp phó thủ lĩnh Taliban Mullah Baradar Akhund hôm 28/7 (Ảnh: Bộ Ngoại giao Trung Quốc).
Chiến lược của Trung Quốc
Hai ngày sau khi phái đoàn của Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman rời Thiên Tân, Trung Quốc, một nhóm đại diện của Taliban ngày 28/7 đã tới thành phố này để gặp đại diện của Bắc Kinh, Ngoại trưởng Vương Nghị. Phía Taliban cho hay, đoàn đại diện của nhóm do phó thủ lĩnh Mullah Baradar Akhund dẫn đầu đến Trung Quốc theo lời mời của giới chức quốc gia Đông Á.
Theo giới quan sát, đây có thể được xem là một thông điệp rõ ràng từ Bắc Kinh rằng họ sẽ xây dựng chiến lược của riêng mình với nước láng giềng Afghanistan.
Trong bối cảnh hạn chót tháng 9 để Mỹ rút quân sắp tới gần, quan hệ giữa Trung Quốc và Taliban dường như đã được nâng cấp lên, với việc Bắc Kinh bảo đảm sẽ ủng hộ vai trò của Taliban trong nền an ninh và công cuộc tái kiến thiết Afghanistan.
"Taliban là lực lượng chính trị và quân sự nòng cốt ở Afghanistan, và có khả năng đóng một vai trò quan trọng trong quá trình hòa giải và tái thiết ở Afghanistan", Ngoại trưởng Vương Nghị cho biết trong cuộc hội đàm với lãnh đạo Taliban.
Cuộc hội đàm diễn ra tại ở chính khách sạn ở Thiên Tân, nơi Thứ trưởng Sherman đã gặp Ngoại trưởng Vương Nghị 2 ngày trước đó. Bà Sherman khi đó đã kêu gọi Bắc Kinh hợp tác với Mỹ trong các vấn đề khu vực, bao gồm Afghanistan và Iran.
"Việc Mỹ và NATO rút quân cơ bản là thể hiện chính sách của Mỹ ở Afghanistan đã không thành công", ông Vương nói, nhấn mạnh quan điểm của Trung Quốc với tình hình Afghanistan là duy trì các nguyên tắc "do Afghanistan làm chủ" và "do Afghanistan lãnh đạo", đồng thời phản đối sự can thiệp của các lực lượng nước ngoài.
Giới chuyên gia ngoại giao Trung Quốc nhận định rằng, nước này còn cách rất xa viễn cảnh thừa nhận Taliban là chính phủ hợp lệ tại Afghanistan, nhưng Bắc Kinh có thể đang chuẩn bị cho khả năng Taliban sẽ tiếp quản đất nước nếu nỗ lực hòa giải dân tộc với chính phủ Afghanistan không thành. Việc duy trì quan hệ gần gũi với Taliban được Trung Quốc xem là rất quan trọng trong việc thực hiện nỗ lực chống khủng bố và duy trì lợi ích kinh tế trong khu vực.
Gu Dingguo, chuyên gia từ đại học Sư phạm Hoa Đông, cho rằng: "Taliban có thể giữ vai trò đặc biệt nhằm kiềm chế mối đe dọa an ninh gây ra bởi Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM) với Trung Quốc, do mối quan hệ giữa Taliban và ETIM".
Trung Quốc cáo buộc ETIM là nhóm đứng sau các vụ tấn công ở Tân Cương. Tại Thiên Tân, ông Wang đã đề nghị Taliban cắt đứt quan hệ với ETIM. Phát ngôn viên Taliban Mohammad Naeem cho biết, lãnh đạo Baradar của họ đã cam kết rằng lãnh thổ của Afghanistan sẽ không được dùng để thực hiện các kế hoạch gây đe dọa tới an ninh quốc gia Trung Quốc.
Ngoài ra, theo chuyên gia Gu, việc Taliban và chính phủ Afghanistan có thể hòa giải là mục tiêu quan trọng mà Bắc Kinh hướng tới vì nó sẽ giúp ích cho sáng kiến "Một vành đai, một con đường" mà Trung Quốc triển khai ở Trung Á. Nếu tình hình bất ổn ở Afghanistan lan sang khác nước khác, điều đó sẽ trở thành mối đe dọa với kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc.
Mục đích của Taliban
Với Taliban, việc xây dựng quan hệ với Trung Quốc là một trong những bước đi nhằm thiết lập tính chính danh của lực lượng này.
Trong khi đó, Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng tại tổ chức RAND (Mỹ), nhận định rằng Trung Quốc sẽ mong muốn một kết cục thỏa mãn được 2 lợi ích quốc gia của họ, bao gồm duy trì ổn định ở Tân Cương và tiếp cận được nguồn tài nguyên tự nhiên ở Afghanistan. Một nghiên cứu năm 2014 chỉ ra rằng, lượng tài nguyên thiên nhiên dưới các ngọn núi ở Afghanistan ước tính vào khoảng gần 1.000 tỷ USD.
Ông Grossman cho rằng, việc Taliban tăng cường quan hệ với Trung Quốc là vì họ không muốn Bắc Kinh bắt tay với bên khác, ví dụ như Pakistan, trong nỗ lực nhằm kiềm tỏa Taliban.
Ngoài ra, chuyên gia Gu cho rằng, Taliban cần Trung Quốc hỗ trợ trong nhiều lĩnh vực, bao gồm các cuộc đối thoại hòa giải dân tộc với chính phủ Afghanistan và công cuộc tái thiết kinh tế nếu Taliban lên nắm quyền.
Yan Wei, chuyên gia tại đại học Tây Bắc Trung Quốc, nhấn mạnh rằng việc Bắc Kinh và Taliban xây dựng quan hệ là cần thiết với cả đôi bên, vì tầm ảnh hưởng của Taliban ở Afghanistan. Tuy nhiên, ông Yan cho rằng, Trung Quốc vẫn đang có sự thận trọng nhất định về Taliban và sự kết nối giữa 2 bên vẫn còn hạn chế.
Cả chuyên gia Yan và Gu đều nhận định, mong muốn lớn nhất của Trung Quốc với Afghanistan không phải là Taliban lên nắm quyền lực tuyệt đối, mà là sự hòa hợp dân tộc giữa Taliban và bên đối lập. Điều này được xem sẽ mang lại hòa bình và ổn định cho khu vực giáp Trung Quốc.
"Chìa tay" với Taliban: Nước cờ của Trung Quốc ở Afghanistan Gần đây, Trung Quốc dường như chuyển hướng sang vai trò chủ động hơn trong tiến trình hòa bình Afghanistan, đặc biệt khi Mỹ và các đồng minh bắt đầu rút lực lượng khỏi đây. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (giữa) và đoàn đại diện của Taliban ở Thiên Tân ngày 28/7 (Ảnh: Twitter). Trung Quốc "chìa tay" với Taliban Trong một...