Trung Quốc học Mỹ áp dụng ‘Học thuyết Monroe’ trên biển Đông?

Hai thế kỉ trước đây, một nước Mỹ đang nổi lên dưới thời Tổng thống James Monroe tuyên bố: Tây bán cầu là vùng giới hạn ảnh hưởng của các cường quốc thực dân phương Tây; nỗ lực của các nước Âu châu lập thuộc địa hay can thiệp vào nội bộ của các nước ở Bắc hay Nam Mỹ sẽ bị xem là những hành động xâm lược, đòi hỏi sự can thiệp của nước Mỹ. Dường như Trung Quốc đã thực sự theo bước Mỹ trong các vấn đề xuyên Thái Bình Dương, với “Học thuyết Monroe” của riêng mình.

Ngay sau khi Tổng thống Mỹ Barack Obama kết thúc chuyến thăm 4 nước châu Á, với cam kết tái cân bằng của Mỹ tại khu vực, Trung Quốc đã có các hành động leo thang, với việc “đối đầu” với Philippines ở bãi cạn Scarborough, liền sau đó là hạ đặt giàn khoan Hải Dương 981 tại vùng biển thuộc khu vực thềm lục địa, vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Trước đó, chính quyền Trung Quốc cũng làm thế giới “bất ngờ” với việc công bố thành lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên biển Hoa Đông.

Như vậy, chỉ trong một thời gian ngắn, Bắc Kinh đã có động thái gây tranh cãi liên quan chủ yếu đến các điểm nóng ở cả hai vùng biển Thái Bình Dương là Biển Đông và biển Hoa Đông: Đó là tại Điếu Ngư/Senkaku với Nhật Bản; tại Hoàng Sa với Việt Nam và tại bãi cạn Scarborough, bãi Cỏ Mây (Second Thomas) với Philippines. Đây là những điểm nằm trong cái mà Bắc Kinh gọi là “Đường 9 đoạn”.

Động cơ của sự thay đổi

Trung Quốc đang toan tính gì ở Biển Đông? Ảnh: TTXVN

Điểm đầu tiên dẫn đến “chuyển động chính sách” gây hấn của Bắc Kinh chính là sự nhìn nhận kết cục của “Học thuyết Monroe”. Học thuyết đã có kết quả tổng hợp, khi mà sức nặng kinh tế đã vượt lên trước các trở ngại chính trị. Bất chấp một chính sách tự quyết của Mỹ trong thế kỉ 19, một số quốc đảo vùng Caribbean vẫn tiếp tục duy trì mối quan hệ các nước thực dân châu Âu bên kia bờ đại dương và Mỹ thì chưa bao giờ gây chiến. Còn với câu chuyện Trung Quốc thì sao? Bắc Kinh liệu có tiếp tục tuyên bố về chiến lược “trỗi dậy hòa bình” với động lực chính là kinh tế chứ không phải chính trị?

Ông Tập Cận Bình giờ đang theo đuổi “Giấc mộng Trung Hoa”, một biến thể khác của “Giấc mơ Mỹ” mang đặc sắc Trung Quốc. Mục đích là để xoa dịu tư tưởng phản kháng của tầng lớp trung lưu vốn chiếm tỉ lệ ngày càng lớn trong cơ cấu dân cư tại Trung Quốc. Ông Tập Cận Bình đã cố gắng thúc đẩy tính tự do: Người dân được tự do đi du lịch, học tập nước ngoài; cùng với đó là sự cởi mở về truyền thông xã hội, tăng cường đầu tư cho các dự án hạ tầng lớn.

Trật tự ở Thái Bình Dương cũng là một nhân tố quan trọng. Mỹ bắt đầu tiến trình dịch chuyển của mình. Khi mà chính quyền Washington đã tự túc được, thậm chí còn dư thừa, nguồn dầu mỏ, khí đốt, thì các lợi ích kinh tế của họ tại khu vực giàu dầu mỏ là Trung Đông cùng với các đồng minh truyền thống ở châu Âu có sự giảm sút. Đó là lý do “xoay trục” Mỹ dưới thời Obama thực chất là các bước chuyển về thương mại, đầu tư, tài chính sang châu Á, điển hình rõ nhất là Hiệp định đối tác chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP). Ông Obama ưa các sáo ngữ dạng như cấm vượt “giới hạn đỏ”, một điều mà đã lặp lại nhiều lần trong khủng hoảng Syria và mới nhất là việc Nga sáp nhập Crimea. Thế nhưng, có điều là lợi ích quốc gia thật sự của Mỹ sẽ chủ yếu là các quan hệ kinh tế, thương mại. Đơn giản như: Mỹ sẽ không thể phát động cuộc chiến với Trung Quốc – nước nhập mặt hàng mà Mỹ chẳng mong muốn như chân gà.

Trong trật tự đó, dường như chính quyền Mỹ đang cho áp dụng “chính sách mập mờ”, nhất là trong chiến lược “tái cân bằng”. Tháng trước, sau khi đưa ra những tuyên bố cứng rắn về bảo vệ Điếu Ngư/Senkaku cho Nhật Bản, đồng thời ký kết một Thỏa thuận hợp tác quân sự với Philippines, Mỹ vẫn phát đi thông điệp rằng: Manila cần đưa những tranh chấp này ra Tòa án quốc tế về luật biển.

Trong những năm gần đây, quan hệ Mỹ – Trung đã có những chuyển động mới, từ gắn kết kinh tế sang các quan hệ quân sự. Trong bối cảnh đó, tái cân bằng của ông Obama không hẳn là một chính sách kiềm chế, mà nó là sự thể hiện của răn đe địa chiến lược, cũng như việc thúc đẩy các ràng buộc kinh tế lẫn nhau giữa Mỹ – Trung Quốc. Trong thực tế, những thực tại chính trị cùng với nhu cầu kinh tế của hai bên là khác nhau. Trung Quốc cần thị trường và nguồn tài nguyên thiên nhiên nước ngoài để duy trì đà tăng trưởng kinh tế. Còn để duy trì ưu thế vượt trội toàn cầu, bộ máy quân đội, tình báo Mỹ sẽ phải không ngừng tăng ngân sách – điều mà Washington chỉ “trông đợi” vào mối đe dọa từ Băc Kinh.

Đó là hai động cơ quyền lực khác nhau. Bắc Kinh và Nhà Trắng đều hiểu rằng, một cuộc xung đột, hay một cuộc chiến tranh ủy quyền, sẽ là thảm họa và phản tác dụng.

Theo Tin Tức