Trung Quốc “cột chặt” Campuchia như thế nào

Tạp chí The Diplomat (Nhật Bản) nhắc lại một thực tế: Năm 1988, ông Hun Sen đã gọi Trung Quốc là “nguồn gốc của mọi tội lỗi” ở Campuchia. 12 năm sau, Trung Quốc lại trở thành “người bạn đáng tin cậy nhất của Campuchia”, theo lời ông Hun Sen. Điều gì có thể lí giải cho sự thay đổi thái độ này?

Ông Hunsen và ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị

Vào tháng 6/2016, Trung Quốc buộc ASEAN phải rút lại tuyên bố mạnh mẽ về tranh chấp Biển Đông, gây khó chịu cho nhiều nước đối tác trong khu vực. Điều này cũng từng xảy ra vào năm 2012. Một vài ngày sau đó, Trung Quốc đã cam kết khoản tiền 600 triệu USD cả viện trợ lẫn cho vay với Campuchia. Thủ tưởng Hun Sen tuyên bố cáo buộc chính phủ của ông bị mua chuộc là hoàn toàn không công bằng với Campuchia: “Tôi sẽ không cho phép bất kỳ ai xúc phạm đến dân tộc Khmer chúng tôi. Tôi không ủng hộ cho bất kỳ nước nào cả”.

Tuy nhiên, chính quyền Trung Quốc chắc chắn cho rằng Campuchia tôn kính Trung Quốc. Đại sứ Trung Quốc ở Campuchia, bà Bố Kiến Quốc, đã ca ngợi “lập trường trung lập và công bằng của Campuchia về vấn đề Biển Đông”. Bà bổ sung rằng: “Không chỉ chính phủ mà còn hàng triệu nhân dân Trung Quốc đánh giá cao lập trường của Thủ tướng Hun Sen”.

Với cách tiếp cận nhanh chóng của ASEAN và Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, suy nghĩ phổ biến là Campuchia sẽ lại một lần nữa giành được sự ca ngợi của Trung Quốc nhờ vào việc ngăn chặn bất cứ phong trào đoàn kết nào về vấn đề Biển Đông. Trong những tháng gần đây, chính phủ Campuchia đã giành cho Trung Quốc nhiều lời tán đương. Vào ngày 3/8, Phó Thủ tướng Hor Namhong đã tuyên bố rằng sự phát triển của Campuchia “không thể tách rời khỏi viện trợ của Trung Quốc”. Người phát ngôn Hội đồng Bộ trưởng Phay Siphan nhiệt tình nói : “Nếu không có viện trợ của Trung Quốc, chúng tôi sẽ chẳng đi đến đâuƠ”. Những lời nhận xét này là minh chứng rõ ràng cho thấy quan hệ Trung Quốc và Campuchia đã gần gũi đến mức nào.

Nhưng Diplomat chỉ ra rằng không phải lúc nào cũng như vậy. Tạp chí Nhật Bản nhắc lại một thực tế như sau: Năm 1988, ông Hun Sen đã gọi Trung Quốc là “nguồn gốc của mọi tội lỗi” ở Campuchia. 12 năm sau, Trung Quốc lại trở thành “người bạn đáng tin cậy nhất của Campuchia”, theo lời ông Hun Sen. Điều gì có thể lí giải cho sự thay đổi thái độ này? Trung Quốc đã làm cách nào để biến mình từ “con rắn vườn Eden” của Campuchia trở thành người hướng dẫn đáng tin cậy của nước này?

Để lí giải điều này cần nhìn lại lịch sử. Năm 1958, 5 năm sau khi Campuchia giành được độc lập, Hoàng thân Norodom Shihanouk đã chính thức thiết lập quan hệ với đảng cộng sản Trung Quốc (ông Shihanouk lên ngôi năm 1941 và cai trị đến tận năm 1970). Viện trợ bắt đầu chảy vào Campuchia và được Shihanouk sử dụng để đảm bảo tính trung lập của đất nước này giữa Mỹ và Liên Xô, cùng với đối tác của Liên Xô là Việt Nam. Tuy nhiên, sau khi từ bỏ viện trợ của Mỹ vào năm 1963, ông Shihaouk đã tiến gần hơn tới Trung Quốc và khối chủ nghĩa xã hội hơn là “trung lập”. Campuchia cung cấp một cơ sở vững chắc cho Trung Quốc để mở rộng ảnh hưởng ở Đông Nam Á.

Tất nhiên địa chính trị là điều kiện của mối quan hệ này, nhưng một yếu tố nữa chính là những mối quan hệ cá nhân. Một bài viết sâu sắc của cựu thư ký riêng của ông Shihanouk, Julio A.Jeldres, xuất bản năm 2012, đã kể về mối quan hệ giữa các lãnh đạo Campuchia và Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai, bắt đầu từ sau cuộc gặp đầu tiên năm 1955. Diplomat nhấn mạnh rằng những lời ngon ngọt luôn là trật tự của thời đại và “ông Shihanouk thật sự bị ấn tượng bởi sự giúp đỡ của ông Chu Ân Lai, điều khiến ông Shihanouk cảm thấy một nước Campuchia nhỏ bé cũng sánh vai với Trung Quốc vĩ đại và ông Shihanouk và ông Chu Ân Lai cũng ngang hàng với nhau”, Jeldres viết. Không thể coi thường tầm quan trọng của cộng đồng người Hoa ở Campuchia. “Quan hệ giữa cộng đồng người bản ngữ và cộng đồng người Hoa ở Campuchia tốt đẹp hơn ở bất kỳ nước Đông Nam Á nào”, William E.Willmott viết như vậy vào năm 1967, trong cuốn “Người Hoa ở Campuchia.”

Tuy nhiên sự nổi dậy của chính quyền Khmer Đỏ lại gây ra vấn đề. Vì sự ủng hộ của Trung Quốc với chế độ này, ông Shihanouk đã bắt đầu cắt đứt quan hệ với Trung Quốc, Nhưng hai nước đã phục hồi quan hệ sau một cuộc đảo chính chống lại Shihanouk vào năm 1970, ông ta trở thành gương mặt đại diện của chính quyền Khmer Đỏ ở Trung Quốc. Khi chế độ Pol Pot sụp đổ năm 1979, 4 năm sau khi tiếm quyền, sau khi được Việt Nam giải phóng khỏi chế độ diệt chủng Khmer Đỏ, Campuchia không thể tránh khỏi vòng xoáy chiến tranh lạnh.

Mỹ và Trung Quốc đã phản đối chính phủ do Việt Nam ủng hộ và ông Hun Sen lãnh đạo kể từ năm 1985. Thay vào đó, họ ủng hộ Liên minh chính phủ Campuchia Dân chủ, một “chính phủ lưu vong” bao gồm những thành phần không có vẻ gì là cùng một phe: Khmer Đỏ, Đảng bảo hoàng Funcinpec, Mặt trận giải phóng quốc gia nhân dân Khmer, một lực lượng phản đối Việt Nam và phản đối đảng cộng sản. Trung Quốc muốn một chính phủ được điều hành bởi Shihanouk, người bạn cũ của nước này. ASEAN năm 1985 (bao gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan) vẫn ở trong tình trạng đoàn kết với Mỹ. Liên Xô ủng hộ Việt Nam, do đó ủng hộ cho chính quyền Hun Sen.

Hai cha con ông Hunsen

Vợ chồng ông Hunsen

Nhưng ngay sau đó bắt đầu có những rạn nứt. Thủ tướng Thái Lan Chatichai Choonhavan năm 1988 đã từ bỏ hướng đi cũ của ASEAN để ủng hộ cho chính quyền Hun Sen. Điều này được ủng hộ bởi sự bình thường hóa quan hệ Liên Xô- Trung Quốc. Sau đó, ngày 26/9/1989, quân đội Việt Nam hoàn thành nghĩa vụ quốc tế rút khỏi Campuchia và hai năm sau, bốn phe Campuchia (chính quyền Hun Sen cộng với ba thành phần của Liên minh chính phủ Campuchia Dân chủ) đã gặp nhau tại Paris để kết thúc cuộc nội chiến Campuchia.

Một lực lượng chuyển tiếp do Liên hợp quốc lãnh đạo đã giám sát sự chuyển đổi của Campuchia từ một nước xã hội chủ nghĩa trên danh nghĩa sang một nước dân chủ trên danh nghĩa và hoạt động bắt đầu tổ chức bầu cử. Tuy nhiên, ông Hun Sen đã gây ra một sự om sòm vào cuộc bầu cử năm 1993, Đảng Funcinpec và lãnh đạo, hoàng tử Norodom Ranariddh đã giành chiến thắng, còn Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) của Hun Sen đứng thứ hai. Một sự dàn xếp đã diễn ra để ông Hun Sen và Ranariddh đều là Thủ tướng và đảng CPP và Funcipec cùng chia sẻ quyền lực trong chính phủ. Điều này là sự lựa chọn tốt nhất lúc bấy giờ và như nhà ngoại giao Mỹ Timothy Carney từng nói thì “mọi người về cơ bản đều mệt mỏi sau tất cả mọi việc và muốn dàn xếp sao cho người dân Campuchia có thể sống yên ổn”.

Những năm đầu của mối quan hệ Trung Quốc- Campuchia diễn ra năm 1996 và 1997, Vào 18/7/1996, ông Hun Sen được mời đến thăm Trung Quốc theo nghi lễ viếng thăm cấp nhà nước. Trung Quốc thậm chí phái một chiếc máy bay đến tiếp đón riêng để gây ấn tượng với Thủ tướng Campuchia. Trước khi cất cánh, ông thông báo rằng chuyến thăm này sẽ chấm dứt “mối nghi kỵ của quá khứ”. Trong suốt 5 ngày tiếp theo, ông Hun Sen đã gặp Chủ tịch Giang Trạch Dân và Thủ tướng Lý Bằng và ký một thỏa thuận mới về thương mại và đầu tư và thành lập một hiệp ước tạo điều kiện cho các thành viên của CPP và đảng cộng sản Trung Quốc gặp mặt.

Nhưng ý nghĩa nhất là Trung Quốc không mời các lãnh đạo Đảng Fucinpec tham dự đoàn đại biểu Chính phủ Hoàng gia Campuchia. Điều này không phải là ngẫu nhiên. Trung Quốc đã lập luận rằng Hun Sen là người giúp Trung Quốc có thể hợp tác với Campuchia (cũng trong năm 1996, Hun Sen đã giám sát việc đào tẩu của chế độ Khmer Đỏ Ieng Sary báo hiệu sự kết thúc của chế độ này, và Campuchia đã chính thức cắt đứt quan hệ với Đài Loan, kẻ thù lâu đời của Trung Quốc).

Phấn chấn bởi chuyến thăm Trung Quốc và có lẽ cũng tự tin dưới ô bảo hộ của nước này, trong tháng 7/1997 ông Hun Sen đã phát động một cuộc chiến quyền lực chống lại Đảng Funcinpec, lật đổ các chính trị gia của đảng này khỏi chính quyền đang cùng chia sẻ quyền lực lúc đó. Các nhà tài trợ phương Tây đã cắt mọi loại viện trợ trừ viện trợ nhân đạo và trừng phạt sự tiếp quản của CPP. ASEAN đã đình chỉ tư cách thành viên của Campuchia trong khối. Tuy nhiên Trung Quốc đã nhanh chóng nắm bắt lấy cơ hội này, hỗ trợ tài chính cho Campuchia. Những sự kiện năm 1997 đã khiến ông Hun Sen tự tin rằng Trung Quốc sẽ ủng hộ chính phủ của mình khi các nước phương Tây rút chân, cho dù hết sức dè dặt và Trung Quốc cũng sẽ tăng cường viện trợ để làm như vậy.

Quan hệ Campuchia-Trung Quốc ngày càng nồng ấm

Trong quan hệ với Mỹ, chính quyền Hun Sen nghĩ muốn nghĩ rằng họ đang sống có trước có sau. Chính quyền Mỹ cũng có những vấn đề trong lập trường với Campuchia: chính quyền Obama (giống như chính quyền trước đây) đã dao động giữa chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa lý tưởng. Khi tổng thống Obama thăm Phnom Penh tháng 11/2012, các chính trị gia Mỹ đã thúc giục ông công khai giải quyết các vụ xâm hại nhân quyền khi gặp ông Hun Sen.

Hiện nay, sau sự việc bắt giữ các nhà lập pháp đối lập và các công nhân xã hội dân sự và việc giết nhà bình luận chính trị Kem Ley, Mỹ vẫn chống lại việc giữ một vị thế quan trọng trong chính quyền Hun Sen. Có ý kiến cho rằng Mỹ ưa thích một nước Campuchia ổn định hơn là một Campuchia dân chủ nhưng hỗn loạn, điều tương tự cũng được bày tỏ trong đầu những năm 1990. Ý kiến khác lại cho rằng Mỹ đã chống lại việc áp đặt lệnh trừng phạt lên Campuchia vì sợ rằng nó buộc Phnom Penh lại gần hơn với Trung Quốc. Ông Hun Sen biết rõ điều này và điều khiển nó theo lợi ích riêng của mình, Diplomat đánh giá.

Theo Viettimes