Trừng phạt Nga: Áp lực từ Mỹ phơi bày sự chia rẽ với EU

Chính quyền Trump đẩy châu Âu vào thế khó xử với yêu cầu mạnh tay, trong khi EU vẫn phụ thuộc năng lượng Nga và ngần ngại các biện pháp gây rủi ro kinh tế.

Ảnh: REUTERS/TTXVN

Dù cùng mục tiêu kiềm chế Moskva, nhưng Washington và Brussels lại bất đồng sâu sắc về chiến lược, khiến các biện pháp trừng phạt chưa đủ sức làm tê liệt chiến dịch quân sự của Nga (trong ảnh: Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) trong cuộc gặp Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen tại khu nghỉ dưỡng ở Turnberry (Scotland), ngày 27/7/2025.

Theo Wall Street Journal ngày 18/9, các chính phủ châu Âu đã gây sức ép buộc Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt các biện pháp trừng phạt mạnh tay hơn đối với Nga. Nhưng rồi ông Trump lại lật ngược tình thế, thách thức họ ngừng mua dầu của Nga và áp thuế lên Ấn Độ và Trung Quốc .

Hiện tại, các nhà lãnh đạo châu Âu đang phải vật lộn để đưa ra giải pháp ứng phó. Tuần này, họ đã hoãn một gói trừng phạt được đề xuất đối với Nga để tìm cách siết chặt các hạn chế. Sau khi có cuộc điện đàm với Tổng thống Trump hôm 16/9, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết đề xuất trừng phạt mới sẽ áp dụng thêm các hạn chế đối với ngành ngân hàng của Nga và trừng phạt thị trường tiền điện tử cũng như ngành năng lượng của nước này.

Về phần mình, ông Trump đã kêu gọi châu Âu sử dụng các tài sản bị đóng băng của Nga tại Bỉ. Các quan chức trong chính quyền Trump đã công khai kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) sử dụng số tiền này. Các nước châu Âu đã và đang cân nhắc các cách thức tận dụng các tài sản đó để hỗ trợ Ukraine sau khi ngần ngại khai thác chúng vì lo rằng sẽ làm tổn hại đến danh tiếng của khối như một điểm đến cho dòng vốn toàn cầu.

Việc châu Âu loay hoay tìm câu trả lời cho lời kêu gọi của chính quyền Trump cho thấy những khó khăn mà khối 27 thành viên này đang gặp phải trong việc phối hợp ứng phó với Nga sau khi Mỹ ngừng viện trợ quân sự trực tiếp cho Ukraine. Điều này cũng cho thấy các nước EU có rất ít công cụ, hoặc không sẵn sàng sử dụng, để gây tổn hại cho Moskva. Các đợt trừng phạt của EU vẫn chưa làm tê liệt chiến dịch quân sự của Nga, và cam kết của châu Âu về việc mua vũ khí của Mỹ để giúp Kiev phòng thủ đã bị trì hoãn thực hiện. Một số nước trong khối vẫn phụ thuộc vào dầu khí Nga.

Một số nhà ngoại giao châu Âu cho rằng chính quyền Trump đưa ra các yêu cầu của mình khi biết rằng EU sẽ không đáp ứng, điều này cho phép ông Trump tránh gây thêm áp lực kinh tế lên Nga.

Việc tuân thủ lời kêu gọi của Tổng thống Trump về các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt đối với Trung Quốc và Ấn Độ, cũng như chấm dứt hoàn toàn việc mua dầu của Nga là một yêu cầu khó khăn đối với châu Âu.

Bà Leyen cho biết sẽ thúc đẩy EU đẩy nhanh kế hoạch chấm dứt nhập khẩu dầu từ Nga vào năm 2027, nhưng bất kỳ động thái nào nhằm ngừng nhập khẩu năng lượng có thể sẽ vấp phải sự phản đối của Hungary và Slovakia, những quốc gia phụ thuộc rất nhiều vào nguồn năng lượng nhập khẩu từ Moskva. Các nền kinh tế lớn hơn nhiều như Đức, Pháp và Italy cũng đang mua năng lượng từ Nga.

Bên cạnh đó, EU đã loại trừ khả năng áp dụng thuế quan đối với Ấn Độ và Trung Quốc, ưu tiên trừng phạt các công ty và cá nhân vi phạm các hạn chế của mình, thay vì sử dụng thuế quan để gây áp lực lên các quốc gia khác, như chính quyền Trump đã làm. Một số công ty Trung Quốc dự kiến ​​sẽ nằm trong gói trừng phạt mới. EU đã trừng phạt một nhà máy lọc dầu lớn của Ấn Độ vào mùa hè này, mặc dù các hình phạt mới đối với các công ty Ấn Độ khó có thể xảy ra do Brussels đang tìm kiếm một thỏa thuận thương mại tự do với Ấn Độ.

Các nhà lãnh đạo châu Âu từ lâu đã kêu gọi Tổng thống Trump áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc hơn đối với Nga và những quốc gia ủng hộ nước này, trong khi họ vẫn tiếp tục mua năng lượng của Moskva và cho phép một số ngân hàng Nga tiếp tục truy cập vào hệ thống SWIFT, một mạng lưới giao dịch tài chính toàn cầu có trụ sở tại Bỉ. EU cũng tránh các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với các quốc gia đang hợp tác với Nga.

Các nước EU tiếp tục mua năng lượng cả trực tiếp lẫn gián tiếp từ Nga – trị giá khoảng 27 tỷ USD vào năm 2024. Lượng khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Nga mà họ mua đã tăng mạnh vào năm ngoái. Họ rất ngần ngại gây ra một cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, vốn vẫn là một thị trường xuất khẩu quan trọng.

Dù khối này đã áp đặt một loạt các biện pháp trừng phạt tài chính, năng lượng và kinh tế, đồng thời giảm đáng kể lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga. Tuy nhiên, việc thực thi các biện pháp đó còn yếu kém.

Cho đến nay, Tổng thống Trump vẫn chưa thực hiện lời đe dọa lâu nay của mình về việc áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga, mặc dù thỉnh thoảng ông cũng lên tiếng sau các cuộc tấn công của Nga vào Ukraine. Tuy nhiên, Mỹ đã áp thuế 50% lên hàng nhập khẩu từ Ấn Độ để trừng phạt việc nước này mua một lượng lớn dầu mỏ của Nga.

Trong khi EU đang tìm cách thống nhất về phản ứng trừng phạt, họ cũng đang xem xét việc tiếp nhận một phần trong số 300 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Ngân hàng Trung ương Nga. Cho đến nay, các chính phủ châu Âu chỉ sử dụng lãi suất tiền gửi để tài trợ cho quốc phòng Ukraine. Nhưng tính toán đang thay đổi khi chi phí xung đột ngày càng tăng.

Các quỹ khổng lồ của Nga chủ yếu bao gồm trái phiếu chính phủ châu Âu, Mỹ và Anh do Euroclear, công ty lưu ký chứng khoán châu Âu tại Bỉ, nắm giữ. Brussels hiện đang tìm cách giải ngân một phần số tiền này từ năm sau.

Theo một đề xuất, EU sẽ cho Kiev vay tài sản, đồng thời cam kết bù đắp mọi tổn thất mà Euroclear phải gánh chịu. Nếu Nga không trả tiền bồi thường cho Ukraine sau khi chiến sự kết thúc, EU sẽ chỉ cần duy trì các lệnh trừng phạt để tránh phải lựa chọn giữa việc tịch thu tài sản hoặc tự trả lại cho Euroclear. Các lệnh trừng phạt của EU cũng cấm Euroclear trả lại tài sản cho Nga. Quỹ này sẽ hoạt động như một “khoản đóng góp miễn phí và không giới hạn cho vũ khí”, một quan chức châu Âu tham gia đàm phán về đề xuất này cho biết.

Về phần mình, Nga đã cảnh báo sẽ trả đũa việc tịch thu tài sản, bao gồm cả việc tịch thu tài sản của các công ty châu Âu vẫn còn ở Nga.