Triều Tiên bất ngờ ngừng hạt nhân để đổi lương thực: 5 câu hỏi lớn

Đồng ý đầy bất ngờ của Triều Tiên, ngưng chương trình làm giàu urani và thử tên lửa để đổi lấy viện trợ lương thực của Mỹ, đã tạm thời tháo ngòi căng thẳng tại một trong những cuộc khủng hoảng an ninh phức tạp nhất thế giới.

Nhà lãnh đạo mới của Triều Tiên Kim Jong-un đã đồng ý ngưng các vụ thử tên lửa tầm xa và tên lửa hạt nhân, chấm dứt chương trình làm giàu urani, và cho phép các thanh sát viên của Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) vào thanh sát tổ hợp hạt nhân Yongbyon. Đổi lại Mỹ sẽ hỗ trợ cho Triều Tiên gói viện trợ lương thực khoảng 240.000 tấn. Thỏa thuận được mong chờ bấy lâu có thể mở đường cho việc nối lại bàn đàm phán giải giáp hạt nhân 6 bên.

Thỏa thuận “đổi lương thực lấy viện trợ” với Mỹ được xem xét từ trước khi cố Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong-il qua đời hồi tháng 12 năm ngoái. Dưới đây là 5 câu hỏi lớn liên quan đến lương thực và vũ khí hạt nhân tại Triều Tiên.

1. Viện trợ đầu tiên có liên hệ với chương trình hạt nhân của Triều Tiên như thế nào?

Theo IAEA, sau khi được Liên Xô (cũ) hỗ trợ hạt nhân trong suốt nhiều năm, Triều Tiên bắt đầu xây dựng lò phản ứng hạt nhân 5 megawatt vào năm 1979 tại Yongbyon. Tuy nhiên, phải đến cuối năm 1985 nước này mới tuyên bố sự tồn tại của tổ hợp này với IAEA như là điều kiện để gia nhập Hiệp ước chống phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT).

Gần 20 năm sau khi gia nhập NPT, Triều Tiên đe dọa sẽ rút khỏi thỏa thuận này, gây ra một cuộc khủng hoảng kéo dài 18 tháng. Vào mùa xuân năm 1994, Tổng thống Mỹ Bill Clinton khi đó đã ký một Thỏa thuận khung với Triều Tiên để đặt tham vọng hạt nhân của Triều Tiên trong vòng “kiềm tỏa”, đổi lấy viện trợ của Mỹ. Điều này được đưa ra sau khi Mỹ xem xét về khả năng tiến hành tấn công vào cơ sở hạt nhân Yongbyon và hối thúc Liên hợp quốc trừng phạt Triều Tiên.

Một lò phản ứng nước nhẹ, không thể sản xuất pluton ở cấp độ vũ khí, đã được hứa hẹn với Triều Tiên, theo điều khoản của Thỏa thuận Khung. Đổi lại Triều Tiên phải từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân của mình. Hoạt động xây dựng hạt nhân kể từ đó đã bị ngưng. Song vào năm 2003, Triều Tiên chính thức rút khỏi NPT.

2. Vì sao Triều Tiên cần lương thực?

Các nhân viên đang chất gạo viện trợ cho vùng bị lũ lụt của Triều Tiên lên tàu ở một cảng phía nam Seoul, Hàn Quốc, năm 2010.

Khó khăn kinh tế kéo dài cùng thời tiết khắc nghiệt đã đẩy Triều Tiên vào nạn đói kéo dài gần một thập niên vào những năm 1990. Gần 2 triệu người đã bị chết, theo ước tính của các nhân viên viện trợ quốc tế. Các trận lũ lụt vào năm 1995 và 1996 cũng phá hủy hơn 15% diện tích đất trồng của nước này. Tiếp sau đó là những trận hạn hán nghiêm trọng vào năm 1997 và 2000 dọc vùng bờ biển phía tây vốn màu mỡ, càng gây ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp của đất nước.

Theo Chương trình lương thực thế giới (WFP), 1/3 trẻ em Triều Tiên bị suy dinh dưỡng nặng hoặc bị còi cọc. Mùa đông khắc nghiệp cùng nhập khẩu thương mại và hỗ trợ quốc tế bị hạn chế vào năm 2011 đã làm tăng lo ngại mới cho an ninh lương thực của Triều Tiên.

Cũng theo WFP, 70% người Triều Tiên nhận khẩu phần thực phẩm của chính phủ chỉ đáp ứng được chưa đầy một nửa lượng calo được đề nghị mỗi ngày. Và hầu hết không có khả năng mua thêm thực phẩm.

3. Gần đây Mỹ có viện trợ cho Triều Tiên?

Năm 2008, Mỹ đã cam kết gửi 500.000 tấn gạo tới Triều Tiên. Theo New York Times, chương trình đã bị cắt ngắn một năm sau đó sau khi chưa đầy 1/3 số gạo này được phân phát. Việc ngưng viện trợ phần lớn là do bất đồng về vấn đề minh bạch trong phân phát lương thực cũng như chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên.

Đối với 2/3 lương thực viện trợ còn lại, Washington đã đề nghị chuyển ít gạo hơn, và thay vào đó tập trung chuyển bánh giàu dinh dưỡng cho trẻ em. Mỹ dùng cách này để đảm bảo viện trợ của họ sẽ được tới những người cần nhất ở Triều Tiên và do lo ngại lương thực của họ sẽ được “bơm” cho quân đội Triều Tiên. Thay đổi này đã khiến các nhà lãnh đạo Triều Tiên phản đối. Họ cho rằng Mỹ không thực sự muốn xây dựng niềm tin với nước họ, điều kiện tiên quyết cho thỏa thuận đổi giải giáp lấy viện trợ.

4. Chương trình hạt nhân của Triều Tiên đang đứng ở đâu?

Chính phủ Triều Tiên đã thử hai thiết bị hạt nhân trong vòng 6 năm qua. Vụ thử đầu tiên diễn ra một năm sau khi Triều Tiên đạt được thỏa thuận với Trung, Nhật, Nga, Hàn Quốc và Mỹ về từ bỏ vũ khí hạt nhân và chương trình hạt nhân cũng như quay lại với các quy định của IAEA vào năm 2005.

Vào năm 2007, Triều Tiên cho phép Liên hợp quốc cử thanh sát viên hạt nhân vào nước này để đổi lấy lương thực. Theo Reuters, đồng ý đóng cửa lò phản ứng hạt nhân của nước này được xem như là bước đầu tiên trong thỏa thuận giải giáp mới.

Tiến trình có vẻ như giữ đúng hướng cho tới khi chính phủ Triều Tiên cho biết vào năm 2008 rằng họ sẽ tái khởi động cơ sở hạt nhân của mình do Mỹ quyết định vẫn giữ Triều Tiên trong danh sách các quốc gia tài trợ cho khủng bố. Mỹ cuối cùng đã nhất trí đưa Triều Tiên ra khỏi danh sách này, nhưng ngay sau đó vào năm 2009 Triều Tiên phóng tên lửa nhiều tầng và yêu cầu các thanh sát viên Liên hợp quốc rời đi. Triều Tiên tái khởi động chương trình pluton cấp độ vũ khí.

Sự ủng hộ của quân đội Triều Tiên đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo một cuộc chuyển giao quyền lực êm thấm, dưới sự lãnh đạo của ông Kim Jong-un. Tuy nhiên, theo tờ New York Times, quân đội là cơ quan phản đối mạnh nhất việc Triều Tiên từ bỏ vũ khí hạt nhân để đổi lấy viện trợ nhân đạo của quốc tế.

5. Ông Kim Jong-un đang đứng ở đâu?

Năm nay kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhật của nhà lãnh đạo sáng lập ra Triều Tiên, Chủ tịch Kim Nhật Thành. Áp lực giờ đây dồn lên vai nhà lãnh đạo mới, đó là phải cung cấp đủ lương thực cho 24 triệu dân cho lễ kỷ niệm 100 năm mới có một lần này.

Vào ngày 17/12/2011, chỉ ít ngày sau khi cha ông qua đời, các nhà đàm phán Mỹ và Triều Tiên đã nhóm họp tại Bắc Kinh để thảo luận về việc hỗ trợ lương thực.

Triều Tiên đã thừa nhận thiếu lương thực là “vấn đề nhức nhối” trong tuyên bố chính sách đầu năm mới của mình, song nhấn mạnh nhà lãnh đạo Kim Jong-un sẽ tiếp bước cha theo đuổi chính sách ưu tiên quân sự.

Theo AP, một số nhà quan sát lo ngại Triều Tiên có thể sẽ tìm kiếm sự ủng hộ cho nhà lãnh đạo mới của mình bằng một cuộc thử hạt nhân hoặc tên lửa. Tuy nhiên, nước này đã tỏ ý sẵn sàng mở lại đàm phán và sau đó là đạt được thỏa thuận về lương thực để ngừng chương tình hạt nhân. Đây có thể là dấu hiệu cho một kỷ nguyên ngoại giao mới.

Song câu hỏi vẫn được đặt ra là liệu thỏa thuận mới này sẽ thực sự được thực hiện. Liệu Triều Tiên có tuân thủ mọi cam kết đã đưa ra với Mỹ?

“Điều đó cần phải được thử”, David Straub, nhà phân tích về Triều Tiên cho hay. “Tất cả mọi bước đi đều trong tư thế sẵn sàng bị đảo ngược”, ông nhận định.

Theo Dân Trí