Toàn cảnh cuộc hoà đàm lần đầu tiên kể từ năm 2022 giữa Nga và Ukraine tại Istanbul

Mọi ánh mắt lại đổ dồn về Istanbul – nơi các cuộc đàm phán trực tiếp giữa Liên bang Nga và Ukraine, lần đầu tiên kể từ mùa xuân năm 2022, có thể diễn ra sớm nhất vào ngày 15/5.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan (giữa) trong cuộc gặp phái đoàn Nga (trái) và Ukraine (phải) tại thành phố Istanbul, ngày 29/3/2022. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

Các hãng truyền thông toàn cầu đang hướng sự chú ý tới cuộc đàm phán nhằm giải quyết xung đột Ukraine, dự kiến được tổ chức tại Istanbul vào thứ Năm (15/5) theo sáng kiến của Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin. Cuộc gặp này có thể đánh dấu lần tiếp xúc trực tiếp đầu tiên giữa các phái đoàn Liên bang Nga và Ukraine kể từ tháng 3/2022, khi các nhà đàm phán từ Moskva (Moscow) và Kiev đã tiến hành đối thoại tại Cung điện Dolmabahce ở Istanbul.

1. Bối cảnh cuộc gặp

Cuộc gặp diễn ra theo đề xuất của Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin, được đưa ra sau khi các lãnh đạo Pháp, Đức, Ba Lan, Anh và Ủy ban châu Âu tuyên bố họ mong muốn một lệnh “ngừng bắn đầy đủ và vô điều kiện” kéo dài 30 ngày, cho rằng điều này sẽ “tạo không gian cho ngoại giao,” đồng thời lưu ý rằng Mỹ ủng hộ sáng kiến này.

Ngoài ra, phải thấy rằng cuộc gặp diễn ra khi mà một quyết định liên quan của Hội đồng An ninh và Quốc phòng Ukraine đưa ra vẫn còn hiệu lực, trong đó cấm tiến hành đàm phán với Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin. Hãng thông tấn nhà nước Liên bang Nga TASS ngày 15/5 cho biết thêm rằng ông Zelensky đã ký ban hành quyết định này vào ngày 4/10/2022. Tuy nhiên, vào ngày 13/5, ông Zelensky nói rằng lệnh cấm này không áp dụng đối với chính ông.

2. Thành phần các đoàn đàm phán

- Liên bang Nga

Theo TASS ngày 15/5, một lần nữa, trưởng đoàn của nước này sẽ là trợ lý Điện Kremlin Vladimir Medinsky. Cũng giống như năm 2022, phái đoàn sẽ bao gồm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Alexander Fomin. Đại diện của Bộ Ngoại giao là Thứ trưởng Mikhail Galuzin, người phụ trách các vấn đề liên quan đến Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS). Ba năm trước, phái đoàn Liên bang Nga bao gồm Thứ trưởng Ngoại giao Andrey Rudenko, nhưng hiện ông đang phụ trách khu vực khác trong bộ. Igor Kostyukov, người đứng đầu Tổng cục Tình báo Bộ Tổng tham mưu Lực lượng vũ trang Liên bang Nga là thành viên thứ tư trong phái đoàn đàm phán của nước này.

Ngoài đoàn chính thức, Moskva cũng cử một nhóm chuyên gia đến Istanbul, bao gồm: Alexander Zorin, phó Tổng cục trưởng phụ trách thông tin của Bộ Tổng tham mưu; Yelena Podobreyevskaya, phó chánh Văn phòng Tổng thống Liên bang Nga phụ trách chính sách nhân đạo quốc gia; Alexey Polishchuk, Vụ trưởng Vụ thứ hai về các quốc gia CIS của Bộ Ngoại giao; và Viktor Shevtsov, phó Cục trưởng Cục Hợp tác quân sự quốc tế của Bộ Quốc phòng.

Ông Vladimir Medinsky trong cuộc đàm phán giữa Liên bang Nga và Ukraine tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 29/3/2022. Ảnh: Sputnik

- Ukraine

Vào hôm 14/5, theo RT, truyền thông Ukraine đưa tin rằng Tổng thống nước này, ông Volodymyr Zelensky , sẽ đến Istanbul cùng với một số quan chức cấp cao, bao gồm Chánh văn phòng Tổng thống Andrey Yermak, Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov và Bộ trưởng Ngoại giao Andrey Sibiga. Tuy nhiên, thành phần cụ thể của đoàn đàm phán Ukraine dự kiến sẽ do chính ông Zelensky quyết định tại chỗ.

- Mỹ

Theo TASS, các quan chức Mỹ cũng dự kiến sẽ có mặt tại Thổ Nhĩ Kỳ. Tổng thống Mỹ Donald Trump trước đó đã tuyên bố rằng Ngoại trưởng Marco Rubio và các quan chức khác sẽ đến Thổ Nhĩ Kỳ để tham gia cuộc đàm phán về Ukraine. Một người phát ngôn Nhà Trắng nói với báo chí rằng Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và Đặc phái viên về Ukraine Keith Kellogg sẽ đến Istanbul.

Tổng thống Trump, người hiện đang trong chuyến công du Trung Đông, cũng cho biết ông có thể tham dự hòa đàm, tuy nhiên việc ông có mặt hay không sẽ “phụ thuộc phần lớn” vào việc người đồng cấp Putin có tham dự hay không.

Trong diến biến mới nhất, sau khi Điện Kremlin công bố thành phần phái đoàn của mình, một quan chức Mỹ giấu tên tiết lộ với báo The Kyiv Independent của Ukraine sáng 15/5 rằng Tổng thống Donald Trump sẽ không tham dự cuộc đàm phán hòa bình giữa Ukraine và Liên bang Nga dự kiến tổ chức vào ngày 15/5 tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ vì Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin cũng không tham gia thương lượng.

3. Đề xuất của Tổng thống Liên bang Nga Putin

TASS cho biết kể từ khi bắt đầu triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, Moskva đã nhiều lần nhấn mạnh sẵn sàng giải quyết xung đột Ukraine bằng con đường ngoại giao. Vào sáng Chủ nhật (11/5), ông Putin đã đề xuất nối lại các cuộc đàm phán hòa bình trực tiếp với Kiev mà không có bất kỳ điều kiện tiên quyết nào.

Theo RT, Tổng thống Liên bang Nga đưa ra tuyên bố này trong buổi họp báo kết thúc lễ kỷ niệm 80 năm Ngày Chiến thắng, nơi Moskva tiếp đón nhiều nguyên thủ và lãnh đạo nước ngoài.

“Chúng tôi đề xuất chính quyền Kiev nối lại các cuộc đàm phán đã gián đoạn vào năm 2022 – nối lại đàm phán trực tiếp, và tôi nhấn mạnh, không có bất kỳ điều kiện tiên quyết nào. Chúng tôi đề xuất bắt đầu ngay vào thứ Năm tới, ngày 15/5, tại Istanbul”, ông Putin nói, đồng thời cho biết tiến trình giải quyết xung đột phải bắt đầu bằng đàm phán, điều có thể dẫn đến “một hình thức đình chiến mới và một lệnh ngừng bắn mới”.

“Chúng tôi nghiêm túc trong việc đàm phán với Ukraine. Mục tiêu là loại bỏ tận gốc nguyên nhân của cuộc xung đột và đạt được một nền hòa bình bền vững trong dài hạn mang tính lịch sử”, nhà lãnh đạo Liên bang Nga nhấn mạnh.

Trong phát biểu của mình, TASS cho biết thêm ông Putin cũng lưu ý rằng chính Kiev là bên đã chấm dứt quá trình đàm phán, đồng thời nhấn mạnh rằng Thổ Nhĩ Kỳ đã đóng vai trò rất lớn trong việc tổ chức các cuộc đàm phán giữa Moskva và Kiev.

4. Phản ứng của Ukraine

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 11/5 cho biết ông sẵn sàng gặp Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin tại Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 15/5.

Trong tuyên bố đưa ra ngày 11/5, theo báo The Kyiv Independent, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói: “Không có lý do gì để kéo dài việc giết chóc. Và tôi sẽ chờ đợi ông Putin vào thứ Năm tại Thổ Nhĩ Kỳ”.

“Chúng tôi mong đợi một lệnh ngừng bắn bắt đầu từ ngày mai – đề xuất này đã được đưa lên bàn đàm phán. Một lệnh ngừng bắn toàn diện và vô điều kiện dài hạn, nhằm tạo nền tảng cần thiết cho ngoại giao có thể giúp đưa hòa bình đến gần hơn rất nhiều”, ông Zelensky nói thêm trong một tuyên bố khác.

“Tôi sẽ có mặt ở Thổ Nhĩ Kỳ vào thứ Năm, ngày 15/5 và tôi đang chờ đợi ông Putin tại Thổ Nhĩ Kỳ”, ông Zelensky nhắc lại.

TASS cho biết thêm sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump kêu gọi Ukraine ngay lập tức chấp nhận đề xuất đàm phán của ông Putin, ông Zelensky cho biết sẵn sàng tham gia một cuộc gặp ở Istanbul. Tuy nhiên, ông một lần nữa nhấn mạnh yêu cầu về lệnh ngừng bắn và cho biết sẽ chờ Vladimir Putin tại Thổ Nhĩ Kỳ vào thứ Năm.

5. Dự kiến nội dung bàn thảo

- Liên bang Nga

Liên quan tới nội dung đàm phán, kênh RT của Liên bang Nga tối 13/5 cho biết cùng ngày Thứ trưởng Ngoại giao nước này, ông Sergey Ryabkov đã trao đổi với báo giới về cuộc gặp trực tiếp giữa Liên bang Nga và Ukraine được đề xuất, giải thích rằng các vấn đề mà Moskva sẽ đưa ra về cơ bản là “giống như trước đây” và chủ yếu xoay quanh các mục tiêu của chiến dịch quân sự đặc biệt của Liên bang Nga tại Ukraine.

“Chúng luôn nằm trong chương trình nghị sự – làm thế nào để đảm bảo một giải pháp ổn định và đáng tin cậy cho tình hình, trước hết là bằng cách giải quyết tận gốc cuộc xung đột này, xử lý các vấn đề liên quan đến phi phát xít hóa chế độ Kiev, và bảo đảm công nhận thực tế mới hình thành gần đây, bao gồm cả việc các vùng lãnh thổ mới gia nhập vào Liên bang Nga”, ông Ryabkov phát biểu.

Thứ trưởng Ryabkov dường như đang đề cập đến các vùng Kherson, Zaporizhzhia, cũng như hai nước cộng hòa tự xưng Donetsk và Lugansk, vốn đã được sáp nhập vào Liên bang Nga vào cuối năm 2022 sau một loạt các cuộc trưng cầu dân ý. Trước đó, sau cuộc đảo chính Maidan năm 2014 tại Kiev, Crimea cũng đã tách khỏi Ukraine và gia nhập Liên bang Nga thông qua trưng cầu dân ý.

Vị quan chức cấp cao này từ chối đưa ra bất kỳ dự đoán nào về kết quả tiềm năng của cuộc đàm phán sắp tới, nhưng nhấn mạnh rằng Moskva cam kết đàm phán “một cách nghiêm túc và có trách nhiệm”.

“Còn quá sớm để đưa ra bất kỳ dự đoán nào. Câu hỏi này nên được đặt ra cho những nhà tài trợ của chế độ Kiev và chính Kiev. Liệu họ có sẵn sàng đàm phán hay không? Chúng tôi có ấn tượng mạnh rằng với cách tiếp cận hiện tại, những nhân vật này có thể được mô tả là không có khả năng đàm phán”, ông Ryabkov nhận định.

- Mỹ

Theo đài Sputnik ngày 13/5, Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump, ông Steve Witkoff, đã đề cập đến 4 chủ đề chính dự kiến được thảo luận trong các cuộc đàm phán tiềm năng giữa Nga và Ukraine. Các vấn đề này sẽ gồm các vùng lãnh thổ đã sáp nhập vào Nga, tình trạng của nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, việc Ukraine sử dụng sông Dnepr và quyền tiếp cận của Ukraine đối với Biển Đen.

Đặc biệt, ông Witkoff nhấn mạnh rằng vấn đề nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia sẽ chiếm vai trò rất quan trọng trong các cuộc thảo luận vì có khả năng cung cấp sản lượng điện rất lớn.

“Tôi nghĩ điều đó hoàn toàn có thể xảy ra”, ông Witkoff phát biểu với hãng tin Breitbart News khi đề cập về khả năng diễn ra một hội nghị thượng đỉnh hòa bình giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.

6. Dự đoán về kết quả hoà đàm Nga-Ukraine ở Istanbul

Kênh RT của Liên bang Liên bang Nga tối 14/5 đăng bài của nhà phân tích chính trị Vitaly Ryumshin cho rằng tầm quan trọng của các cuộc đàm phán tiềm năng này đã tăng lên nhanh chóng như một quả cầu tuyết lăn. Ban đầu chỉ là phản ứng của Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin trước lời kêu gọi của phương Tây về một lệnh ngừng bắn kéo dài 30 ngày bắt đầu từ ngày 12/5, nhưng giờ đây đã leo thang thành một màn kịch quốc tế mang tính sống còn. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ban đầu dường như muốn bác bỏ đề xuất này Liên bang Ngay lập tức, nhưng sau áp lực – gần như mang tính tối hậu thư – từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, ông đã đảo chiều thái độ.

Tuy nhiên, Tổng thống Zelensky lại đưa ra điều kiện, yêu cầu các cuộc đàm phán phải được tổ chức ngay lập tức ở cấp cao nhất, hoặc không tổ chức gì cả, đồng thời đe dọa sẽ áp đặt thêm lệnh trừng phạt lên Liên bang Nga nếu các điều kiện của ông bị phớt lờ.

Kết quả là kỳ vọng về cuộc gặp tại Istanbul đã tăng vọt. Nhưng liệu điều đó có thực tế không? Liệu chúng ta thực sự đang đứng trước một bước ngoặt?

Nói tóm lại là “Không”. Cuộc gặp vào ngày 15/5, nếu thực sự diễn ra, gần như chắc chắn sẽ thất bại vì hai lý do rõ ràng.

Thứ nhất, không tồn tại điều kiện để có một cuộc đàm phán hòa bình thực sự. Loạt tối hậu thư qua lại gần đây giữa Kiev, Moskva và Washington không phải là ngoại giao mà đó là một ván bài chính trị đầy toan tính. Mỗi bên đều cố gắng kích động đối phương từ chối đàm phán, từ đó chiếm thế đạo đức. Thực chất, không bên nào thực sự muốn thương lượng nghiêm túc.

Thứ hai, tất cả các nỗ lực ngừng bắn trước đây đều thất bại và lần này cũng vậy. Bối cảnh dẫn đến Istanbul rất giống các thất bại trước. Không ai thực sự biết chương trình nghị sự là gì. Không rõ liệu hai bên có cùng quan điểm về nội dung cần thảo luận hay không. Thành phần các phái đoàn tới sát giờ cũng còn chưa rõ ràng.

Nói tóm lại, ở kịch bản lạc quan nhất, các phái đoàn từ Moskva và Kiev sẽ đến Istanbul, tổ chức các cuộc họp riêng rẽ với trung gian Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ, rồi rời đi với một cam kết mơ hồ rằng “sẽ tiếp tục thảo luận”. Ở kịch bản tệ nhất, họ sẽ không gặp nhau chút nào, chỉ nói chuyện với người Mỹ và người Thổ Nhĩ Kỳ, rồi rời đi và đổ lỗi cho nhau vì phá hoại tiến trình.

Ở kịch bản tốt nhất, cái gọi là “tiến trình hòa bình Ukraine” có thể sẽ tiếp tục được duy trì thêm một thời gian nữa. Ở kịch bản tệ nhất, chúng ta có thể tuyên bố “tiến trình hòa bình Ukraine” đã chính thức “chết” và mọi hy vọng về tiến triển thực chất sẽ bị gác lại vô thời hạn.

Điều đó là bi kịch hay nhẹ nhõm còn tùy quan điểm mỗi người. Nhưng có một điều chắc chắn: Ngày 15/5 sẽ không có thỏa thuận hòa bình nào cả. Hội nghị Istanbul sẽ chỉ là một chương nữa trong vở kịch dài và cay nghiệt của nền ngoại giao, nơi mỗi nhân vật bước lên sân khấu đã biết rõ kết cục của vở diễn.