Tính toán của Nga khi dồn quân áp sát Ukraine
Triển khai lượng lớn binh sĩ, khí tài gần biên giới Ukraine, Nga có thể muốn thử phản ứng của phương Tây với mong muốn gia nhập NATO của Kiev.
Đối với Tổng thống Vladimir Putin, mối quan hệ nồng ấm giữa Ukraine với Mỹ và châu Âu là thách thức cho ảnh hưởng của Nga trong khu vực, đặc biệt sau khi Tổng thống Joe Biden tuyên bố Washington sẽ có quan điểm cứng rắn hơn trước Moskva. Nga coi nguyện vọng gia nhập NATO của Ukraine là mối đe dọa tiềm tàng ngay trước cửa ngõ.
Quân đội Nga gần đây có một số động thái được nhận định là bước đi mang tính “cảnh giác lâu dài”, trong đó có việc chuyển quân và khí tài đến một căn cứ mới gần thành phố Voronezh, cách biên giới Ukraine khoảng 155 km, tổ chức Nhóm Tình báo Xung đột (CIT) có trụ sở tại Moskva cho biết. Nga cũng điều chuyển Lữ đoàn Tấn công Đường không cận vệ số 55 tới đóng quân tại thị trấn Feodosia trên bán đảo Crimea.
“Nga đang thách thức ý chí các bên và tuyên bố lập trường rằng họ vẫn là một bên quan trọng với các nước khác, bao gồm Mỹ và Ukraine”, Ruslan Leviev, một chuyên gia của CIT, cho biết. “Nga cố gắng thể hiện rằng họ không dung thứ cho bất cứ lệnh trừng phạt hay các hành động gây áp lực buộc họ trao trả Crimea cho Ukraine hay thay đổi tình hình ở khu vực Donbass, miền đông Ukraine”.
Đoàn tàu chở tăng chủ lực T-72 của Nga dừng tại một nhà ga ở thành phố Kamyshin ngày 1/4. Video: Twitter/Eire_QC .
Leviev cho biết Nga bắt đầu điều động lực lượng tới gần biên giới Ukraine cách đây khoảng một tháng. Đợt chuyển quân này ban đầu được cho là một phần của các cuộc diễn tập theo kế hoạch trước đó. Tuy nhiên, sau khi đợt diễn tập kết thúc hồi cuối tháng 3, các đơn vị tăng cường vẫn ở vị trí cũ. Tăng thiết giáp được chở sang bán đảo Crimea, đồng thời nhiều đoàn tàu liên tục chở khí tài từ phía bắc nước Nga tới khu vực biên giới phía tây.
Bộ Quốc phòng Nga thông báo 10 tàu hải quân, bao gồm tàu đổ bộ và tàu pháo, đã di chuyển từ Biển Caspi đến Biển Đen để “diễn tập”, song chưa công bố thời gian chi tiết.
CIT thu thập khoảng 150 video, chủ yếu từ TikTok, cho thấy quy mô đợt điều chuyển lực lượng của quân đội Nga. “Dường như Bộ Quốc phòng Nga muốn những đoàn xe và đoàn tàu này xuất hiện trên video”, Leviev nói. “Thông điệp về sức mạnh quân sự Nga và cái giá phải trả cho việc chơi đùa với nó sẽ được chuyển đến Ukraine và phương Tây thông qua truyền thông”.
Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov tuyên bố Nga “điều chuyển quân đội trong lãnh thổ của mình theo quyết định riêng của chúng tôi, điều này không liên quan tới bất cứ ai”.
Serhii Deineko, tư lệnh Biên phòng Ukraine, cho biết ít nhất 85.000 quân nhân Nga hiện diện ở khu vực cách biên giới Ukraine 9-40 km và bán đảo Crimea.
Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki ngày 8/4 cho biết số lượng quân nhân Nga hiện diện ở biên giới phía tây giáp Ukraine đang đông đảo nhất kể từ năm 2014. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price cho biết đã “yêu cầu Nga giải thích về hành động khiêu khích này” và “đã phát thông điệp trấn an đến đối tác Ukraine”.
Một quan chức cấp cao Mỹ cho biết việc Nga điều quân có thể làm thụt lùi các nỗ lực hợp tác trên các lĩnh vực hai nước cùng quan tâm, bao gồm đàm phán đảo ngược quyết định rút khỏi hiệp ước Bầu trời Mở của cựu tổng thống Donald Trump.
Trong cuộc điện đàm hôm 2/4, Tổng thống Joe Biden cam kết với người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky rằng Mỹ “ủng hộ vững chắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Ukraine trước sự gây hấn liên tục của Nga”. Zelensky ngày 8/4 tới thăm các binh sĩ Ukraine gần khu vực giao tranh ở miền đông nước này.
Khu vực Donbas và bán đảo Crimea. Đồ họa: Washington Post .
Mỹ viện trợ quân sự cho Ukraine 4,5 tỷ USD từ năm 2014, bao gồm hai lô tên lửa chống tăng Javelin. Tuy nhiên, số vũ khí tiên tiến này được bố trí cách xa miền đông Ukraine do lo ngại kích động leo thang với Nga và nguy cơ chúng rơi vào tay đối thủ của Mỹ.
Ukraine và Mỹ giữ bí mật nơi triển khai số tên lửa chống tăng Javelin. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ và Lầu Năm Góc từ chối cho biết liệu Ukraine có bố trí lại số tên lửa này để đáp trả việc Nga điều chuyển lực lượng hay không.
Giao tranh ở khu vực Donbas, miền đông Ukraine, hạ nhiệt đáng kể sau lệnh ngừng bắn giữa năm 2020. Tuy nhiên, đụng độ tiếp tục bùng phát trong những tháng gần đây, khiến hơn 20 binh sĩ Ukraine thiệt mạng từ đầu năm 2021. Ukraine đã điều động lực lượng dự bị để tăng cường tuyến phòng thủ ở biên giới phía đông và phía bắc sau các đợt chuyển quân của Nga.
“Zelensky và các trợ lý thực sự lo ngại về nguy cơ một cuộc tấn công”, Alyona Getmanchuk, người đứng đầu Trung tâm châu Âu mới đặt trụ sở tại Kiev, nhận định.
Trong cuộc điện đàm với Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg hôm 6/4, Zelensky bày tỏ mong muốn tham gia tổ chức này và khẳng định đây là “cách duy nhất để kết thúc chiến tranh” với lực lượng dân quân thân Nga ở miền đông.
Tuy nhiên, Moskva đưa ra cảnh báo khá rõ ràng. Dmitry Kozak, trưởng phái đoàn đàm phán của Nga với chính phủ Ukraine và dân quân miền đông, khẳng định nếu Ukraine gia nhập NATO, nước này sẽ không còn toàn vẹn. “Tôi đồng tình với các ý kiến được nhiều người Ukraine chia sẻ rằng một động thái quân sự đồng nghĩa với dấu chấm hết cho quốc gia này”, Kozak nói.
Hồi cuối tháng 1, Tổng biên tập kênh RT Margarita Simonyan tới phát biểu tại Diễn đàn Nga Donbas ở Donetsk, khu vực ở miền đông Ukraine do lực lượng dân quân kiểm soát, kêu gọi Moskva “có lập trường chủ động hơn” với nước láng giềng.
“Dân Donbas muốn có cơ hội trở thành người Nga. Chúng ta phải trao cho họ cơ hội đó. Dân Donbas muốn quay về nhà, trở thành một phần của đất mẹ hào phóng và vĩ đại của chúng ta. Chúng ta phải trao cho họ cơ hội đó”, Simonyan nói.
Xe tăng và binh sĩ Ukraine gần khu vực do dân quân thân Nga kiểm soát tại vùng Donbas ngày 7/4. Ảnh: AFP .
Khi được hỏi liệu phát biểu của Simonyan có phải dấu hiệu cho thấy Nga sẽ tấn công Ukraine hay không, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov khẳng định Tổng biên tập RT “không phải là người phát ngôn đại diện cho Liên bang Nga, vấn đề này không có trong chương trình nghị sự”.
Căng thẳng giữa Ukraine và Nga tăng đột biến trong những tháng gần đây, khi Zelensky tiến hành các cuộc cải cách theo hướng thân phương Tây. Tổng thống Ukraine áp lệnh trừng phạt nhằm vào Viktor Medvedchuk, một doanh nhân được cho là bạn của Tổng thống Putin. Moskva cũng tỏ thái độ tức giận khi Kiev đóng cửa một số hãng truyền thông Ukraine được cho là thân Nga hồi tháng 2.
Maxim Samorukov, chuyên gia của Trung tâm Carnegie Moscow, nhận định Nga “đã chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt quân sự” trong bối cảnh Zelensky dùng đến “quân bài chống Nga”.
Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Đức Angela Merkel ngày 8/4, Putin cho biết “đã ghi nhận những hành động khiêu khích và cố tình thổi phồng tình hình của Kiev dọc đường tiếp giáp tại khu vực chiến sự ở miền đông Ukraine”. Thủ tướng Merkel kêu gọi Nga “rút lực lượng để giảm leo thang tình hình khu vực”.
Một cố vấn của Zelensky cho biết “phía Ukraine thấy khó hiểu trước đợt điều quân của Nga”. “Ý tưởng việc Ukraine sắp phát động chiến dịch tấn công vào Donbas là lố bịch và cái cớ cho điều gì đó”, cố vấn này cho biết.
Đợt điều chuyển lực lượng của Nga tới gần biên giới với Ukraine được nhận định là phép thử với các nước châu Âu, đặc biệt là Đức, quốc gia đang bị Mỹ chỉ trích vì kế hoạch xây dựng đường ống nhập khẩu khí đốt từ Nga.
Một quan chức ngoại giao châu Âu cho biết Nga đang “đe dọa và gây áp lực” lên Ukraine. “Động thái điều động lực lượng của Nga có thể nhằm gây bất ổn và gây hấn, tệ nhất là tập trung lực lượng để tấn công”, quan chức này cho biết, đồng thời cảnh báo rằng châu Âu “đang theo dõi chặt chẽ mọi động thái của Nga”.
Mỹ lo Ukraine dùng tên lửa Javelin bắn xe tăng Nga
Mỹ kêu gọi Ukraine chỉ dùng tên lửa Javelin để phòng thủ, khi nhiều người lo ngại Kiev có thể dùng chúng để tấn công lực lượng Nga.
Nga triển khai nhiều khí tài gồm xe tăng, pháo và thiết giáp hạng nặng tới khu vực gần biên giới với Ukraine và bán đảo Crimea từ cuối tháng 3, khiến một câu hỏi trở nên rõ ràng với Kiev: Liệu đã đến lúc triển khai vũ khí do Mỹ cung cấp ra thực địa hay chưa?
Quân đội Ukraine nhận lô tên lửa chống tăng Javelin đầu tiên từ Mỹ hồi tháng 3/2018, gồm 37 ống phóng và 210 quả đạn có tổng trị giá 47 triệu USD, đánh dấu lần đầu tiên Mỹ bán vũ khí sát thương cho nước này kể từ khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea hồi năm 2014. Bộ Ngoại giao Mỹ cuối năm 2019 phê duyệt lô thứ hai gồm 150 quả đạn và 10 bệ phóng.
Lính Ukraine mang tên lửa Javelin trong lễ duyệt binh tại Kiev ngày 24/8/2018. Ảnh: AFP .
FGM-148 Javelin là tên lửa chống tăng vác vai tự dẫn được Mỹ biên chế từ năm 1996, trang bị đầu nổ lõm xuyên giáp (HEAT) kép để xuyên thủng nóc, sườn và đuôi các mẫu xe tăng chiến đấu chủ lực. Đây được coi là một trong những "sát thủ diệt tăng" nguy hiểm nhất thế giới, đủ sức đánh bại nhiều loại xe tăng hiện đại do Nga và các cường quốc khác sản xuất.
Hợp đồng bán tên lửa Javelin cho Ukraine được tổng thống Mỹ Donald Trump phê chuẩn, trái với thái độ thận trọng của người tiền nhiệm Barack Obama, vốn luôn lo ngại việc cung cấp vũ khí sát thương cho Kiev sẽ chọc giận Moskva.
Tuy nhiên, Mỹ cũng đưa ra nhiều điều kiện ngặt nghèo, trong đó bao gồm yêu cầu tên lửa Javelin phải được cất giữ ở miền tây Ukraine, cách xa chiến tuyến với lực lượng ly khai miền đông.
Wess Mitchell, cựu quan chức phụ trách vấn đề châu Âu và châu Á tại Bộ Ngoại giao Mỹ dưới thời Trump, nhấn mạnh tên lửa Javelin và các loại vũ khí sát thương được Washington bán cho Kiev không nhằm mục đích tấn công phủ đầu, mà chỉ nhằm răn đe và ngăn lực lượng Nga xâm phạm lãnh thổ Ukraine.
Chính phủ Mỹ đề ra nhiều quy định hạn chế về nơi cất giữ và mục đích sử dụng, nhưng không có rào cản nào về vị trí triển khai tên lửa Javelin trong chiến đấu. Điều này cho phép quân đội Ukraine vận chuyển, triển khai và khai hỏa chúng vào bất kỳ thời gian và địa điểm nào họ muốn.
"Javelin là vũ khí phòng thủ. Mỹ kỳ vọng Ukraine triển khai chúng một cách có trách nhiệm và chỉ khi thực sự cần thiết vì mục đích phòng thủ", phát ngôn viên Lầu Năm Góc Mike Howard nói.
Hai quan chức Ukraine giấu tên cho biết tình hình hiện nay chưa đến ngưỡng triển khai tên lửa Javelin. Chúng được đưa khỏi kho lưu trữ không đồng nghĩa với các quả đạn có thể được khai hỏa trên chiến trường. "Lằn ranh đỏ sẽ là khi xe tăng Nga tiến vào đất Ukraine", một người nói.
Các cựu quan chức quốc phòng Mỹ am hiểu tình hình cho biết những động thái gần đây của lực lượng Nga chính là kịch bản được Mỹ đề cập trong thương vụ bán tên lửa Javelin cho Ukraine. "Tôi chắc chắn đang có nhiều cuộc thảo luận về triển khai chúng. Đó là điều không bất ngờ", một quan chức cho hay.
Cố vấn thân cận của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết những cuộc thảo luận về tên lửa Javelin chưa được trình đến cấp chính phủ và chưa có quyết định nào được đưa ra. "Tổng thống Zelensky sẵn sàng hạ nhiệt căng thẳng và sẽ khó lòng đồng ý đưa loại tên lửa này đến chiến trường phía đông", cố vấn giấu tên nói.
Đoàn tàu quân sự Nga tại thành phố Kerch trên bán đảo Crimea ngày 27/3. Video: Twitter/Eire_QC .
Giới chức Ukraine cho rằng đợt chuyển quân của Nga không phải dấu hiệu về một hành động quân sự xuyên biên giới. Những hoạt động công khai và kéo dài suốt hai tuần cho thấy dường như Moskva chỉ đang gửi thông điệp đến chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden.
Giới chuyên gia từng cho rằng tên lửa Javelin không mang lại nhiều tác dụng với Kiev. Xe tăng và thiết giáp không còn được lực lượng ly khai sử dụng phổ biến trong xung đột tại khu vực miền đông nước này, trong khi Nga sẽ khó có khả năng mở cuộc tấn công truyền thống với lực lượng tăng thiết giáp hùng hậu vào lãnh thổ Ukraine.
"Nếu phía Nga không sử dụng tăng thiết giáp, dàn tên lửa Javelin sẽ trở nên vô nghĩa. Nếu họ thực sự định làm gì đó, rất có thể đó sẽ là những tay súng che giấu tung tích xâm nhập qua biên giới với Ukraine, chứ không phải xe tăng", Jim Townsend, cựu quan chức Lầu Năm Góc thời Obama, nêu quan điểm.
Nga tổ chức tập trận đáp trả đe dọa từ NATO Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng tại Ukraine, Nga tuyên bố nước này tổ chức các cuộc tập trận nhằm đáp trả đe dọa từ phía NATO. Hôm 13/4, Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu cho biết, Nga đang thực hiện các biện pháp để đáp trả các hành động quân sự đe dọa của NATO. Theo đó, Nga kiểm tra khả...