Tình hình nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia có dẫn đến ‘kịch bản Fukushima’?

Nhà máy Zaporizhzhia mất điện ngoài gần 10 ngày, IAEA cảnh báo nguy cơ tai nạn hạt nhân nghiêm trọng. Máy phát điện diesel chỉ là giải pháp tạm thời, khiến rủi ro càng tăng cao.

Mất nguồn điện ngoài lâu nhất từ 2022, nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia phụ thuộc hoàn toàn vào máy phát dự phòng. Chuyên gia lo ngại tình huống Fukushima có thể tái diễn bất kỳ lúc nào (trong ảnh: Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia). Ảnh: Kyodo/TTXVN

Theo báo Vedomosti (Nga) ngày 3/10, nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia (ZNPP), hiện do Rosatom quản lý từ phía Ukraine vào năm 2022, đang đối diện với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng khi nhà máy đã bị mất nguồn cung cấp điện bên ngoài thường xuyên trong gần 10 ngày, tính đến ngày 2/10. Đây là sự cố mất điện bên ngoài dài nhất kể từ tháng 3/2022. Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi đã tuyên bố trước đó rằng tình hình tại nhà máy đang “bất ổn” và kêu gọi Nga cùng Ukraine hợp tác sửa chữa.

Các chuyên gia Nga nói với Vedomosti rằng, mặc dù các máy phát điện diesel có thể duy trì hoạt động của nhà máy trong thời gian dài, nhưng chúng vẫn chỉ là “tuyến phòng thủ cuối cùng” mong manh. Việc khôi phục nguồn điện bên ngoài là điều tối cần thiết để tránh nguy cơ xảy ra một thảm họa tương tự như Fukushima.

Từ “nhà cung cấp” trở thành bên tiêu thụ điện

Mối lo ngại về ZNPP càng gia tăng vào ngày 23/9, khi nhà máy mất đường dây cao thế 750 kV ngoài trời cuối cùng, đường dây Dneprovskaya, do pháo kích. Bộ phận báo chí của ZNPP đã cáo buộc Ukraine pháo kích phá hủy đường dây. Lãnh đạo nhà máy cho biết nhân lực và nhiên liệu đều có sẵn để sửa chữa, nhưng các hoạt động quân sự đã khiến công việc này trở nên bất khả thi.

Alexander Uvarov, biên tập viên cổng thông tin chuyên ngành Atominfo, giải thích với Vedomosti rằng: “Bất kỳ tổ máy điện hạt nhân nào, một khi ngừng hoạt động, đều trở thành cỗ máy tiêu thụ điện thay vì nhà cung cấp điện”. Điều này là do nhiên liệu hạt nhân vẫn tiếp tục sinh nhiệt. Mặc dù công suất nhỏ (chỉ vài megawatt), nhiệt lượng này vẫn phải được loại bỏ, và việc đó “đòi hỏi phải có nguồn điện bên ngoài”.

Nếu lò phản ứng mất khả năng lấy điện từ bên ngoài, các máy phát điện diesel dự phòng tại chỗ sẽ được khởi động để đáp ứng nhu cầu làm mát.

Tuyến phòng thủ mong manh: Máy phát điện diesel

Các quan sát viên IAEA đang làm việc tại ZNPP cho biết, lượng nhiên liệu dự trữ cho các máy phát điện diesel khẩn cấp sẽ đủ dùng trong khoảng 20 ngày.

Valentin Gibalov, chuyên gia năng lượng hạt nhân độc lập, cho rằng nhà máy sẽ có thể vận hành bằng máy phát điện diesel trong một thời gian dài. Trong trường hợp các máy phát điện cố định bị hỏng, các máy phát điện di động có thể được đưa vào sử dụng, vì vẫn còn khoảng thời gian ngắn để tiếp tục bơm nước – tương tự như những gì đã xảy ra ở Fukushima.

Tuy nhiên, ông Gibalov cảnh báo nguy cơ tai nạn hạt nhân vẫn rất cao đến mức ngay cả những lỗ hổng nhỏ cũng gây lo ngại. Việc phụ thuộc vào máy phát điện diesel, theo ông Uvarov, là “tuyến phòng thủ cuối cùng”.

Việc mất đi hàng rào an toàn này sẽ dẫn đến những hậu quả thảm khốc như: Nguy cơ nhiên liệu tan chảy, nổ hydro, hư hại các cấu trúc bao bọc, phát tán chất phóng xạ vào khí quyển, như đã từng xảy ra ở Fukushima.

Do đó, việc khôi phục nguồn điện bên ngoài thường xuyên là ưu tiên hàng đầu và là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an toàn cho ZNPP, tránh kịch bản thảm họa hạt nhân.

Về phía Ukraine, tờ Kyiv Post dẫn lời Thứ trưởng Bộ Năng lượng nước này Artem Nekrasov cảnh báo Zaporizhzhia vận hành bằng máy phát điện diesel dự phòng trong ngày thứ 10 liên tiếp – làm tăng “đáng kể” nguy cơ hỏng hóc của nhà máy điện hạt nhân.

Thứ trưởng Nekrasov nói: “Phương thức vận hành này là chưa từng có tiền lệ vì thiết kế của nhà máy không lường trước được việc hệ thống an toàn sẽ chỉ hoạt động lâu dài trên máy phát điện diesel”, lưu ý thêm việc các kỹ thuật viên không thể tiếp cận được nhà máy điện hạt nhân để sửa chữa thiết bị thường xuyên làm cho mối nguy hiểm trở nên trầm trọng hơn.

Ông Nekrasov cảnh báo rằng tính chất chưa từng có của tình hình này có nghĩa là “không có dữ liệu đáng tin cậy” về việc nhà máy điện hạt nhân có thể tiếp tục hoạt động trong bao lâu trong những trường hợp trên, và “điều này làm tăng đáng kể nguy cơ hỏng hóc của các máy phát điện diesel, do đó tạo ra mối đe dọa hệ thống làm mát ngừng hoạt động”.

Đầu tuần này, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã mô tả tình hình tại Zaporizhzhia là “mối đe dọa đối với tất cả mọi người”.