Tín hiệu lạc quan mong manh trong bão thương chiến

Những ngày cuối tháng 6/2025, thông tin về một thỏa thuận khung giữa Mỹ và Trung Quốc liên quan đến đất hiếm và giảm thuế nhập khẩu đã mang đến luồng sinh khí tích cực cho nền kinh tế toàn cầu đang trong giai đoạn căng thẳng .

Sự kiện này diễn ra khi căng thẳng thương mại kéo dài giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới có dấu hiệu dịu xuống.

Theo xác nhận chính thức từ Nhà Trắng hôm 27/6, hai bên đã đạt được sự thống nhất trên một số điểm nhằm triển khai các nội dung đàm phán từ vòng thương lượng trước đó tại Geneva , Thụy Sĩ, bao gồm cam kết giảm mạnh thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu. Chỉ một ngày trước thông báo này, Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng đã công bố việc hai nước ký kết một thỏa thuận thương mại, khoảng hai tuần sau khi ông tuyên bố về sự đồng thuận tạm dừng các tranh chấp thương mại song phương.

Con đường dẫn đến một thỏa thuận thương mại cuối cùng, toàn diện và bền vững giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn còn rất dài và đầy chông gai.

Phản ứng trước động thái của Washington, Bắc Kinh xác nhận sẽ xem xét các đơn đăng ký xuất khẩu nằm trong diện kiểm soát. Đổi lại, Mỹ cam kết dỡ bỏ một loạt hạn chế áp đặt lên hàng hóa xuất xứ từ Trung Quốc. Phía Trung Quốc đồng thời bày tỏ mong muốn tiếp tục tăng cường hợp tác với Mỹ trong thời gian sắp tới.

Khi được giới truyền thông hỏi về khả năng cung cấp thêm chi tiết liên quan đến khuôn khổ thực hiện các cuộc đàm phán tại Geneva mà hai bên đã đồng thuận, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn nhấn mạnh: “Chúng tôi hy vọng phía Mỹ sẽ hợp tác với Trung Quốc để thực hiện những sự đồng thuận quan trọng đã đạt được trong cuộc điện đàm giữa hai nguyên thủ quốc gia”. Ông nói thêm: “Chúng ta nên tận dụng cơ chế tham vấn kinh tế và thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ, tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau thông qua đối thoại, giảm hiểu lầm, tăng cường hợp tác và thúc đẩy sự phát triển ổn định, lành mạnh và bền vững của quan hệ song phương”.

Mặc dù vậy, thỏa thuận mới nhất này, dù được đánh giá là một tín hiệu lạc quan sau nhiều tháng bất ổn và gián đoạn thương mại, vẫn chỉ được xem như một bước đi sơ bộ trong một hành trình dài và phức tạp hướng tới một thỏa thuận thương mại toàn diện và ổn định hơn giữa hai quốc gia. Ngay cả những quan chức liên quan cũng thừa nhận tính chất hạn chế của nó.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Wilbur Ross khi nhận xét về thỏa thuận đã thẳng thắn chỉ ra rằng đây chưa phải là một thỏa thuận toàn diện có khả năng giải quyết được những vấn đề nan giải nhất, đặc biệt là nạn buôn lậu fentanyl từ Trung Quốc sang Mỹ và những rào cản tiếp cận thị trường mà các công ty xuất khẩu Mỹ vẫn đang phải đối mặt tại Trung Quốc.

Những vấn đề cốt lõi như mô hình trợ cấp doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc, điều mà phía Mỹ cho là gây bóp méo cạnh tranh, cũng chưa được đề cập đến một cách thỏa đáng. Song hành với những nhượng bộ ban đầu trong lĩnh vực thương mại hàng hóa thông thường, căng thẳng trong lĩnh vực công nghệ chiến lược giữa hai nước vẫn hiện hữu rõ rệt.

Các nguồn tin cho biết, Trung Quốc vẫn duy trì các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt đối với việc xuất khẩu đất hiếm – những nguyên liệu thô quan trọng cho ngành công nghiệp công nghệ cao và quốc phòng – đặc biệt là nhằm ngăn ngừa việc các vật liệu này bị sử dụng cho mục đích quân sự. Về phần mình, Mỹ cũng tiếp tục áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ, hạn chế việc chuyển giao các công nghệ nhạy cảm như phần mềm thiết kế chất bán dẫn và các linh kiện điện tử tiên tiến sang Trung Quốc. Điều này cho thấy bức tranh quan hệ song phương vẫn còn nhiều mảng tối, vượt ra ngoài khuôn khổ của thỏa thuận thương mại vừa đạt được.

Trong khi thỏa thuận Mỹ-Trung vẫn là tâm điểm thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế, với kỳ vọng rằng nó có thể là nền tảng để khôi phục các mối quan hệ thương mại ổn định hơn trong tương lai gần, thì một tuyên bố mới đây từ Bộ Thương mại Trung Quốc đã gióng lên hồi chuông cảnh báo rõ ràng.

Được đăng tải trên trang web chính thức của cơ quan trên hôm 28/6, tuyên bố khẳng định Trung Quốc sẵn sàng ủng hộ nỗ lực đàm phán bình đẳng của các quốc gia nhằm giải quyết bất đồng thương mại với Mỹ.

Tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc đã nhấn mạnh một cách kiên quyết: “Trung Quốc kiên quyết phản đối bất kỳ bên nào đạt được thỏa thuận bằng cách hy sinh lợi ích của Trung Quốc để đổi lấy cái gọi là giảm thuế từ Mỹ. Nếu tình huống này xảy ra, Trung Quốc tuyệt đối không chấp nhận và sẽ kiên quyết áp dụng các biện pháp phản ứng để bảo vệ lợi ích chính đáng của mình”.

Tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh thời hạn chót (ngày 9/7) cho việc Mỹ áp dụng chính sách “thuế đối ứng” đối với hàng hóa từ nhiều quốc gia đang đến rất gần. Người phát ngôn cũng không ngần ngại chỉ trích chính sách thuế này, gọi đó là hành vi “bắt nạt đơn phương” có nguy cơ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ thống thương mại đa phương và phá hoại trật tự thương mại toàn cầu.

Áp lực từ thời hạn 9/7 đang buộc chính quyền Washington phải gấp rút đẩy nhanh tiến độ đàm phán với hàng chục đối tác thương mại trên khắp thế giới. Mặc dù Bộ trưởng Thương mại Mỹ Wilbur Ross tuyên bố hôm 26/6 rằng, Tổng thống Donald Trump dự định hoàn tất một loạt hiệp định thương mại với hơn 10 đối tác trong vòng 2 tuần tới, nhưng nguy cơ bùng phát căng thẳng thương mại mới giữa Mỹ và các nước này vẫn luôn hiện hữu, bởi những bất đồng cơ bản vẫn chưa được giải quyết triệt để.

Tính bất ổn trong chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump được minh họa rõ nét qua sự kiện chỉ một ngày trước thông báo về thỏa thuận với Trung Quốc (ngày 27/6), ông đột ngột tuyên bố chấm dứt ngay lập tức mọi cuộc đàm phán thương mại với Canada. Lý do được đưa ra là Canada vẫn kiên trì với kế hoạch ban đầu về việc áp thuế dịch vụ kỹ thuật số đối với các công ty công nghệ Mỹ.

Ông đồng thời đe dọa sẽ công bố mức thuế mới đối với hàng hóa Canada trong vòng một tuần tới. Sự kiện này như một lời nhắc nhở rõ ràng rằng bất kỳ thỏa thuận nào, kể cả với Trung Quốc, cũng có thể đổ vỡ một cách bất ngờ dưới tác động của các quyết định đơn phương.

Nhìn về tương lai, con đường dẫn đến một thỏa thuận thương mại cuối cùng, toàn diện và bền vững giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn còn rất dài và đầy chông gai. Các nguồn tin thân cận với tiến trình đàm phán từ cả hai phía đều thừa nhận rằng sẽ cần thêm nhiều tháng, thậm chí có thể lâu hơn, để giải quyết được những vấn đề còn tồn đọng và xây dựng được một khuôn khổ hợp tác lâu dài.

Xung đột giữa Mỹ và Trung Quốc ngày nay không đơn thuần chỉ là vấn đề thâm hụt thương mại hay thuế quan, mà đã phát triển thành một cuộc đối đầu chiến lược sâu sắc hơn, bao trùm các lĩnh vực công nghệ, an ninh quốc gia và tranh giành ảnh hưởng địa chính trị toàn cầu. Sự khác biệt căn bản về mô hình kinh tế – chính trị và tầm nhìn chiến lược khiến việc đạt được sự đồng thuận lâu dài trở nên cực kỳ khó khăn.

Thêm vào đó, các yếu tố chính trị nội bộ ở cả hai quốc gia cũng đóng vai trò không nhỏ. Áp lực từ các phe phái cứng rắn tại Washington và Bắc Kinh luôn thường trực, trong khi cuộc bầu cử tổng thống Mỹ đang đến gần càng làm gia tăng tính khó lường, có nguy cơ làm đảo lộn mọi tiến triển dù là nhỏ nhất đã đạt được.

Vì vậy, trong khi thỏa thuận khung gần đây giữa Washington và Bắc Kinh được hoan nghênh như một dấu hiệu tích cực cần thiết, thì sự lạc quan cần phải đi kèm với một thái độ thận trọng sâu sắc. Niềm tin vào một giải pháp hòa bình và bền vững cho cuộc xung đột thương mại kéo dài này vẫn còn quá sớm để khẳng định. Thỏa thuận này, với những chi tiết chưa đầy đủ và thiếu vắng cơ chế thực thi ràng buộc mạnh mẽ, giống như một lời hứa mong manh giữa cơn bão. Cộng đồng quốc tế và các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng toàn cầu cần chuẩn bị tinh thần cho một cuộc chiến thương mại dai dẳng và đa diện hơn.

Trong cuộc chiến đó, mặt trận Mỹ-Trung có lẽ chỉ là phần nổi dễ thấy nhất của một tảng băng chìm lớn hơn nhiều: một cuộc xung đột kinh tế – công nghệ mang tính hệ thống đang âm thầm định hình lại các quy tắc và trật tự kinh tế toàn cầu cho những thập kỷ sắp tới. Khả năng thỏa thuận sơ bộ này có thể đổ vỡ bất cứ lúc nào, như minh chứng từ vụ việc với Canada, càng nhấn mạnh sự cần thiết phải duy trì một cái nhìn thực tế và tỉnh táo trước những diễn biến tiếp theo trong mối quan hệ phức tạp giữa hai siêu cường này.