Thủ đô mới của Indonesia bị hạ cấp, đối mặt với lo ngại hóa ‘thành phố ma’

Từ “ thủ đô quốc gia ”, Nusantara bị hạ cấp xuống “thủ đô chính trị” và hiện chỉ khoảng 2.000 công chức và 8.000 công nhân xây dựng đang sinh sống tại đây, con số khiêm tốn so với mục tiêu 1,2 triệu người vào năm 2030.

Một công trình đang được xây dựng tại thủ đô mới Nusantara của Indonesia. Ảnh: THX/TTXVN

Giữa rừng rậm trên đảo Borneo, một con đường cao tốc nhiều làn xe bất ngờ mở ra giữa những hàng cây xanh thẳm, dẫn đến cung điện nguy nga với biểu tượng chim đại bàng sải cánh dưới ánh nắng xích đạo. Thủ đô mới Nusantara của Indonesia – được xem là biểu tượng cho tương lai xanh và hiện đại – như vừa mọc lên từ hư không.

Tuy nhiên, theo tờ The Guardian (Anh), dọc các đại lộ rộng lớn và những dãy nhà hiện đại của Nusantara, không khí lại vắng lặng đến lạ thường. Ngoài một số người làm vườn và khách du lịch hiếu kỳ, hiếm thấy bóng người qua lại.

Ba năm sau khi cựu Tổng thống Joko Widodo (Jokowi) khởi công dự án thủ đô mới với kỳ vọng thay thế Jakarta – thành phố đang ngập trong ô nhiễm, kẹt xe và sụt lún – nhiều ý kiến lo ngại Nusantara đang có nguy cơ trở thành “thành phố ma được tô vẽ”.

Ngân sách sụt giảm, đầu tư đình trệ

Dinh Tổng thống tại Nusantara, thủ đô mới của Indonesia. Thành phố hiện có khoảng 10.000 người sinh sống, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 1,2 triệu dân vào năm 2030.
Ảnh: The Guardian

Từ khi Tổng thống Prabowo Subianto nhậm chức vào tháng 10 năm ngoái, ngân sách nhà nước dành cho dự án thủ đô mới đã giảm hơn một nửa – từ 2 tỷ bảng Anh (khoảng 64.000 tỷ đồng) năm 2024 xuống còn 700 triệu bảng Anh (hơn 22.000 tỷ đồng) năm 2025. Năm tới, chính phủ chỉ dự kiến chi 300 triệu bảng Anh (khoảng 9.600 tỷ đồng), tương đương 1/3 so với mức đề xuất.

Đầu tư tư nhân cũng giảm mạnh, thấp hơn mục tiêu khoảng 1 tỷ bảng Anh (32.000 tỷ đồng).

Ông Prabowo – người đến nay vẫn chưa đến thăm Nusantara với tư cách Tổng thống – còn âm thầm hạ cấp thành phố từ “thủ đô quốc gia” xuống “thủ đô chính trị” vào tháng 5, dù quyết định chỉ được công bố vào tháng 9.

Hiện chỉ khoảng 2.000 công chức và 8.000 công nhân xây dựng đang sinh sống tại đây, con số khiêm tốn so với mục tiêu 1,2 triệu người vào năm 2030. Các khu chung cư, trụ sở bộ ngành, bệnh viện, sân bay và đường sá đã được xây dựng, nhưng phần lớn thành phố vẫn là đại công trường ngổn ngang.

Theo ông Herdiansyah Hamzah , chuyên gia luật hiến pháp Đại học Mulawarman (Đông Kalimantan), Nusantara “đã là một thành phố ma ngay từ đầu”. Việc đổi tên thành “thủ đô chính trị” cũng “không có cơ sở pháp lý rõ ràng”.

“Dự án này không nằm trong ưu tiên của Tổng thống Prabowo”, ông nhận định. “Về chính trị, nó vừa không thể chết, lại cũng không thể sống”.

Chính phủ cam kết mạnh mẽ, người dân địa phương lo lắng

Ảnh chụp từ trên cao ngày 15/8 cho thấy dinh tổng thống và các tòa nhà đang được xây dựng tại Ibu Kota Nusantara (IKN) – thủ đô mới dự kiến của Indonesia, thuộc tỉnh Đông Kalimantan.
Ảnh: Getty Images

Bất chấp những nghi ngại, ông Basuki Hadimuljono , Trưởng Cơ quan Quản lý Thủ đô Nusantara (OIKN), khẳng định chính phủ vẫn cam kết mạnh mẽ.

“Tổng thống Prabowo nói với tôi rằng ông cam kết tiếp tục và hoàn thành dự án nhanh hơn nữa”, ông chia sẻ từ văn phòng nhìn ra công trường thủ đô mới.

Theo ông Basuki, tin đồn về việc thiếu vốn và chậm tiến độ là “không đúng sự thật”.

“Nguồn lực vẫn có, cam kết chính trị cũng rất rõ ràng. Ngân sách chỉ được phân bổ lại, chứ không bị cắt giảm”, ông nhấn mạnh.

Tuy nhiên, thực tế tại khu vực xung quanh Nusantara lại cho thấy bức tranh kém lạc quan hơn. Nhiều doanh nghiệp nhỏ từng phát đạt nhờ dòng người xây dựng nay rơi vào cảnh ế ẩm.

“Dưới thời Tổng thống Jokowi, phòng trọ của tôi lúc nào cũng kín khách. Giờ thu nhập giảm một nửa”, bà Dewi Asnawati, chủ cửa hàng tiện lợi kiêm homestay, chia sẻ.

Người bán hàng rong Syarariyah cũng cho biết: “Ban đầu, tiệm giặt của chúng tôi làm không xuể. Nhưng khi công nhân về quê, mọi thứ ngừng lại. Nhiều người bạn tôi phải đóng cửa. Ai cũng lo nơi này sẽ trở thành thành phố ma”.

Công nhân Bejo nói rằng công việc vẫn tiếp tục nhưng ít làm thêm giờ, thu nhập giảm đáng kể.
Tại vịnh Balikpapan, nơi từng tấp nập tàu thuyền chở vật liệu xây dựng, ngư dân cho biết giờ đây giao thông đường biển đã thưa thớt hơn nhiều.

Công trường xây dựng Nusantara tháng 1/2024. Ảnh: Anadolu/Getty Images

Đối với cộng đồng bản địa Balik sống dọc sông Sepaku, cách Nusantara chưa đầy 20 km, dự án thủ đô mới đã khiến cuộc sống của họ bị đảo lộn.

Ông Arman, một nông dân và ngư dân, cho biết lũ lụt ngày càng nghiêm trọng từ khi nhà máy xử lý nước được xây trên sông, khiến năng suất mùa màng giảm một nửa.

“Họ hứa cung cấp nước sạch, nhưng nước chỉ chảy vào khu IKN. Chúng tôi không còn dùng được nước sông vì ô nhiễm và đập mới”, ông nói.

Dù vậy, ông Arman và người dân địa phương vẫn hy vọng dự án thành công, với mong muốn giúp thúc đẩy văn hóa và du lịch Balik.

“Nếu dự án dừng lại, chúng tôi mất tất cả. Nhưng nếu tiếp tục mà không có chúng tôi, chúng tôi cũng không thể tồn tại”, ông bày tỏ.

Tác động môi trường và tương lai bỏ ngỏ

Dinh tổng thống ở Nusantara. Ảnh: The Guardian

Các tổ chức môi trường, như Walhi, cảnh báo Nusantara đang gây ảnh hưởng lâu dài đến hệ sinh thái. Tổ chức này ước tính hơn 2.000 ha rừng ngập mặn đã bị phá trong hai năm qua để xây dựng đường cao tốc và cảng mới.

Theo đại diện Walhi, ông Fathur Roziqin Fen, dự án khó mang lại lợi ích thực sự cho người dân địa phương.

“Bên trong khu vực được bao tường cao, người ta hưởng mọi tiện nghi; còn bên ngoài, cuộc sống khác hẳn. Người dân mất cả sinh kế lẫn môi trường”, ông Fathur nói.

Chính phủ Indonesia phủ nhận các cáo buộc này, khẳng định Nusantara được quy hoạch theo mô hình “thành phố xanh”, chỉ phát triển 1/4 diện tích trong tổng số 252.000 ha, phần còn lại được giữ làm không gian sinh thái.

Trong khi các quan chức khẳng định chính phủ vẫn kiên định với dự án, nhiều chuyên gia cho rằng Tổng thống Prabowo hiện tập trung hơn vào chương trình bữa ăn miễn phí cho học sinh, với ngân sách dự kiến lên tới 15 tỷ bảng Anh (khoảng 480.000 tỷ đồng) mỗi năm vào cuối năm 2026.

Một số ý kiến nhận định Nusantara có thể trở thành điểm đến du lịch hơn là trung tâm hành chính.

“Cảm giác như Singapore – sạch sẽ, hiện đại, khó tin là nằm giữa rừng rậm”, cô Clariza, du khách đến từ đảo Sulawesi, chia sẻ.

Cô hy vọng Nusantara sẽ giúp phân tán sự phát triển ra khỏi đảo Java, vốn từ lâu là trung tâm chính trị và kinh tế của Indonesia.

“Với người dân vùng phía Đông, việc đặt thủ đô ở đây khiến đất nước trở nên cân bằng hơn”, cô nói. “Nhưng giờ vẫn lạ lắm – yên tĩnh đến mức chẳng thấy ai ở đây cả”.