Thổ Nhĩ Kỳ thay thế Nga định hình lại trật tự hải quân ở Biển Caspi?

Biển Caspi đang chứng kiến sự thay đổi lớn khi các nước Kazakhstan , Azerbaijan và Thổ Nhĩ Kỳ tăng cường hợp tác quân sự, làm giảm vai trò truyền thống của Liên bang Nga.

Thổ Nhĩ Kỳ đang nổi lên dẫn dắt làn sóng hợp tác quân sự mới tại Biển Caspi, giúp các nước khu vực hiện đại hóa lực lượng hải quân, đồng thời thay thế vai trò thống trị truyền thống của Nga. Ảnh minh hoạ: Hãng thông tấn Anadolu (AA)

Bình luận với Quỹ Jamestown có trụ sở ở Mỹ mới đây, Fuad Shahbazov, nhà phân tích đối ngoại độc lập, tập trung vào chính sách đối ngoại và quân sự của Nga, cũng như khu vực Nam Kavkaz cho rằng, trong một sự dịch chuyển đáng chú ý của cán cân quyền lực khu vực, Nga đang dần vắng bóng khỏi các cuộc tập trận hải quân chung tại Biển Caspi, một vùng biển mà trong thời kỳ Liên Xô thường được gọi là “hồ của Nga”.

Sự vắng mặt này là một minh chứng rõ ràng cho việc ảnh hưởng của Moskva đang suy giảm kể từ năm 2020, một xu hướng bị đẩy nhanh bởi cuộc chiến tại Ukraine cùng với những động thái tái cấu trúc và đa dạng hóa liên minh quân sự từ các quốc gia ven biển.

Mặc dù Kazakhstan, Azerbaijan và Iran đã tăng cường năng lực hải quân của họ một cách có hệ thống trong ba thập kỷ qua, Nga vẫn được coi là cường quốc hải quân mạnh nhất khu vực cho đến những năm 2020. Tuy nhiên, cuộc xung đột Nga – Ukraine nổ ra năm 2022 đã làm suy giảm nghiêm trọng nguồn lực và vị thế của Nga. Điều này, kết hợp với các cuộc xung đột và tái sắp xếp khu vực, đã làm trầm trọng thêm sự suy giảm vai trò “đầu tàu” của Moskva ở Nam Kavkaz và Trung Á.

Thổ Nhĩ Kỳ: Chất xúc tác cho sự dịch chuyển

Sự suy giảm ảnh hưởng của Nga diễn ra song song với vai trò ngày càng lớn của Thổ Nhĩ Kỳ trong việc hỗ trợ các quốc gia khu vực hiện đại hóa lực lượng hải quân của họ.

Các chiến thắng quân sự của Azerbaijan tại Nagorny-Karabakh vào năm 2020 và 2023, với sự ủng hộ vững chắc từ Ankara, đã củng cố vị thế của Baku thành một “cường quốc hạng trung” trong khu vực. Những cuộc xung đột này càng củng cố thêm liên minh giữa Azerbaijan và Thổ Nhĩ Kỳ, cho phép Ankara mở rộng ảnh hưởng của mình.

Hợp tác hải quân giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia quanh khu vực Caspi đang nở rộ. Vào tháng 5 năm nay, một phái đoàn đại diện hải quân Thổ Nhĩ Kỳ đã thăm các cơ sở quan trọng của hải quân Azerbaijan, bao gồm các tàu chiến và trung tâm huấn luyện.

Quan hệ đối tác này đã mang lại những kết quả cụ thể. Azerbaijan đã tham gia cuộc tập trận Nusret-2025 do Thổ Nhĩ Kỳ tổ chức tại Vịnh Soros vào ngày 25/10, một ví dụ mới nhất về việc củng cố lực lượng hải quân thông qua liên minh trên.

Những bằng chứng về sự đa dạng hóa

Kazakhstan cũng áp dụng một cách tiếp cận mới đối với Biển Caspi kể từ năm 2023, tập trung vào việc xây dựng các tuyến phòng thủ ven biển và hiện đại hóa hạm đội. Thay vì dựa vào Moskva, Astana đã tìm đến Ankara.

Vào năm 2023, tập đoàn YDA của Thổ Nhĩ Kỳ, cùng với Asfar và nhà máy Uralsk “Zenit” JSC của Kazakhstan, đã đồng ý sản xuất các tàu hải quân, bao gồm cả tàu chiến đấu mặt nước chính, cho hải quân Kazakhstan. Thỏa thuận này gạt sang một bên nỗ lực của Moskva nhằm duy trì vị thế thống trị trong ngành đóng tàu của Kazakhstan, một lĩnh vực mà Moskva đã tìm cách kiểm soát thông qua thỏa thuận năm 2010 với Astana.

Các cuộc tập trận đa phương mà Nga không tham gia là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy sự dịch chuyển này:

Cuộc tập trận Khazri-2025 (14/6): Azerbaijan và Kazakhstan đã tiến hành cuộc tập trận hải quân chung này tại khu vực biển Kazakhstan, theo Bộ Quốc phòng Azerbaijan.

Cuộc tập trận Birlestik (2024): Đây là cuộc tập trận quân sự chung đầu tiên trên Biển Caspi mà không có sự tham gia của Nga, với sự tham gia của các lực lượng vũ trang từ Azerbaijan, Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan và Kyrgyzstan. Cuộc tập trận diễn ra tại khu vực huấn luyện Oymasha của Kazakhstan.

Những liên minh đang thay đổi này đã thúc đẩy Nga hướng tới một mối quan hệ đối tác chặt chẽ hơn với Iran. Đáp lại sự trỗi dậy của liên minh Thổ Nhĩ Kỳ-Trung Á, Moskva và Tehran đã tiến hành các cuộc tập trận hải quân chung ở Biển Caspi vào tháng 7 vừa qua để khẳng định sự hiện diện quân sự của họ trong khu vực.

Tóm lại, chuyên gia Shahbazov lưu ý, Biển Caspi đang nổi lên như một điểm tập trung của cạnh tranh địa chính trị. Các quốc gia ven biển đang tận dụng ảnh hưởng suy giảm của Nga do cuộc chiến tại Ukraine và cuộc đối đầu với phương Tây, cho phép họ củng cố biên giới và đa dạng hóa quan hệ đối tác trong các vấn đề quân sự và an ninh. Nga giờ đây phải tìm kiếm các liên minh mới như với Iran để duy trì ảnh hưởng của mình.