Thận trọng khi sử dụng thuốc bôi ngoài da

Cần lưu ý, thuốc dùng ngoài da chỉ đạt hiệu quả, phát huy tác dụng nếu chúng ta biết cách sử dụng đúng, còn nếu không thì lại gây hậu quả ngược lại.

Hiện nay trên thị trường, thuốc bôi, thuốc dùng ngoài da cũng có rất nhiều loại của nhiều công ty dược phẩm trong nước cũng như nước ngoài. Người dân cũng có thể dễ dàng tự mua thuốc dùng từ bất kỳ nhà thuốc nào. Đây chính là điều thuận lợi cho việc dùng thuốc bừa bãi, làm gia tăng tình trạng “trơ thuốc”, kháng thuốc và các phản ứng có hại của thuốc.

Các loại thuốc dùng trong da liễu

Thuốc dùng ngoài da thường gồm 2 thành phần chính là hoạt chất có tác dụng điều trị và tá dược có tác dụng vận chuyển hoạt chất, đưa hoạt chất thấm qua da. Người ta có thể chia ra một số dạng thuốc ngoài da chủ yếu như sau:

Thuốc dạng dung dịch (lotions): Là thuốc dạng lỏng, hoạt chất được pha trong tá dược thường là các dung môi lỏng thành một chất lỏng đồng đều, không vón, không kết tủa. Thuốc dạng dung dịch thường có tác dụng trên bề mặt nông, tác dụng nhanh, làm khô da, dịu da, chống viêm, giảm phù nề, giảm xung huyết, thường điều trị các tổn thương da trong giai đoạn cấp tính, chảy nước.

Ví dụ: dung dịch jarish làm khô, dịu tổn thương ướt; dung dịch milian để làm khô và diệt khuẩn… Lưu ý không dùng dạng thuốc này cho các tổn thương da khô, dày da, mạn tính vì không hiệu quả. Có những loại thuốc chỉ dùng riêng cho tổn thương da, có loại thì dùng cho niêm mạc, móng… do vậy cần sử dụng đúng mới đạt hiệu quả mong muốn.

Thuốc dạng bột (powder): Thuốc dạng bột sử dụng tá dược chủ yếu là bột thảo mộc hoặc bột khoáng chất, ví dụ: bột than, bột talc, bột kaolin… thuốc dạng bột có tác dụng làm mát da, giảm viêm, hút nước làm khô da, chống xung huyết. Thuốc bột thường dùng cho các tổn thương da viêm tấy, cấp tính, đang chảy nước.

Thuốc mỡ (ointment): Là dạng thuốc dùng ngoài da phổ biến nhất. Tá dược là vaselin, lanolin, tỷ lệ bột hoạt chất nhỏ hơn 30% trong thành phần. Thuốc mỡ làm cho thuốc hoạt chất ngấm sâu hơn vào da, làm mềm da nhưng lại gây bít da, hạn chế bài tiết qua da…

Thuốc dạng hồ (pates): Dạng thuốc có hoạt chất dạng bột chiếm tỷ lệ từ 30 – 50% thành phần. Tá dược là vaselin, lanolin. Thuốc hồ có tác dụng giảm viêm, giảm xung huyết, làm khô da và không hạn chế sự bài tiết ở da như thuốc mỡ. Thường dùng dạng thuốc này cho các tổn thương bán cấp.

Thuốc dạng kem (cream): Là loại thuốc mỡ có thêm glycerin và nước, độ ngấm thuốc vào da vừa phải. Thuốc dạng kem có tác dụng mát da, bảo vệ da, thường dùng giai đoạn tổn thương bán cấp. Ngoài ra còn một số dạng thuốc bôi ngoài da khác như: thuốc dạng dầu, thuốc để ngâm tắm, thuốc để đắp, tẩm… cũng thường được dùng trong da liễu.

Cần thận trọng với các thuốc mỡ chứa corticoid.

Một số vấn đề cần lưu ý khi sử dụng thuốc bôi

Ngoài các lưu ý với từng loại thuốc bôi ở trên, cần phải lưu ý một số điểm sau:

- Thuốc bôi dùng ngoài da phải phù hợp không những với bệnh mà còn phải phù hợp với vị trí tổn thương, tuổi, giới, nghề nghiệp của bệnh nhân, hợp với thời tiết, mùa trong năm.

- Cần chú ý với các loại thuốc bôi kết hợp nhiều thành phần ví dụ như: các thuốc có 3 thành phần: corticoid (tác dụng chống viêm); kháng sinh (diệt khuẩn); thuốc kháng nấm (diệt nấm). Khi dùng các loại thuốc này để điều trị bệnh do một loại căn nguyên có thể dẫn đến tác dụng không cần thiết của các loại hoạt chất khác, thậm chí còn là tác dụng có hại.

- Không trộn lẫn lộn các loại thuốc vào nhau vì có thể xảy ra hiện tượng đông vón, mất tác dụng hoặc phản ứng giữa các thành phần của thuốc.

- Đối với thuốc mỡ khi dùng cần lưu ý:

Không được bôi thuốc trên diện rộng vì có thể gây ra hạn chế bài tiết mồ hôi, gây xung huyết, thậm chí có thể sốt. Nên chia ra mỗi vùng cơ thể bôi vào một thời điểm thích hợp, ví dụ: bôi vùng bụng buổi sáng, vùng đùi buổi chiều, vùng tay chân buổi tối…

Không dùng thuốc dạng mỡ điều trị các tổn thương đang ở giai đoạn cấp tính, chảy nước vì càng làm cho tổn thương nặng thêm, chảy nước nhiều hơn.

Các loại thuốc bôi có tác dụng tại chỗ và có thể có tác dụng toàn thân như: mỡ corticoid mạnh thì phải rất thận trọng. Không bôi lên vùng da mỏng như ở mặt, cổ… vì gây teo da, giãn mạch, Không bôi nhiều hơn 2 lần trong 1 ngày, không nên bôi kéo dài hơn 1 tuần nếu không có chỉ định của bác sĩ, không dùng cách bôi và băng bịt kín lại vì hoạt chất sẽ ngấm quá nhiều vào cơ thể gây tác dụng phụ toàn thân.

Như vậy, cũng giống như các loại thuốc khác, thuốc bôi sẽ có hiệu quả khi dùng đúng cách, đúng bệnh, đúng liều lượng. Thận trọng khi dùng thuốc, dùng theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ chuyên khoa là nguyên tắc để tránh tác dụng phụ và các phản ứng có hại của thuốc.

Theo ThS. Vũ Tuấn Anh

Sức Khỏe & Đời Sống