Thần Mặt Trăng Khonsu và nguồn gốc 365 ngày trong năm

Đây là vị thần có ảnh hưởng lớn trong sự ra đời của năm vị thần vĩ đại Osiris, Horus, Isis, Seth và Nephthys. Khonsu là vị thần tạo ra sự sống mới trong tất cả các sinh vật sống.

Ông kết hợp với thần Amun-Ra và thần Mut tạo thành ‘Bộ ba Thebes’. Vào thời Vua Ramses III đã cho xây dựng một ngôi đền thờ Khonsu tại Thebes, đặt tên là ‘Nefer-hetep, nhà của Khonsu’.

Nguồn gốc 365 ngày trong năm

Khonsu (cũng viết là Chonsu, Khensu, Khons, Chons, Khonshu) là thần cai quản Mặt trăng của Ai Cập cổ đại. Tên ông có nghĩa là “Người du hành”, xuất phát từ những chuyến đi vào ban đêm của thần trên mặt trăng. Bạn đồng hành của ông là thần Thoth – vị thần trí tuệ. Ông cũng nắm giữ vai trò quan trọng trong việc tạo ra vũ trụ.

Thần Khonsu thường xuất hiện với bộ dạng một xác ướp, đầu đội chiếc đĩa mặt trăng, tay cầm móc – néo và vương trượng với 3 biểu tượng quyền lực (được cho là liên kết sức mạnh với thần Osiris). Đôi khi ông được miêu tả như một người đàn ông với đầu chim ưng, tương tự 2 thần Ra và Horus nhưng đầu đội đĩa mặt trăng. Khonsu là con của thần AmunRa và Mut hoặc con của Amun-Ra với nữ thần Hathor. Vợ thần là nữ thần mèo Bastet.

Thần là một vị cổ thần có tuổi, tức là một vị thần đáng kính và lão luyện. Nhưng kết cục vẫn thua Thoth phần trí tuệ. Người ta nói rằng khi Khonsu tạo ra trăng khuyết, vầng trăng ấy sẽ khiến phụ nữ mang thai , đàn gia súc trở nên phát triển tốt hơn, bầu không khí xung quanh trở lên trong lành và kỳ diệu. Bên canh đó, Khonsu được thờ phục như vị thần của chữa bệnh, ông được xem là một vị thần y học, do đã chữa lành bệnh cho vua Ptolemy IV và công chúa Bekheten.

Thần Mặt Trăng trong thần thoại Hy Lạp

Tuy nhiên, vào thời kì đầu Ai Cập cổ đại, ông được xem là một vị thần hung ác và nguy hiểm. Khonsu được miêu tả là một vị thần khát máu, chuyên giết những kẻ thù của Pharaoh và lấy nội tạng của họ. Trong “Thánh ca Cannianl”, Khonsu là vị thần khát máu. Vào thời Tân vương quốc, ông được thờ với hình ảnh một vị thần hiền từ.

Theo thần thoại, khi các thần còn trị vì trên đất Ai Cập, một năm chỉ có mỗi 360 ngày. Một ngày nọ, thần Ra toàn năng nhận được lời tiên tri rằng một người con của Đất và Trời sẽ lật đổ ngài. Khi đó, hai vị thần Shu và Tefnut kết hôn với nhau, lại đẻ ra một nam một nữ là thần đất Geb và thần bầu trời Nut. Hai anh em họ muốn lấy nhau nhưng vấp phải sự phản đối của thần Ra. Khi thấy hai vị thần Geb và Nut ôm nhau say đắm, thần Ra vô cùng tức giận đã lệnh cho Shu phải chia tách họ ra bằng cách đưa Nut lên trời cao và đè Geb xuống đất. Khi biết Nut có thai, thần Ra tuyên bố Nut “sẽ không sinh con vào bất cứ ngày nào trong năm”.

Bấy giờ, 1 năm chỉ có 360 ngày. Nut buồn và tìm đến nhờ cậy thần trí tuệ Thoth, sau khi biết được chuyện nên Thoth đã tìm cách giúp bà. Ông cùng Khonsu đánh cờ, và giao ước nếu Khonsu thua thì phải đưa cho Thoth một phần ánh sáng của mình, còn nếu Khonsu thắng thì sẽ được giết Thoth ngay lập tức.

Ván cờ diễn ra thâu đêm suốt sáng, và trong khoảng thời gian đó người thắng luôn là Thoth. Đơn giản Thoth là vị thần trí tuệ nên Khonsu đã thua ông rất nhiều lần, và số ánh trăng thu được đủ tạo thêm 5 ngày nữa. Năm này mà được thần Thoth tạo ra được gọi là “năm ngày đen tối” và đó chính là năm ngày cuối năm. Trong 5 ngày này, Nut đã hạ sinh 5 vị thần: Osiris, Isis, Set, Nephthys và trong một số truyền thuyết, có cả Horus. Về sau, khi các giáo phái khác nhau hình thành, Horus trở thành con trai của Isis và Osiri. Và cũng từ đây một năm có đến 365 ngày chứ không phải là 360 ngày nữa.

Lễ hội mừng năm mới của Ai Cập cổ đại

Thời cổ đại, đối với người dân Ai Cập thì mỗi dịp cuối năm đều có thể là thời gian tồn tại cuối cùng của mình. Do đó, khi mà các dân tộc trên thế giới đều đón chào năm mới bằng việc ăn mừng cùng những lễ hội vui vẻ, thâu đêm thì với người dân sông Nile cổ đại, đó là một khoảng thời gian của sự trang nghiêm và sợ hãi.

Họ không thể biết chính xác năm mới sẽ đến khi nào, bởi sự kiện này phụ thuộc vào thời gian bắt đầu ngập lụt hàng năm của sông Nile. Mọi việc trở nên tồi tệ hơn khi họ không có những biện pháp để chống chọi lại những đợt lũ lụt đều đặn ấy. Việc đóng cọc cao hơn so với mực nước sẽ khiến phù sa không thể tràn vào để tạo nên lớp đất màu mỡ và họ có thể chết đói trong vụ mùa tới; ngược lại, nếu nước dâng lên quá cao, người dân có thể bị chết đuối…

Sự căng thẳng và lo lắng càng tăng lên khi tín ngưỡng nơi đây tồn tại quan niệm cho rằng, thần Khonsu đã viết xong “Cuốn sách kết thúc của Năm” (“The Book of the End of the Year”), trong đó có danh sách những người được sống và ai sẽ chết trong năm tới. Các vị linh mục đã phải tìm mọi cách để bảo vệ người dân với những câu thần chú ma thuật trong “Cuốn sách ngày cuối cùng của Năm” (“The Book of the Last Day of the Year”), được viết trên giấy cói.

Tuy rằng ai cũng đeo cuốn sách này quanh cổ, nhưng không họ dám đi bộ ra những vùng lân cận, đặc biệt là khi với một cái cổ không có gì trong các ngày có đầy rẫy những nguy hiểm rình rập. Các mối lo ngại và sự sợ hãi trong khoảng khắc đón chào năm mới cho thấy cuộc sống rất mong manh và bấp bênh của người Ai Cập lúc đó. Nơi đây đã từng tồn tại rất nhiều quan niệm khác nhau về năm mới. Bởi cuộc sống đương thời của họ gắn với sông Nile nên sự xuất hiện của năm mới đã gắn liền với hiện tượng lũ lụt hàng năm.

Theo truyền thuyết, thần Sah (Orion) và Sopdet (Sirius) bị địa ngục Duat nuốt chửng trong thời gian Xuân phân và 70 ngày sau, các vị thần đó đã xuất hiện trở lại. Sự kiện này diễn ra hàng năm ngay trước khi vùng đất sông Nile bị ngập lụt. Thế giới Manu là nước nguyên sinh của sự sáng tạo, do thần Nun làm chủ, sẽ tuôn trào trong tháng chín Tepi, thời gian vô tận của cõi vĩnh hằng.

Do bị chi phối bởi sự kiện lũ lụt hàng năm của sông Nile, nên ngày Tết của người Ai Cập cổ không được tổ chức vào một ngày cố định. Thông thường, năm mới của họ rơi vào tháng 7, trùng với ngày Hạ chí. Theo lịch của cư dân bản địa đương thời, thời gian trong năm được tính là 360 ngày. Thời gian giao thời của cuối năm cũ – đầu năm mới được gọi là “5 ngày của năm”, trong đó, ngày đầu tiên được quan niệm là thời gian tái sinh của thần Sah – vị thần của sự sống và sự phục sinh.

Trong thời hạn 5 ngày đó, ngôi sao Sirius sẽ xuất hiện trở lại trên bầu trời và chòm sao Orion sẽ trở nên hữu hình. Điều này trở nên quan trọng kể từ khi Sirius được coi là biểu hiện của tâm hồn Sopdet và Orion là biểu hiện của Sah. Đây là cuộc hội ngộ của người Mẹ và người Cha thánh thần. Với những người làm nhiệm vụ cắt xẻ đá và trang trí các ngôi mộ Hoàng gia trong Thung lũng những vị vua, họ có tổng số 9 ngày nghỉ: 1 ngày cuối cùng của năm, 5 “ngày của năm” và 3 ngày đầu tiên của năm mới. Đây cũng là dịp để người Ai Cập tiến hành các lễ kỷ niệm tuyệt vời với việc ăn uống no nê.