Tây Nguyên: Mất mùa do sông Ba khô kiệt

Tây Nguyên bắt đầu bước vào mùa khô. Chưa năm nào có tình trạng khô cạn gay gắt ở các dòng sông như năm nay.

Sông Ba chảy qua thị xã An Khê cạn trơ đáy. Ảnh: L.Đ.Dũng

Tại các huyện phía đông tỉnh Gia Lai – nơi sông Ba chảy qua – đang mất mùa nghiêm trọng do thiếu nước; còn dòng sông thì đang khô kiệt khi gánh trên mình nhiều công trình thủy điện.

Hạn hán, mất mùa trên diện rộng

Ông Đặng Dìa – Phó trưởng phòng NNPTNT huyện Kông Chro – cho biết: “Gần 1 tháng nay, trên địa bàn huyện đã xảy ra tình trạng hạn hán khiến cây trồng bị chết và mất mùa hàng loạt”. Hiện có gần 1.000ha diện tích hoa màu bị thiệt hại do nắng hạn, phần lớn là diện tích ngô và bông vải. Các địa phương bị thiệt hại nặng nhất là xã Chư Glong, Yang Trung.

Ông Lê Văn Hơn – Phó Chủ tịch xã Chư Glong – cho biết: “Phần lớn diện tích hoa màu trên địa bàn xã là ngô vụ hai. Ước tính thiệt hại đến thời điểm này là gần 6 tỉ đồng”. Bà Đinh Thị Tứt – người dân xã Chư Glong bị mất trắng 4,5ha ngô vụ hai. “Trung bình 1ha ngô từ công đầu tư, phân bón phải trên dưới 15 triệu đồng, nắng hạn thế này xem như sạt nghiệp” – bà Tứt thở dài.

Hiện tình trạng khô hạn đang diễn ra gay gắt trên địa bàn huyện Kông Chro. Đây là đợt hạn hán kỷ lục từ trước tới nay. “Phòng NNPTNT huyện sẽ có văn bản tới các xã để ghi nhận thiệt hại, trên cơ sở đó tham mưu cho UBND huyện có phương án hỗ trợ lương thực cho các hộ gia đình có nguy cơ thiếu đói cũng như hỗ trợ giống cho vụ mùa tiếp theo” – ông Đặng Dìa cho biết.

Không riêng gì Kông Chro, các huyện Kbang, Ia Pa, TX. An Khê… cũng đang có nguy cơ bị khô hạn. Ông Lê Thanh Xuân – Phó Chi cục Thủy lợi – Thủy sản Gia Lai – cho biết: “Việc thiếu nước phục vụ nông nghiệp đã xảy ra từ năm 2011, năm nay có xu hướng khô hạn gay gắt hơn. Chúng tôi sẽ theo dõi tình hình để chủ động cho việc điều tiết nước từ các công trình thủy lợi cũng như thủy điện”.

Sông trơ đáy

Nhìn dòng sông Ba chảy qua địa phận TX. An Khê có thể thấy rõ được tình trạng cạn kiệt nước đang xảy ra. Đáy sông bị trơ ra, hình thành những vũng tù nước bẩn. Là một dòng sông lớn nhưng nhìn thấy toàn lau lách mọc um tùm. Theo thống kê, trên dòng sông Ba – đoạn chảy qua Gia Lai – hiện có 8 nhà máy thủy điện vừa và nhỏ đang hoạt động, lớn nhất là nhà máy thủy điện An Khê-Ka Nak do Tập đoàn Điện lực VN xây dựng với thiết kế công suất lắp máy là 173MW. Công trình này trái khoáy ở chỗ, chặn sông đổi dòng từ sông Ba sang sông Côn khiến cuộc sống của người dân bị đảo lộn.

Theo tính toán của cơ quan chức năng, nhu cầu sử dụng nước sinh hoạt của hơn 300.000 dân sinh sống tại TX. An Khê, TX. Ayun Pa, huyện Kbang, Kông Chro, Ia Pa, Krông Pa là khoảng 14 triệu mét khối/năm; nhu cầu nguồn nước sản xuất là hơn 300 tỉ mét khối/năm. Tuy nhiên theo thiết kế, công suất xả nước của nhà máy thủy điện An Khê – Ka Nak chỉ ở mức 4 mét khối/giây.

Dọc sông Ba còn có nhiều nhà máy công nghiệp chế biến đường, sắn tinh bột… Nhu cầu sử dụng nước cho những nhà máy này là rất lớn. Đáng lo ngại là đến thời điểm hiện tại, nguồn nước đang dần cạn kiệt.

Nguy cấp trong tương lai gần

Ông Phạm Duy Du – GĐ Sở TNMT tỉnh Gia Lai – cho hay: “Vừa rồi chúng tôi có chuyến khảo sát tại thủy điện An Khê-Ka Nak và thấy mức nước xả ở thủy điện này là trên 4 mét khối/giây. Tuy nhiên, nó đã quá lỗi thời và không đủ cung cấp nước ngay cả thời điểm hiện nay”. Theo ông Du, mức xả 4 mét khối/giây chỉ phù hợp với vài năm trước, khi dân cư còn thưa thớt, các nhà máy công nghiệp chưa có, thủy điện chưa nhiều. Với mùa khô hạn như hiện nay thì mức nước xả ở 7 mét khối/giây cũng chưa đủ.

Cũng theo ông Du, bây giờ phải căn cứ theo nhu cầu sử dụng nước của địa phương để bắt các nhà máy thủy điện phải xả đủ lưu lượng. “Trước mắt chúng tôi sẽ buộc các nhà máy phải xả đủ 4 mét khối/giây, sau đó sẽ có báo cáo với Cục Môi trường nước” – ông cho biết.

Theo tính toán, tổng lượng nước trung bình dùng cho mùa khô ở 6 huyện miền đông Gia Lai vào năm 2015 là gần 395 triệu mét khối/năm. Không dừng ở đó, tỉnh Phú Yên ở hạ du sông Ba cũng cần một lượng nước rất lớn. Việc xây dựng quá nhiều công trình thủy điện trên sông Ba, kèm theo việc không quản lý chặt việc phá rừng ở thượng nguồn ắt sẽ gây ra nguy cơ thiếu nước trầm trọng trong vài năm tới.

Theo laodong