‘Tangled Up In Blue’ của Bob Dylan: Cánh chim chấp chới bay giữa trời xanh buồn

Bất chấp sau giải Nobel Văn chương 2016, khi dân tình đổ xô vào mổ xẻ (một lần nữa) từng chữ trong ca từ của Bob Dylan, ông vẫn luôn là một bí ẩn, một bức tranh trừu tượng khiến khán giả bị bỏ bùa nhưng “bất khả tư nghị”.

Ở giữa lớp sương mờ vốn đã ảo mộng đó, có một điểm kỳ dị bậc nhất, có thể coi là vùng chân không mà chính Dylan cũng không hiểu: Tangled Up In Blue .

Huyền thoại về con người không thể nắm bắt này bị đảo lộn vào ngày 16/9/1974, để rồi lại bị lộn thêm một cú nữa ngoạn mục hơn rất nhiều.

Người đàn ông đa cảm

Ngày 16/9/1974 là ngày đầu tiên Bob Dylan thu âm album Blook On The Tracks mà T angled Up In Blue là ca khúc mở màn. Dylan đến phòng thu rất sớm, rất lâu so với tất cả mọi người trong buổi thu âm hôm ấy, với ý định cắt một album acoustic theo kiểu “Freewheelin của Bob Dylan” vào giữa thập niên 1970.

Trong thời kỳ mà Neil Young hay Joni Mitchell và nhiều người khác được (hoặc bị) mệnh danh là “Dylan mới”, và sau loạt album không làm người hâm mộ thỏa mãn, Dylan quyết một phen sống mái nữa, chứng tỏ ông vẫn là ca sĩ – nhạc sĩ – người biểu diễn bậc thầy không thể vượt qua.

Khi các nhạc công được thuê để hỗ trợ Dylan tới vào buổi chiều, ông đã chọn được 11 ca khúc. Ông vẫy tay chào từng người một nhưng với phong thái của Dylan: Nó giống như lời chào sa thải trước khi họ có bất cứ cơ hội nào thể hiện mình. Nhưng hóa ra, mọi việc không tồi tệ như vậy. Dylan, như một thuyền trưởng tài ba, đã mạnh mẽ giúp ban nhạc chèo qua những bản blues như Call Letter Blues và Meet Me In The Morning .

Theo lý thông thường, càng thu âm, mọi thứ sẽ càng tốt đẹp hơn khi các nhạc công bắt đầu quen thuộc với phong cách và nắm được tinh thần nơi Dylan. Thế nhưng, trên thực tế, không khí trong phòng thu ngày một tồi tệ hơn. Đến một lúc, mọi người đều hoang mang, lo sợ khi không thể hiểu Dylan muốn gì và ông cũng hoàn toàn chẳng buồn giải thích, chỉ bảo họ. Đó là khi ông từ chối để bất kỳ ai đến gần thứ mà ông rõ ràng nhận ra là kiệt tác mới, tác phẩm nhức nhối và tâm can nhất của ông: Tangled Up In Blue .

Và vì vậy, vào chiều 17/9, Dylan bước đến chiếc micro, truyền đi phiên bản kín đáo, mãnh liệt và mạnh mẽ nhất của Tangled Up In Blue với chỉ duy nhất Tony Brown chơi bass đệm.

Bob Dylan trên bìa đĩa đơn “Tangled Up In Blue”

Có một điều khá bất thường trong phiên bản đầu tiên của Tangled Up In Blue . Đó là phiên bản sớm nhất của câu chuyện huyền thoại mà giờ mọi người đã quen thuộc – về sóng gió vô cùng trong quan hệ của một cặp đôi, nhảy từ ngôi thứ nhất sang ngôi thứ 3 rồi quay ngược lại – và Dylan, người đàn ông phong trần có phần xa cách trong lớp sương bí ẩn, bỗng trở nên dễ tổn thương hơn bao giờ hết.

“Có rất nhiều sự chân thật ở đây” – tác giả Dylan On Dylan, Jeff Burger, nhận định – “Nó mộc mạc và chân thành, ít tạo dáng hơn so với những ca khúc trước đó của ông. Tất nhiên, có nhiều kiệt tác trước đó, như Desolation Row và nhiều nữa, nhưng ông thích thể hiện mình qua ca từ và hình ảnh về một thế giới khác, không nhất thiết phải nói về bản thân. Nhưng ở đây, ông thật sự đi sâu vào vấn đề cá nhân, dù là theo cách không trực tiếp”.

Không bao giờ kết thúc

Trong khi viết các ca khúc thuộc Bloog On The Tracks , Dylan đang theo lớp học vẽ của nghệ sĩ Norman Raeben. Raeben chủ trương dạy học trò của mình rằng bản thân cuộc sống chính là nghệ thuật, những sáng tạo của họ chỉ là sản phẩm phụ của trải nghiệm đó. Quá khứ, hiện tại và tương lai, tất cả đều có thể đặt vào tác phẩm. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn tới Dylan, mà theo ông là “cho phép tôi làm một cách ý thức những gì tôi cảm thấy trong vô thức”.

Dylan nổi tiếng là người cầu kỳ khi liên tục sửa đổi các ca khúc của mình cho tới phút cuối trước khi bước vào phòng thu. Nhưng Tangled Up In Blue là một trường hợp đặc biệt: Nó dường như không có hồi kết. Dylan không ngừng chỉnh từ ca từ, nhịp điệu và thậm chí là cách bộc lộ. Vào giờ thứ 10 trong một buổi thu âm thời kỳ đó, Dylan mới dường như tạm hài lòng với bản thu Tangled Up In Blue. Nhưng chỉ 3 tháng sau, ông đã biến đổi nó lần nữa. Để rồi chưa đầy 1 năm sau, lại lôi ra làm lại và cứ thế mò mẫm trong nhiều năm. Phải tới 1 thập kỷ sau, trong album Real Live , Dylan cuối cùng mới tìm thấy thứ ông mong chờ.

Bob và Sara Dylan trong những ngày hạnh phúc

“Tôi chưa bao giờ thật sự hài lòng với nó. Tôi đoán mình chỉ đang cố làm nó giống như một bức tranh, nơi mọi người có thể thấy những phần khác nhau, rồi sau đó sẽ thấy tổng thể. Tôi đang cố… với khái niệm về thời gian, cách các nhân vật thay đổi từ ngôi thứ nhất sang ngôi thứ 3, và không thể chắc đâu là của người thứ nhất và đâu là của người thứ 3. Nhưng nếu nhìn tổng thể thì chuyện đó không quan trọng. Trong Real Live, hình ảnh này đẹp hơn và theo cách tôi thích hơn bản đầu” – Dylan nói với Rolling Stone năm 1985.

Nhưng đó vẫn không phải là kết thúc. Kể từ khi bắt đầu chuyến lưu diễn Never Ending năm 1988 (mà nay vẫn tiếp tục) đến tháng 8/2018, Dylan đã hát Tangled Up In Blue 1.685 lần và không ngừng thay đổi nó! Với người hâm mộ Dylan, ca khúc như một người bạn thân thiết, trưởng thành theo năm tháng.

Vậy điều day dứt gì đã khiến Dylan sinh ra tác phẩm đặc biệt như Tangled Up In Blue ?

Dylan đã mất “10 năm sống và 2 năm nữa để viết” ca khúc. Và đó là về cuộc hôn nhân đang rạn vỡ với người vợ đầu tiên – Sara Dylan. Họ đã cưới nhau trong tình yêu, dưới gốc sồi, với chỉ 2 khách chứng kiến. Sara nổi tiếng là người có trí tuệ; đặc biệt am tường về ma thuật, văn hóa dân gian và những minh triết xưa. Thế nhưng, hố ngăn giữa 2 người lại tới sau khi Dylan đi học vẽ chỗ Raeben về và thấy “kể từ đó, vợ tôi không bao giờ hiểu được tôi”, rằng “cô ấy chẳng hiểu được tôi đang nói gì, tôi đang nghĩ gì và tôi không thể giải thích ra”.

Nhưng có lẽ chính Dylan cũng không hiểu tình thế của mình khi trong Tangle Up In Blue, ông vẫn mòng mòng với hàng loạt câu hỏi và cuối cùng, chỉ còn nước biến thành con chim tung cánh chới với trong nỗi buồn màu xanh. Họ đã “chia tay nhau trong một đêm u ám, buồn bã” nhưng Sara “không bao giờ rời khỏi tâm trí tôi”.

Như Sandor Marai viết: “Những tình yêu vô vọng không trôi đi mất”.

Cuộc hôn nhân mà “Tangled Up In Blue” đề cập

Tangled Up In Blue được đông đảo các nhà phê bình ca ngợi là ca khúc trữ tình rực rỡ và ám ảnh bậc nhất. Một vở nhạc kịch dài 5 phút rưỡi của Marcel Proust. Ca khúc được xếp thứ 68 trong danh sách 500 ca khúc vĩ đại nhất mọi thời đại của Rolling Stone.

Trước khi cưới Sara, Bob Dylan như con ngựa hoang bạt mạng. Sau khi cưới Sara, ông là người đàn ông tận tụy nhất với gia đình. Ông đưa con đi học, viết hoặc vẽ tranh, thăm thú bạn bè người thân. Trong một thập kỷ đó, Dylan – người nghệ sĩ – bị “hạ bệ” và thay bằng Dylan – người chồng, người cha.

Sau khi chia tay, Sara vẫn đóng vai Clara trong bộ phim năm 1978 Renaldo And Clara mà Dylan đạo diễn. Dylan nói đây là “một phần tôn vinh vợ ông”. Sau Dylan, Sara có hẹn hò với một số người khác nhưng không đi bước nữa. Về phần nhạc sĩ, ông lấy Carolyn Dennis năm 1986 nhưng chia tay sau 6 năm. Tuy không còn chung lối, nhưng cùng Sara, Dylan đã rất chu toàn trong vai trò người cha người mẹ, được con cái hết lòng ngợi ca.