Tân thủ tướng Nhật khó ‘vẹn đôi đường’ với Mỹ, Trung

Khi được hỏi về lập trường với Trung Quốc trong phiên tranh luận hôm 12/9, Yoshihide Suga, thủ tướng Nhật tương lai, đã né tránh.

Suga, người được cho là quyền lực thứ hai trong chính phủ của Thủ tướng Nhật Shinzo Abe kể từ năm 2012, hôm 14/9 được bầu làm tân chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền. Kết quả này đồng nghĩa với việc Suga gần như chắc chắn kế nhiệm ghế thủ tướng của Abe, do LDP chiếm đa số tại quốc hội.

Tuy nhiên, với vai trò Chánh văn phòng Nội các hỗ trợ Thủ tướng Abe suốt thời gian dài, Suga bị đánh giá ít có kinh nghiệm đối ngoại. Trong khi đó, Thủ tướng Abe, người lãnh đạo nền kinh tế lớn thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc, trong nhiệm kỳ lâu dài của mình đã xây dựng quan hệ vững chắc với Tổng thống Donald Trump và cải thiện quan hệ với Bắc Kinh thông qua các chuyến thăm.

Với “cái bóng” rất lớn của người tiền nhiệm như vậy, Suga khả năng cao sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong nhiệm vụ duy trì thế cân bằng trong quan hệ với hai cường quốc Mỹ, Trung. Điều này thể hiện rất rõ trong quan điểm trái ngược của những người có ảnh hưởng lớn tại Nhật Bản.

Tân chủ tịch đảng cầm quyền LDP của Nhật Yoshihide Suga tại văn phòng sau cuộc họp báo ở Tokyo hôm 14/9. Ảnh: AFP.

Yoshiyuki Kasai, lãnh đạo lâu năm của Công ty Đường sắt miền Trung Nhật Bản, cho rằng liên minh giữa Tokyo với Washington nên được đặt lên hàng đầu và Bắc Kinh cần nắm được thông điệp này. Ngược lại, Hiroaki Nakanishi, chủ tịch Liên đoàn Doanh nghiệp Nhật Bản, lại nhận định quan điểm này là “tự hại mình”. Theo ông, sau tất cả nỗ lực xây dựng quan hệ với Bắc Kinh thời gian qua, Tokyo nên thể hiện sự hòa nhã khi có thể.

Bất đồng quan điểm giữa hai nhà điều hành doanh nghiệp hàng đầu Nhật Bản, những người có ảnh hưởng chính trị lớn ở nước này, dường như thể hiện rõ thách thức to lớn mà Suga phải đối mặt. Không chỉ riêng Nhật, các đồng minh của Mỹ khắp thế giới như Đức, vốn được bảo vệ nhờ sức mạnh quân sự Mỹ trong khi dựa vào động lực kinh tế từ Trung Quốc, cũng rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan.

Nhật và các đồng minh khác của Mỹ đã đồng ý không sử dụng thiết bị từ tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei cho mạng viễn thông thế hệ tiếp theo của họ. Lệnh trừng phạt của chính quyền Trump cũng ảnh hưởng tới các công ty Nhật cung cấp những sản phẩm sử dụng công nghệ Mỹ cho Huawei và nhiều doanh nghiệp Trung Quốc khác.

Trong khi đó, việc đàm phán với Trung Quốc ngày càng trở nên phức tạp hơn. Hồi tháng 8, chính phủ Australia, đồng minh của Mỹ, đã ngăn tập đoàn sản xuất đồ uống Kirin của Nhật bán lại Lion Dairy & Drinks, hãng sữa Australia thuộc sở hữu của Kirin, cho công ty Mengniu Dairy của Trung Quốc.

“Chúng tôi đang bước vào giai đoạn khá khó khăn”, Masaharu Kamo, giám đốc chiến lược tập đoàn Toshiba của Nhật, cho biết, viện dẫn những rủi ro về an ninh quốc gia. “Chúng tôi phải xem xét từng mặt hàng được giao dịch với Trung Quốc, không chỉ đơn giản là các thương vụ, mà cần đánh giá liệu nó có ảnh hưởng đến công ty của chúng tôi hay không”.

Nhật có quan hệ thương mại sâu sắc với Trung Quốc. Theo Bộ Tài chính Nhật, mức xuất khẩu sang Trung Quốc, đạt tổng cộng gần 140 tỷ USD trong năm 2019, đã giúp họ phục hồi từ tình trạng suy thoái do Covid-19. “Vô cùng nhiều công ty tư nhân không thể tồn tại nếu không làm ăn với Trung Quốc”, giáo sư Mieko Nakabayashi tại Đại học Waseda của Nhật đánh giá.

Theo bình luận viên Peter Landers của WSJ, Trung Quốc đã phát tín hiệu bày tỏ mong muốn Nhật xích lại gần nước này và quay lưng với Trump. Khi Trung Quốc kỷ niệm 75 năm Thế chiến II kết thúc hôm 3/9, Chủ tịch Tập Cận Bình kêu gọi “nỗ lực thúc đẩy tình hữu nghị bất diệt giữa người dân Trung Quốc và Nhật Bản”, đồng thời dường như ngầm gửi lời cảnh báo tới Mỹ.

Chủ tịch danh dự Công ty Đường sắt miền Trung Kasai, người bạn lâu năm của Thủ tướng Abe, cho rằng Nhật “phải xích lại thật gần Mỹ”. “Nếu Trung Quốc nghĩ họ có thể chia rẽ Nhật và Mỹ, họ sẽ nỗ lực tìm mọi cách để làm điều đó. Nền chính trị Nhật Bản sẽ rơi vào hỗn loạn vì sự can thiệp của Trung Quốc”, Kasai nêu ý kiến trong một cuộc phỏng vấn.

Hồi tháng 7, Kasai dùng bữa tối với Abe ngay trước khi Thủ tướng Nhật tuyên bố từ chức vì bệnh viêm đại tràng mạn tính. Ông cho biết đã khuyên Abe rút lại lời mời ông Tập, người từng lên lịch thăm Nhật vào tháng 4, trước khi Covid-19 bùng phát.

Kasai cũng cho rằng các doanh nghiệp Nhật nên bớt tiếp xúc với Trung Quốc để tránh bị thao túng. “Mọi thứ nên được giới hạn xuống mức độ sao cho khi rơi vào hoàn cảnh khó khăn, bạn có thể từ bỏ tất cả mà vẫn ổn”, ông nói.

Khi được đề nghị nêu đích danh người mà ông cho rằng đang đánh giá thấp nguy cơ từ Trung Quốc, Kasai đã chỉ ra Nakanishi, chủ tịch Liên đoàn Doanh nghiệp Nhật Bản, đồng thời là cựu giám đốc điều hành Hitachi. Tập đoàn này đã phát triển quy mô kinh doanh lớn ở Trung Quốc, bán thang máy, thiết bị y tế và nhiều thứ khác. Theo Kasai, Nakanishi “không hiểu về địa chính trị”.

Đáp lại, Nakanishi cho biết ông không tự nhận là chuyên gia địa chính trị, nhưng vẫn hiểu về lịch sử mối quan hệ của Nhật Bản với cường quốc ngay kế bên. Cựu giám đốc Hitachi đánh giá không nên để tình hình chính trị tại thời điểm này lấn lướt thành công của việc hợp tác kinh doanh giữa hai nước những thập kỷ qua.

“Quan điểm của tôi về Trung Quốc có vẻ khác với ông Kasai. Nếu chúng ta coi quốc gia này như kẻ thù, chối bỏ họ trong khi vẫn cố gắng tiếp tục hoạt động kinh tế, rủi ro thực sự lớn hơn nhiều, thậm chí có thể biến thành tự sát. Hãy nỗ lực hòa hợp tốt nhất có thể với nước láng giềng”, Nakanishi cho hay.

Dưới thời ông Abe, Nhật Bản trong năm nay đã dành hơn 2 tỷ USD để giúp các doanh nghiệp giảm bớt sự phụ thuộc trong sản xuất vào một quốc gia duy nhất, thường là Trung Quốc. Khoản ngân sách này không đủ đáp ứng số lượng lớn công ty đăng ký chương trình hỗ trợ.

Giáo sư Nakabayashi cho biết nếu chính phủ Nhật muốn đẩy nhanh quá trình tách rời khỏi Trung Quốc, họ có lẽ sẽ phải hỗ trợ kinh phí. “Các công ty đang cố gắng tránh điều mà họ coi là vấn đề chính trị, nhưng tự làm tất cả sẽ vô cùng tốn kém”, chuyên gia nói.