Tại sao xung đột khó lường ở CHDC Congo?

Lực lượng quân sự đối lập tại CHDC Congo giành quyền kiểm soát một thành phố lớn và tuyên bố tiến về thủ đô Kinshasa, giữa lo ngại xung đột lan rộng.

Hãng AP ngày 3.2 đưa tin các bệnh viện tại TP.Goma phía đông Cộng hòa Dân chủ (CHDC) Congo đang quá tải nghiêm trọng, giữa lúc giao tranh tiếp diễn bởi lực lượng quân sự đối lập M23 và quân chính phủ. Kể từ khi M23 tấn công Goma hôm 26.1 và kiểm soát thành phố 2 triệu dân này vào một ngày sau đó, hơn 770 người đã thiệt mạng và gần 3.000 người bị thương. Khác với hồi năm 2012 khi kiểm soát Goma trong khoảng 1 tuần và rút lui, M23 giờ đây tuyên bố sẽ tiến về thủ đô Kinshasa với ý định kiểm soát quốc gia Trung Phi này.

Mâu thuẫn kéo dài

Xung đột tại CHDC Congo xuất phát từ mâu thuẫn sắc tộc, trong đó M23 bảo vệ quyền lợi của người Tutsi và được cho là nhóm mạnh nhất trong số hơn 100 nhóm vũ trang đối lập trên cả nước. LHQ ước tính M23 có hơn 8.000 thành viên tại các khu vực thuộc tỉnh Bắc Kivu gần biên giới với Rwanda và Uganda.

M23 được đặt theo ngày 23.3.2009, khi nhóm đối lập mang tên Đại hội Toàn quốc bảo vệ nhân dân (CNDP) của người Tutsi ký thỏa thuận chấm dứt giao tranh với chính phủ CHDC Congo. M23 được thành lập vào năm 2012, sau khi CNDP cáo buộc chính phủ không thực hiện các điều khoản trong thỏa thuận như đưa người Tutsi vào lực lượng vũ trang, bảo vệ các nhóm thiểu số và phân bổ tài nguyên, theo The Guardian. CHDC Congo có trữ lượng lớn các kim loại và khoáng sản đất hiếm thường được sử dụng trong lĩnh vực công nghệ. Bộ Thương mại Mỹ ước tính CHDC Congo có trữ lượng khoáng sản như đồng, cobalt, lithium, vàng… trị giá 24.000 tỉ USD và hầu như chưa được khai thác đáng kể.

Các thành viên M23 tuyển thêm lực lượng tại TP.Goma (CHDC Congo) ngày 30.1. ẢNH: REUTERS

Sau khi mâu thuẫn kéo dài đến năm 2022, M23 tấn công quân đội chính phủ tại tỉnh Bắc Kivu. Xung đột kéo dài sau đó dẫn đến việc M23 kiểm soát thêm các thị trấn Rubaya Katale, Masisi, Minova và Sake, trước khi tấn công vào Goma hồi tuần trước.

Nguy cơ lan rộng

LHQ, CHDC Congo, Mỹ và nhiều quốc gia khác cáo buộc Rwanda hỗ trợ M23 trong các cuộc xung đột tại CHDC Congo, dù Rwanda bác bỏ. Các chuyên gia LHQ cho rằng có khoảng 4.000 binh sĩ Rwanda đang hỗ trợ M23. Trong khi đó, các đồng minh, trong đó có Burundi, đang hỗ trợ CHDC Congo chống lại M23. Theo Reuters, việc nhiều bên tham gia trong cuộc xung đột dẫn đến lo ngại giao tranh lan ra khu vực, như từng xảy ra trong Chiến tranh Congo lần 1 (1996-1997) và Chiến tranh Congo lần 2 (1998-2003).

Phát ngôn viên Stephanie Nyombayire của Văn phòng Tổng thống Rwanda ngày 2.2 cho rằng nước này đang bị đổ trách nhiệm một cách bất công cho khủng hoảng ở CHDC Congo, vốn là hậu quả của “thất bại trong quản lý nội bộ và các mối đe dọa đối với các nhà lãnh đạo Rwanda, điều mà chính phủ CHDC Congo nên chịu trách nhiệm”. Sau khi M23 kiểm soát Goma, LHQ, Mỹ, Anh và Pháp lên án Rwanda hỗ trợ lực lượng này. Tuy nhiên, khác với diễn biến hồi năm 2012, các nước đến nay chưa gây áp lực tài chính buộc Rwanda dừng hỗ trợ M23. Giới quan sát cho rằng điều này liên quan vị thế đang thay đổi của Rwanda, khi Tổng thống Paul Kagame ngày càng được đánh giá cao nhờ nâng cao vị thế về kinh tế và quân sự của đất nước sau cuộc diệt chủng năm 1994.

Trong lúc gây áp lực tiến về thủ đô, lực lượng M23 yêu cầu chính phủ CHDC Congo tham gia đối thoại trực tiếp. Tờ The New Times ngày 2.2 dẫn lời phát ngôn viên Lawrence Kanyuka của M23 kêu gọi chính phủ đối thoại về “nguyên nhân gốc rễ của xung đột và thiết lập hòa bình lâu dài cho đất nước”. Tuy nhiên, chính phủ CHDC Congo từ chối đối thoại trực tiếp, đồng thời nói rằng M23 là tổ chức khủng bố.

CHDC Congo nằm ở Trung Châu Phi. Đây là quốc gia có diện tích lớn thứ 2 ở châu Phi, có biên giới với Cộng hòa Trung Phi và Nam Sudan ở phía bắc, Uganda, Rwanda, Burundi, Tanzania ở phía đông, Zambia và Angola ở phía nam, và Cộng hòa Congo ở phía tây.