Tại sao tuân theo mệnh lệnh khiến con người làm những điều khủng khiếp?

Nghiên cứu mới về não bộ cho thấy việc tuân theo mệnh lệnh có thể làm mất đi sự đồng cảm của con người. Điều này có thể giải thích tại sao con người có thể thực hiện các hành vi trái đạo đức khi bị ép buộc.

Các nhà nghiên cứu từ Viện Khoa học thần kinh Hà Lan đã đo hoạt động não của những người tham gia khi làm đau người khác và nhận thấy rằng việc tuân theo mệnh lệnh làm giảm sự đồng cảm và cảm giác tội lỗi liên quan đến hoạt động của não.

Nhiều thí dụ trong lịch sử nhân loại đã chỉ ra rằng khi con người tuân theo mệnh lệnh của một cơ quan có thẩm quyền, họ có thể thực hiện những hành vi tàn bạo đối với người khác.

Tất cả các cuộc diệt chủng mà loài người từng biết đến, thường được gọi là “tội phạm tuân phục”, đã cho thấy rằng việc một bộ phận dân cư tuân theo mệnh lệnh tiêu diệt chủng tộc khác đã dẫn đến mất mát vô số sinh mạng, nền văn hóa và văn minh nhân loại.

“Chúng tôi muốn hiểu tại sao việc tuân theo mệnh lệnh lại tác động đến hành vi đạo đức nhiều như vậy”, Tiến sĩ Emilie Caspar, đồng tác giả đầu tiên của nghiên cứu này nói. Nghiên cứu giải thích tại sao con người sẵn sàng thực hiện các hành vi vi phạm đạo đức trong các tình huống bị ép buộc.

Con người vốn cảm thấy đau khi thấy người khác đau

Khi con người chứng kiến một người khác trải qua nỗi đau, dù là về tình cảm hay thể chất, họ sẽ có phản ứng đồng cảm và đây được cho là điều khiến chúng ta không thích làm hại người khác.

Tiến sĩ Valeria Gazzola, đồng tác giả cao cấp của bài báo, giải thích thêm về sự đồng cảm: “Chúng tôi có thể đo lường sự đồng cảm đó trong não, bởi vì các vùng bao gồm thùy trước và vỏ não dưới thường liên quan đến cảm giác đau của con người. Nó trở nên hoạt động mạnh hơn khi chúng ta chứng kiến nỗi đau của người khác và chúng ta càng hành động nhiều hơn để ngăn chặn tổn hại cho người khác”.

Quá trình này đã ăn sâu vào quá trình sinh học của chúng ta và được lưu truyền từ các động vật có vú khác, chẳng hạn như loài gặm nhấm hoặc vượn khỉ, Tiến sĩ Valeria Gazzola cho biết.

Hoạt động não liên quan đến sự đồng cảm khi quan sát một nạn nhân bị đau đã giảm khi tuân theo mệnh lệnh. Ảnh: Tiến sĩ Emilie Caspar.

Giáo sư Christian Keysers, một đồng tác giả khác của nghiên cứu nói: “Chúng tôi đã đánh giá trong nghiên cứu này việc nếu tuân thủ các lệnh gây đau cho người khác sẽ làm giảm sự đồng cảm hơn là tự do quyết định gây ra sự đau đớn hoặc không gây ra sự đau đớn tương tự”.

Trong nghiên cứu được công bố trên Tạp chí NeuroImage đăngngày 13-8, các tác giả đã sử dụng các cặp người tham gia, với một người được giao vai trò “tác nhân” và người kia đóng vai “nạn nhân”.

Những người tham gia thử nghiệm được đặt máy quét MRI để ghi lại hoạt động não bộ của họ trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Những người đóng vai tác nhân được cho biết rằng họ có hai nút: một nút kích hoạt gây đau thực sự, đau nhẹ trên tay nạn nhân để đổi lấy 0,05 euro, và một kích hoạt khác không gây đau và không có tiền.

Trong suốt 60 vòng, người tham gia có thể tự do lựa chọn thực hiện hoặc không việc làm đau nạn nhân, hoặc họ nhận lệnh từ người thử nghiệm để gây đau hoặc không gây đau cho người khác.

Nhiệm vụ này liên quan đến một quyết định đạo đức khó khăn cho những người đóng vai “tác nhân”, đó là tăng lợi nhuận tiền bạc cho mình bằng cách gây đau đớn cho người khác hoặc không.

Sự đồng cảm ít đi khi tuân theo mệnh lệnh

Các tác giả quan sát thấy rằng những người gây ra nhiều cú gây đau cho nạn nhân khi họ được hướng dẫn cưỡng chế hơn là khi họ tự do quyết định. Kết quả hình ảnh thần kinh cho thấy các vùng liên quan đến sự đồng cảm ít hoạt động hơn khi tuân theo mệnh lệnh so với hành động tự do.

“Chúng tôi cũng quan sát thấy rằng việc tuân theo mệnh lệnh làm giảm sự kích hoạt ở các vùng não liên quan đến cảm giác tội lỗi”, nghiên cứu sinh Kalliopi Ioumpa, đồng tác giả đầu tiên của nghiên cứu này giải thích.

Quan sát cho thấy việc tuân theo mệnh lệnh gây đau làm giảm sự kích hoạt ở các vùng não liên quan đến cảm thông và cảm giác tội lỗi đã giải thích ít nhất một phần lý do tại sao mọi người có thể thực hiện các hành vi vô đạo đức đối với người khác khi bị ép buộc.

Những kết quả này có ý nghĩa to lớn trong việc hiểu được sức mạnh mà việc tuân lệnh chi phối hành vi của con người và cung cấp những hiểu biết mới về khả năng ngăn chặn các hành vi tàn bạo hàng loạt được thực hiện vì thiếu sự đồng cảm với nạn nhân.

“Bước tiếp theo chúng tôi sẽ tìm hiểu tại sao rất ít người chống lại các mệnh lệnh trái đạo đức. Có phải vì sự đồng cảm của họ yếu đi khi họ đang tuân theo mệnh lệnh?”, Tiến sĩ Emilie Caspar cho biết.

“Hiểu rõ hơn về cách bộ não xử lý sự đồng cảm và mệnh lệnh có thể dẫn đến tìm ra phương pháp giúp chúng ta chống lại những lời kêu gọi thực hiện bạo lực trong tương lai”, bà Emilie Caspar nói.