Tại sao Trung Quốc gây hấn ở Biển Đông, Mỹ chỉ nói chứ không làm?

Ông Murray Hiebert – Phó GĐ Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc tế CSIS và là chuyên gia hàng đầu của Mỹ về Đông Nam Á lý giải tại sao Mỹ lên tiếng và hành động mạnh tại Ukraine nhưng lại chỉ trích yếu ớt Trung Quốc gây hấn ở Biển Đông.

PV: Thưa ông Murray Hiebert, như ông đã nói, VN càng ngày càng trở nên quan trọng với Mỹ. Vậy ông nhận định gì về phản ứng của TQ khi thấy VN và Mỹ có những hoạt động trao đổi, hợp tác trong bối cảnh Mỹ – Trung đang có mối quan hệ ở tầm nước lớn với nhau?

TQ từng cắm Dàn khoan HD981 vào sâu lãnh hải VN hồi tháng 5.2014

- Ông Murray Hiebert: Thực tế chắc chắn cho thấy TQ đôi khi đã phát đi những tín hiệu trên Biển Đông để tỏ bày sự bất bình của mình khi thấy mối quan hệ Việt – Mỹ trở nên thân thiện hơn. Bản thân tôi không nắm rõ VN có đối sách gì trước thái độ bất bình của TQ nhưng tôi nghĩ VN cần bình tĩnh. TQ ngày càng lớn mạnh cả về kinh tế lẫn chính trị, chuyện này đặt VN vào thế khó! Cách đáp trả của VN và Philippines trong vấn đề tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông cũng cần phải tính đến yếu tố hậu thuẫn về mặt ngoại giao.

Tôi cho rằng tạo áp lực về mặt ngoại giao với TQ là cần thiết, và viêc sử dụng biện pháp quân sự không phải là phương sách tốt khi đối phó với họ.

Các quan chức Hà Nội hỏi tôi là tại sao Mỹ phản ứng gay gắt với Nga và ra các đòn trừng phạt Nga trong cuộc khủng hoảng ở Ukraine nhưng khi TQ đưa dàn khoan vào vùng lãnh hải của VN thì Mỹ chỉ chỉ trích chút ít bằng lời nói chứ không ra tay hành động gì cả.

Lãnh đạp CSIS, ông Murray Hiebert cho rằng Việt Nam nên nắm thời cơ khi thị trường vũ khí Mỹ đã từng bước mở cửa đối với Việt Nam

Theo tôi, hai tình huống này hoàn toàn khác nhau xuất phát từ những mối quan hệ ràng buộc lắt léo của nền kinh tế Mỹ. Trong vấn đề Biển Đông, không thể dùng giải pháp cấm vận. Thay vào đó, những biện pháp ngoại giao gây áp lực đối với TQ là cần thiết khi mà nước này có những hành động để thể hiện sức mạnh mang tầm vóc toàn cầu của họ.

Vấn đề là phải bắt TQ hành động theo chuẩn mực của một nước lớn và họ phải cam kết có những hành động tương xứng với tầm vóc “anh cả” của mình chứ không ỷ mạnh hiếp yếu đối với những nước nhỏ trong khu vực.

Ông Murray Hiebert: Trung Quốc không nên ỷ mạnh hiếp yếu.

PV: Ông nhận xét gì về triển vọng của tiến trình đàm phán COC1?

Chuyên gia Murray Hiebert: -Tiến đến COC là một điều tốt đẹp. Tuy nhiên, tôi cũng không mấy lạc quan về chuyện TQ sẽ hăng hái đẩy nhanh tiến trình đám phán COC quá chậm chạp như hiện nay.

Trước đây cũng đã mất đến 10 năm mới ra được DOC2 . Việc triển khai các quy tắc của DOC đến nay cũng chẳng tiến triển gì.

Các nhà ngoại giao TQ luôn nói rằng việc triển khai DOC có nhiều bước tiến. Trong khi đó, những các nhà ngoại giao của khối Asean cho là mọi việc dẫm chân tại chỗ.

Tôi không hề lạc quan rằng COC sẽ trở thành hiện thực trong một thời gian ngắn ngủi.

Tôi nghĩ đến một số giải pháp mà VN có thể tiến hành để hóa giải những vấn đề ở Biển Đông như sau:

VN cần liên kết với các nước có tranh chấp lãnh hải với TQ trong khu vực như Philippines và Malaysia. Khi những nước này vượt qua những sự khác biệt để đạt được sự đồng thuật thông qua đàm phán, họ sẽ chứng tỏ được với TQ là đây là cách dùng để hóa giải vấn đề xung đột ở Biển Đông và cũng để cô lập TQ.

Theo ý kiến của tôi, VN và một số nước khác cần phải khảo sát hiện trạng quần đảo Trường Sa. Trung Quốc đang xây dựng nhiều hạng mục. Nếu chúng ta chần chừ chờ đợi thì 5 năm sau TQ đã hoàn toàn thay đổi hiện trạng quần đảo này.

PV: Như vậy, theo ông là các nước Asean cần hợp tác để hóa giái ý đồ chiến thuật cắt lát salami của TQ phải không ạ?

- Vâng, đúng thế. Chúng ta gồm có VN, Philippines, Malaysia, Brunei có thể hợp tác với Mỹ để thông qua các biện pháp ngoại giao tiến tới giải quyết xung đột giữa những nước trong khối Asean với nhau.

Quan trọng là phải phối hợp để khảo sát hiện trạng Biển Đông. Vì TQ có thể dùng chiến thuật cắt lát salami của họ để thay đổi mọi thứ.

PV: Trong bối cảnh Mỹ đã dỡ bỏ một phần lệnh cấm vận vũ khí đối với VN, ông nghĩ sao về triển vọng Mỹ đáp ứng yêu cầu từ Việt Nam?

- Tôi chỉ có thể nói là một khi lệnh cấm bán vũ khí cho VN được dỡ bỏ một phần, điều đó đồng nghĩa là chúng ta nhìn thấy một cửa hàng. Theo tôi được biết, thì cửa hàng đó vẫn chưa có khách đến mua.

Hiện tại, thì Mỹ có thể cung cấp cho VN các loại vũ khí rơi vào nhóm nâng cao năng lực giám sát lãnh hải như các loại radar, máy bay P3-Orion. Riêng đối với một số loại vũ khí có tính năng tác chiến cao thì lệnh cấm vẫn chưa được dỡ bỏ.

Ưu tiên số một của Mỹ là làm sao cung cấp cho VN những loại khí tài để nâng cao năng lực giám sát lãnh hải. Theo tôi,TQ có thể có những hành động mà VN không hề hay biết.

PV: Nhưng dòng máy bay chống tàu ngầm P3-Orion vốn được sản xuất từ những năm 60, dù sau này có nhiều cải tiến, có quá lỗi thời không thưa ông?

- Dòng máy bay này vẫn được Mỹ và một số nước sử dụng. Các bạn cũng có thể cần đến dòng P8 hiện đại hơn.

Việc trang bị những thiết bị giám sát rất cần thiết để bảo vệ lãnh hải VN nhưng theo tôi, phía VN dường như đang tỏ ra không vội vàng gì.

Trong khi đó, phía Mỹ chỉ dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí cho VN theo từng bước. Nên nhớ là tiến độ dỡ bỏ lệnh cấm lại phải căn cứ vào nhu cầu của VN mà thôi.

Vấn đề tùy thuộc vào VN phải xác định mình muốn cái gì. Nếu VN tiếp cận Mỹ và tuyên bố VN cần loại vũ khí X, phía Mỹ buộc phải xem xét lời đề nghị của VN.

Theo hiểu biết của tôi, VN chưa có một đề xuất cụ thể cho phía Mỹ. Trên thực tế, tôi nghĩ rằng động thái của VN là hơi chậm.

Theo tôi, VN cần tỏ ra quan tâm muốn mua một số loại vũ khí nào đó từ Mỹ. Nếu không thì chẳng có lí do gì để Mỹ dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm bán vũ khí cho VN.

Theo tôi, vấn đề nằm ở chỗ, một phần lệnh cấm đã được dỡ bỏ có nghĩa là cửa hàng vũ khí đã khai trương, VN hãy đến mà mua sắm đi thôi!

Tôi muốn đề cập đến động thái của một số công ty vũ khí Mỹ muốn tiếp cận thị trường VN. Tuần trước, một nhà sản xuất vũ khí Mỹ đã làm việc với một vị tướng ở Bộ Quốc Phòng Việt Nam.

PV: Ý ông muốn nói đến công ty Lockheed, nhà sản xuất P3-Orion?

- Đúng, tuy nhiên, tôi không có thông tin gì về cuộc tiếp xúc giữa Lockheed và lãnh đạo của Bộ Quốc Phòng VN 3.

PV: Theo ông, nếu Mỹ có tân Tổng Thống vào năm 2016 là người không thuộc đảng Dân chủ như hiện nay, liệu chính sách của Mỹ đối với VN có nhất quán, hay sẽ có một sự thay đổi nào đó?

- So sánh giữa đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ, họ không có nhiều khác biệt về quan điểm đường lối chính sách của Mỹ đối với VN.

Nếu Tổng thống mới của Mỹ là bà Clinton, bà ấy sẽ tiếp tục những chính sách từ trước đến nay mà Mỹ áp dụng đối với VN. Nếu Tổng Thống mới là Jeb Bush, một chính khách đến từ bang Florida, tôi nghĩ việc đầu tiên ông ấy sẽ làm sau khi thức dậy vào mỗi buổi sáng là nhìn về biên giới phía Nam của nước Mỹ. Ý tôi muốn nói là ông Jeb Bush sẽ dành nhiều mối quan tâm đến khu vực Mỹ La tinh hơn là các khu vực khác trên thế giới. Nhưng bây giờ là quá sớm để dự đoán ai là Tổng thống tiếp theo.

Theo tôi, nếu đảng của Obama thắng thì chính sách xoay trục về châu Á sẽ được chú trọng, nhưng nhìn chung đảng nào lên nắm quyền thì quan điểm của Mỹ đối với VN vẫn không thay đổi.

PV: Hiện có nhiều nhà phân tích cho rằng Mỹ khá bối rối trong chính sách xoay trục về châu Á bởi có quá nhiều sự việc khác làm Mỹ phân tâm như cuộc khủng hoảng ở Ukraine, hay vấn đề phiến quân nhà nước hồi giáo IS, ông có cho rằng Tân Bộ Trưởng Quốc Phòng Mỹ ông Ashton Carter sẽ tiếp tục theo đuổi chính sách của ông Chuck Hagel trong việc làm ấm mối quan hệ hợp tác quốc phòng Việt – Mỹ không, thưa ông?

Chuyên gia Murray Hiebert nhận xét ông Chuck Hagel đã gay gắt lên án hành động gây hấn của Trung Quốc trên Biển Đông tại diễn đàn đối thoại Shangri-la 2014

- Tôi nghĩ ông Carter 4 sẽ tiếp tục thực hiện chính sách với VN của ông Hagel5 Tuy nhiên, tôi cũng phải nói thẳng thắn rằng ông Carter không có sự gắn bó về mặt cá nhân với VN như ông Hagel. Ông Carter thậm chí chưa từng là quân nhân.

Trong khi đó, ông Hagel từng là cựu binh tham chiến ở VN, ông ấy từng bị thương ở đây. Tôi ước ông ấy có thể sang thăm VN trước khi từ chức Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, lẽ ra ông Hagel phải có một chuyến viếng thăm thú vị tới VN.

Tôi có người bạn từng tham gia chuẩn bị cho chuyến viếng thăm này nên tôi biết được những điều ông Hagel định làm tại VN.

Người ta không thể thực hiện những điều này nếu VN chưa từng hiện diện trong trái tim họ. Ông Carter là người có thể dùng trí tuệ để hiểu VN, nhưng việc hiểu VN bằng trái tim lại là một chuyện khác với việc nhìn nhận VN như theo kiểu “lại thêm một đất nước quan trọng khác”

Tôi có nghe thông tin ông Carter qua thăm VN vào cuối năm nay.

Chiến lược gia về Đông Nam Á hàng đầu của Mỹ ông Murray Hiebert cho rằng ông AshtonCarter sẽ tiếp tục thực hiện chính sách với VN của ông Chuck Hagel

PV: Cá nhân tôi từng nghe một câu chuyện hài chính trị, vâng, tôi nghĩ chỉ là chuyện hài, là Trung Quốc có tác động đến việc ông Hagel mất ghế Bộ trưởng. Ông có biết về mẩu chuyện hài hước này không?

- (Cười lớn) Bây giờ tôi mới nghe lần đầu. Đương nhiên chỉ là chuyện hài. Thực ra, ông Hagel là người rất năng động trong việc đẩy mạnh quan hệ hợp tác quốc phòng giữa Mỹ và VN. Nếu bạn còn nhớ, thì ông ấy đã dùng ngôn từ mang tính đả kích mạnh mẽ Trung Quốc tại đối thoại Shangri-la 2014.

PV: Còn một chính khách Mỹ gắn bó với VN khác là ông John McCain, Chủ tich Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ, ông ấy vẫn duy trì ảnh hưởng lớn của mình chứ thưa ông?

- Vâng, tôi nghĩ ông ấy có thể đóng vai trò quan trọng. Tuy nhiên ông ấy là người của đảng đối lập với đảng đang cầm quyền. Dù ông ấy là một người theo phe cộng hòa nhưng tôi nghĩ ông ấy vẫn có thể là người ủng hộ nhiệt tình cho sự xích lại gần nhau giữa Mỹ và VN.

Trên thực tế, John McCain5 là quân nhân cuối cùng từng tham chiến tại VN đang đảm đương chức vụ quan trọng trên chính trường Mỹ. Nay thì Chuck Hagel đã ra đi. Cựu Thượng nghị sĩ Richard Lugar6, từng là Chủ tịch của Ủy ban đối ngoại Thượng viện, và cả Jim Webb7 nữa, những người am hiểu VN cuối cùng đã rời bỏ chức vụ.

Chính trường Mỹ cần phải có một thế hệ những người am hiểu VN mới. Những người am hiểu VN hiện nay chỉ đếm trên đầu ngón tay, như trường hợp của John McCain và John Kerry8. Đây quả là một việc đáng phải lo ngại.

Theo nhà nghiên cứu Đông Nam Á Murray Hiebert Ngoại trưởng John Kerry là một trong những chính khách hiếm hoi có mối quan hệ gắn bó với VN đang tại vị

PV: Ông có nghĩ thực trạng này sẽ là một thách thức đối với chính sách xoay trục về châu Á của Mỹ khi mà những chuyên gia am hiểu về khu vực này không còn nắm quyền?

- Hoàn toàn đúng như thế! Những kiến trúc sư của chính sách xoay trục về châu Á đang ra đi.Chính điều này sẽ làm giảm mức độ lan tỏa áp lực để thực thi chính sách này. Tôi không nói là chính sách này sẽ không được kéo dài. Nhưng một khi John McCain hay Jim Webb ra đi thì tiếng nói ủng hộ cho chính sách này cũng giảm trọng lượng.

Chiến lược gia hàng đầu về Đông Nam Á Murray Hiebert bày tỏ sự tiếc nuối khi cựu TNS phe Cộng Hòa Richard Lugar vốn rất được lòng TT Obama đã rờiT hượng viện Mỹ . Ông Richard Lugar là TNS Mỹ từng có những đánh giá tích cực về triển vọng mở cửa nền kinh tế VN từ những năm đầu của thập niên 1990.

Cựu TNS Jim Webb từng là Thiếu úy Thủy Quân Lục Chiến Mỹ trong chiến tranh Việt Nam. Sau một thời gian rời Thượng Viện Mỹ, ông tuyên bố muốn được xem xét đủ điều kiện để trở thành ứng viên tranh cử Tổng Thống Mỹ của Đảng Dân chủ vào cuối năm 2014.Trong thông điệp tranh cử của mình, ông Jim Webb đề cập đến Việt Nam như một quốc gia quan trọng trong chiến dịch gầy dựng lại thanh thế của Mỹ trong khu vực Đông Nam Á. Ông nói giỏi tiếng Việt và có vợ làmột nữ luật sư gốc Việt- bà Hồng Lê Webb.

TNS John McCain được truyền thông Mỹ đánh giá là người có tư duy độc lập và có tầm nhìn xa trong việc nhận ra vị trí quan trọng của VN trong đối sách cân bằng ảnh hưởng với Trung Quốc ở khu vực châu Á. Ông Murray Hiebert nhận định John McCain, đương kiêm Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ và cựu Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Chuck Hagel9có vai trò lớn trong việc thúc đẩy quan hệ Việt – Mỹ

Theo ông Hiebert, Bộ Quốc Phòng VN có thể mua máy bay P3-Orion của Lockheed để tăng cường năng lực giám sát và bảo vệ chủ quyền lãnh hải

PV: Thưa ông, vừa qua tin tức về vụ rớt máy bay trực thăng UH1 khiến dư luận VN đau lòng trước thực tế nhiều trang thiết bị quốc phòng của VN đang rất cũ. Ông có theo dõi chuyện này không?

Chuyên gia Murray Hiebert: Có chứ, nhưng tôi không muốn có những bình luận liên quan đến vụ việc này. Tôi muốn nhắc lại cho bạn nhớ là cách đây hai tháng, Mỹ đã bán những máy bay C130 đã qua sử dụng cho Philippines . Tôi nghĩ là VN cũng có thể mua những thiết bị này của Mỹ.

Ngoài ra, đối với P3-Orion, VN có thể dùng để giám sát từ trên không. Quân đội Mỹ vẫn dùng loại máy bay này để giám sát Biển Đông. Đây là loại máy bay có thể giám sát các hoạt động của những tàu ngầm.

MTG: Trước khi kết thúc cuộc trò chuyện của chúng ta, tôi vẫn bị ám ảnh bởi một câu hỏi, liệu những chiêc máy bay từ những năm 60 có an toàn không?

Chuyên gia Murray Hiebert: Có thể P-8 là sự thay thế tốt hơn. nhưng nhiều nước vẫn còn dùng P-3.

PV: Cám ơn ông vì cuộc trao đổi cởi mở này!

Chú thích của tác giả:

1. Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC)

2. Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)

3. Tiến Sĩ Ashton Carter, một nhà vật lý lý thuyết từng giữ chức Thứ trưởng Bộ Quốc Phòng Mỹ. Ông được Tổng Thống Obama đề cử làm người đứng đầu Lầu Năm Góc thay thế cho cựu Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Chuck Hagel bị buộc phải từ nhiệm vào cuối tháng 11.2014. Ông Carter đã yêu cầu Thượng viện lùi thời hạn phê chuẩn việc ông làm Tân Bộ Trưởng Bộ Quốc Phòng Mỹ đến tháng 2.2015 vì ông bị chấn thương cột sống. Ngày 22.2, ông được Thượng viện Mỹ bỏ phiếu vào vị trí Bộ Trưởng Quốc phòng Mỹ.

.5. Thượng Nghị Sĩ John McCain: Đương kiêm Chủ tịch Ủy ban Quân Vụ Thượng viện Mỹ, từng là cựu tù nhân chiến tranh tại VN. Cùng với TNS John Kerry, ông John McCain vận động chính phủ Mỹ bình thường hóa quan hệ ngoại giao với VN. Ông cũng là một trong những chính khách Mỹ đầu tiên xem Việt Nam là một đối trọng đáng giá trong khu vực mà Mỹ có thể hợp tác để cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.

John McCain cùng với các ông Jim Webb, Chuck Hagel thuộc lứa quân nhân đầu tiên của Mỹ tham chiến ở VN.

6.Cựu Thượng Nghị Sĩ Richard Lugar, từng làm việc trong Ủy ban đối ngoại Thượng viện Mỹ, là một trong những nhà lập pháp đầu tiên của Mỹ tới VN sau năm 1975.

7. Cựu Thượng Nghị Sĩ Jim Webb, tác giả của nhiều cuốn sách đề tài chiến tranh bán chạy. Một trong những cuốn tiểu thuyết đáng chú ý của ông là Fields of Fire (Những cánh đồng lửa). Ông Jim Webb có vợ là người Việt Nam

8.Thượng Nghĩ Sĩ John Kerry, đương kiêm Bộ Trưởng Ngoại Giao Mỹ là người có công hàn gắn quan hệ Việt – Mỹ. Ông là một trong những người tiên phong ủng hộ việc Mỹ bình thường hóa quan hệ với Việt Nam . Năm 1994, Thượng viện thông qua đề nghị của Kerry và John McCain yêu cầu gỡ bỏ cấm vận Việt Nam.

9. Tại Hội Nghị Shangri-la lần thứ 13, Bộ trưởng Chuck Hagel đăng đàn với những chỉ trích gay gắt Trung Quốc hành động đơn phương, gây bất ổn để khẳng định chủ quyền ở Biển Đông. Ông nhấn mạnh cam kết của Washington là việc tái cân bằng ở châu Á-Thái Bình Dương là một thực tế chứ không chỉ là ý định

Tiểu sử ông Murray Hiebert:

Ông Murray Hiebert là nhà nghiên cứu cao cấp, là Phó giám đốc chương trình Nghiên Cứu Đông Nam Á tại Trung Tâm Chiến Lược và Quốc Tế ở Washington D.C. (CSIS)

Trước khi gia nhập CSIS, ông Murray Hiebert là Phó Giám đốc cấp cao khu vực Đông Nam Á của Phòng Thương Mại Mỹ, nơi ông có nhiệm vụ xúc tiến thương mại và đầu tư giữa Mỹ và Châu Á.

Ông làm việc cho Phòng Thương Mại Mỹ vào năm 2006, sau khi thôi việc ở tòa soạn tờ Wall Street Journal.

Lúc còn làm phóng viên cho tờ Wall Street Journal (Nhật báo Phố Wall), ông là cây bút chuyên đưa tin tức liên quan thương mại, sở hữu trí tuệ và quá trình Trung Quốc gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới WTO.

Trước khi được cử đi công tác tại Bắc Kinh, ông Murray Hiebert từng làm việc cho tờ Wall Street Journal , ấn bản Châu Á, và tờ Far Eastern Economic Review (Tạp chí Kinh Tế Viễn Đông) ở Washington, chuyên trách mảng quan hệ đối ngoại của Mỹ với các nước châu Á.

Từ năm 1995 đến 1999, ông Hiebert làm việc cho tờ tạp chí này ở Kuala Lumpur

Ông có nhiều bài viết xung quanh khủng hoảng tài chính châu Á và tường thuật về sự phát triển ở Singapore.

Trong những năm đầu của thập niên 1990, ông được ban biên tập tạp chí biệt phái đến Hà Nội để tường thuật về quá trình cải cách kinh tế của VN.

Ông gia nhập văn phòng của Tạp chí Kinh tế Viễn Đông vào năm 1986, chuyên trách mảng thông tin về phát triển kinh tế-chính trị ở VN, Cam-pu-chia và Lào.

Theo Một Thế Giới