Tại sao Odessa lại quan trọng với cả Ukraine và Nga?

Odessa là cảng biển lớn nhất ở Ukraine, tuyến giao thương huyết mạch kết nối nước này với kinh tế toàn cầu.

Nhiều tuyến tường bao tải cát được dựng lên ở khu trung tâm Odessa. Ảnh: Getty Images

Đường phố ở Odessa lại hối hả, nhưng lần này là do các đợt tấn công bằng tên lửa thi thoảng dội xuống, phá vỡ nhịp sống thường nhật của thành phố. Các tòa nhà ốp đá lộng lẫy thuộc khu trung tâm lịch sử giờ được gia cố thêm bao tải cát. Hầu như chẳng còn ai lui tới những bãi biển trên Biển Đen, khu vực hiện được rải thủy lôi dày đặc. Lệnh giới nghiêm được áp đặt sau 10 giờ tối, khiến gần 500.000 dân trong thành phố phải ở trong nhà.

Ở thời điểm hiện tại, Odesssa có được chút êm ả. Nga giảm tham vọng trong chiến lược quân sự ở Ukraine, tập trung vào mục tiêu ở khu vực Donbass miền đông. Nhưng điều tội tệ hơn có thể vẫn còn ở phía trước. Odessa có tầm quan trọng rất lớn về chiến thuật, kinh tế và biểu tượng. Cảng Odessa giữ vai trò quyết định giúp xử lý khủng hoảng lương thực ngày một lộ rõ trên phạm vi toàn cầu. Vậy tại sao Odessa lại thiết yếu với cả Nga và Ukraine?

Được mệnh danh là “hòn ngọc Biển Đen”, thành phố cảng lớn thứ ba tại Ukraine này từng là được coi là “vương miện” của đế chế Nga. Odessa được thành lập vào năm 1794, theo sắc lệnh của Nữ hoàng Catherine Đại đế và nhanh chóng trở thành trung tâm thương mại của Nga.

Tầm quan trọng lịch sử của Odessa có thể chính là nhân tố giúp thành phố tránh được các đợt tấn công tồi tệ nhất từ Nga, khắc hẳn với số phận của Mariupol, cảng biển lớn nhất ở Biển Azov, cách Odessa 500 km về phía đông. Như nhiều khu vực khác ở miền đông, Odessa có cộng đồng người nói tiếng Nga chiếm đa số.

Odessa cũng rất quan trọng về mặt kinh tế. Bốn cảng biển lớn dọc Biển Đen gồm Odessa, Pivdennyi, Chornomorsk và Mykolaiv chuyên chở 70% sản lượng hàng xuất khẩu của Ukraine. Trong đó, Pivdennyi và Chornomorsk đã bị đóng cửa. Việc Nga phong tỏa Biển Đen cùng với hoạt động rải thủy lôi phòng thủ của Ukraine khiến mọi hoạt động vận tải biển ở những khu vực này bị đình trệ, trong đó có xuất khẩu lúa mỳ – mặt hàng Ukraine đứng thứ năm thế giới về xuất khẩu.

Chính điều này là một tác nhân đẩy giá lúa mỳ trên thị trường thế giới tăng 50% kể từ đầu năm. Giới chức phương Tây cáo buộc Nga sử dụng đòn phong tỏa này để “đe dọa” thế giới, lấy khan hiếm thị trường làm lá bài mặc cả giữa bỏ cấm vận chống Moskva với dỡ phong tỏa cảng biển ở Ukraine.

Về phần mình, Moskva khẳng định giá lương thực tăng cao hiện nay là do hệ quả của lệnh trừng phạt phương Tây dựng lên chống Nga. Phát biểu trước báo giới ngày 23/5, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov nói rằng chính trừng phạt chống Nga là nguyên nhân gốc rễ gây ra nguy cơ khủng hoảng lương thực toàn cầu.

Sức ép mở cửa trở lại hoạt động các cảng biển trên Biển Đen sẽ ngày một lớn. Nông dân Ukraine bước vào vụ gieo hạt mới khoảng một tháng trước, nhưng thách thức nằm ở chỗ quốc gia này không còn đủ kho chứa. Theo học giả Slawomir Matuszak thuộc Trung tâm Nghiên cứu Đông Âu có trụ sở ở Warsaw, Ba Lan, vụ mùa tới tạo thêm cho Ukraine 30 triệu tấn lương thực xuất khẩu, chưa kể hơn 20 triệu tấn khác đang ùn ứ trong các kho chứa silo.

30 triệu tấn lương thực này lớn hơn gấp 50 lần lượng hàng Ukraine xuất đi trong tháng 4 vừa qua. Giải pháp vận tải xuất khẩu thay thế bằng đường sắt và đường bộ chỉ có thể xử lý một phần nhỏ lượng hàng tồn kho, với mức chi phí đắt đỏ hơn so với vận tải bằng đường biển. Giới lãnh đạo thế giới rốt ráo tìm kiếm cách thức giúp giải phóng xuất khẩu ngũ cốc cho Ukraine, nhưng đến giờ vẫn chưa thành công.

Ở thời điểm hiện tại, Nga dồn nỗ lực quân sự vào vùng Donbass. Nhưng trước đó, quân Nga cũng đã dập tắt kháng cự của Ukraine ở Mariupol.

Một trong những cách Nga có thể triển khai là tiến quân về phía tây qua ngả Mykolaiv, để từ Odessa tiến đến Transnistria, một khu vực có thiên hướng ly khai thân Nga ở Moldova.

Các đòn tấn công tên lửa của Nga dội xuống Odessa chủ yếu nhằm đánh sập hạ tầng của thành phố, trong đó có khu vực sân bay và cây cầu Zatoka – cầu đường sắt huyết mạch đối với hoạt động giao thương giữa Ukraine với Romania và Bulgaria.

Odessa hiện vẫn trụ vững trước các đòn đánh từ Nga, chiếm giữ thành phố này có thể là phần công việc khó khăn nhất trong chiến dịch quân sự của Nga. Số phận của Odessa ra sao sẽ có tác động lan tỏa vượt khỏi biên giới Ukraine.