‘Tác dụng phụ’ không ngờ của đại dịch với thế giới

New Delhi, nơi từng ghi nhận mức ô nhiễm báo động, nay chứng kiến chất lượng không khí trong lành đến khó tin kể từ khi áp dụng các biện pháp hạn chế đi lại để chống dịch Covid-19.

Hình ảnh về bầu trời trong xanh ở New Delhi đã bắt đầu thu hút nhiều bàn tán trên mạng xã hội từ tuần qua, kèm theo đó là những bình luận chia sẻ cảm giác bất ngờ. Nhiều người không tin được vào mắt mình khi kiểm tra chất lượng không khí của thủ đô Ấn Độ, theo Guardian.

Không còn những cảnh báo đỏ về mức ô nhiễm không khí nghiêm trọng, nguy hại đến sức khỏe con người. Thay vào đó là chỉ số chất lượng không khí màu xanh lá, một điều đã trở nên lạ lẫm với người dân New Delhi.

“Không khí ‘dương tính’ với trong lành!”, một trong những bình luận trên WhatsApp chia sẻ.

Chất lượng không khí tại Bangkok, Thái Lan, cũng được cải thiện rõ rệt sau khi các biện pháp hạn chế đi lại có hiệu lực. Ảnh: Guardian.

Bầu trời “thay áo” giữa đại dịch

Ấn Độ bắt đầu phong tỏa toàn quốc gần 2 tuần trước. Biện pháp nhằm ngăn chặn đà lây nhiễm của dịch Covid-19. Với dân số cả nước lên đến 1,3 tỷ dân, lệnh phong tỏa tại Ấn Độ cũng có quy mô lớn nhất trên toàn thế giới.

Những biện pháp hạn chế đi lại và tập trung đông người dẫn đến nhiều hỗn loạn và tác động tiêu cực đến đời sống xã hội Ấn Độ. Quốc gia Nam Á có gần 300 triệu người sống ở mức nghèo đói. Tuy nhiên, tại New Delhi, thủ đô và cũng là thành phố có mức ô nhiễm nghiêm trọng nhất cả nước, phong tỏa cũng có mặt tích cực khi không khí trong lành đã quay trở lại sau nhiều thập kỷ.

Nhiều siêu đô thị khác trên khắp thế giới cũng ghi nhận hiện tượng tương tự sau khi tiến hành các biện pháp hạn chế hoạt động kinh tế và xã hội để chống dịch, từ Bangkok, Bắc Kinh, đến Sao Paulo hay Bogota. Điều trớ trêu là phần lớn người dân các thành phố này lại không được tận hưởng trọn vẹn bầu không khí trong lành đó.

Sống trong tình trạng phong tỏa, họ chỉ có thể mở cửa sổ để đổi khí hoặc cảm nhận sự khác biệt trong những lần ngắn ngủi ra khỏi nhà đi mua nhu yếu phẩm.

Tại khu vực Delhi, chỉ số chất lượng không khí (AQI) thường nằm ở mức báo động hơn 200. Chỉ cần con số này cao hơn 25 đã là nguy hiểm cho sức khỏe, theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Trong giai đoạn ô nhiễm môi trường đạt đỉnh vào năm 2019, AQI có lúc còn nhảy vọt lên 900 hoặc vượt khỏi thang đo thông thường, đe dọa tính mạng con người.

Khi lệnh phong tỏa bắt đầu, gần 11 triệu ôtô của thành phố phải “cách ly” với đường phố. Nhà xưởng và công trình xây dựng tạm ngưng hoạt động. Chỉ số AQI nhờ vậy đã thấp hơn mức 20 những ngày qua. Bầu trời bất ngờ trong xanh trở lại.

Shashi Tharoor, một chính trị gia và nhà văn tại Ấn Độ thường xuyên lên tiếng về các vấn đề môi trường, hy vọng những gì đang diễn ra sẽ là hồi chuông thức tỉnh để thay đổi.

“Niềm hạnh phúc khi được nhìn thấy trời xanh và niềm vui khi được hít thở không khí trong lành hoàn toàn đối nghịch với những gì chúng ta đã tự gây ra cho chính mình suốt thời gian qua. Ngày hôm nay, chỉ số AQI bình thường của Delhi vào khoảng 30. Và trong một buổi chiều, sau cơn mưa, nó giảm xuống còn 7. Thật vui sướng làm sao!”, ông chia sẻ.

Nhiều thành phố tại Ấn Độ ghi nhận không khí trong lành và bầu trời trong xanh lần đầu tiên sau nhiều năm nhờ lệnh phong tỏa toàn quốc. Ảnh: Guardian.

Ngăn lây nhiễm, chặn luôn ô nhiễm

Các tổ chức vận động hành lang cho ngành ôtô tại Ấn Độ từ lâu luôn phản bác những lập luận rằng loại phương tiện này gây nên tình trạng ô nhiễm ở Delhi. Sunita Narain, giám đốc Trung tâm Khoa học và Môi trường, nhấn mạnh lệnh phong tỏa và mức ô nhiễm giảm mạnh ở New Delhi đã chứng minh phương tiện giao thông tác động lên tình trạng môi trường thành phố nhiều đến mức nào.

“Tôi không muốn mọi người nói kiểu ‘Ồ, những nhà môi trường học đang ăn mừng lệnh phong tỏa’. Không đúng. Đây không phải là giải pháp. Tuy nhiên, dù thực trạng mới hậu Covid-19 là gì, chúng ta vẫn cần đảm bảo mọi người có thể tiếp tục hít thở không khí trong lành như thế này và suy nghĩ về những nỗ lực nghiêm túc cần tiến hành để giải quyết ô nhiễm tại Delhi”, Narain chia sẻ.

Không chỉ thủ đô Ấn Độ được tận hưởng trời xanh và không khí sạch hiếm thấy trong nhiều năm. Tại Jalandhar, tỉnh Punjab, chỉ số ô nhiễm cũng ở mức thấp nhất trong gần 3 thập kỷ qua.

Người dân thành phố thức dậy và bất ngờ khi thấy được dãy núi Dhauladhar ở Himachal Pradesh trong tầm mắt nhờ trời trong xanh đến khó tin. Họ đã không thể nhìn thấy dãy núi này phía chân trời gần 30 năm qua, khi mây mù và khí thải che hết mọi cảnh vật.

Ôtô vắng bóng trên đường phố dường như là yếu tố quyết định tạo nên sự thay đổi về chất lượng không khí ở một số thành thị đông đúc nhất thế giới. Bangkok, thủ đô Thái Lan, cũng ghi nhận sự “lột xác” về mức độ ô nhiễm kể từ khi siết chặt các biện pháp hạn chế đi lại. Tara Buakamsri, giám đốc tổ chức Hòa bình xanh tại Thái Lan, chia sẻ có “sự khác biệt lớn về chất lượng không khí” so với cùng kỳ năm ngoái.

Tại Sao Paulo, thành phố đông dân nhất Nam Mỹ và cũng là “điểm số 0″ của bùng phát dịch Covid-19 ở Brazil, những hàng xe ùn tắt và đường chân trời bị che mù bởi khí thải giờ đây nhường chỗ cho bầu trời trong xanh và đường phố vắng vẻ.

Thông thường, vào giờ cao điểm, cao tốc Jao Goulart, được xây cao ở trung tâm Sao Paulo, chật kín với hàng nghìn ôtô di chuyển từng chút một trên 4 làn đường. Kẹt xe ở đây khét tiếng đến mức con đường được đặt biệt danh là Minhocao, nghĩa là “Con sâu lớn”. Với lệnh phong tỏa có hiệu lực, mật độ xe cộ qua lại trên Jao Goulart hiện chỉ tương đương một thị trấn nhỏ.

“Không khí rõ ràng trong lành hơn. Tôi cảm thấy sự cải thiện về chất lượng không khí cả khi ra đường lẫn khi cách ly trong nhà. Chúng ta nên sử dụng thời điểm này để tự vấn xem phương thức giao thông nào cần được ưu tiên sau khi cuộc khủng hoảng qua đi”, Daniel Guth, một nhà tư vấn về giao thông đô thị, chia sẻ.

Hạn chế giao thông tối đa góp phần cải thiện chất lượng không khí ở nhiều thành phố từng được xem là “trung tâm” ô nhiễm. Ảnh: Reuters.

Lo ngại “đâu lại vào đấy”

Ô nhiễm không khí vì giao thông cũng là một điều quen thuộc ở Bogota, thủ đô nằm trên đỉnh núi tại Colombia, trong nhiều năm qua. Mọi thứ thay đổi khi nước này ban bố lệnh cách ly toàn quốc từ ngày 24/3 để ứng phó Covid-19.

“Không còn nghi ngờ gì nữa, đại dịch này đang giúp chúng ta cải thiện chất lượng không khí. Với thành phố tạm tắt nguồn, chúng ta có thể tập trung vào các vấn đề môi trường”, Carolina Urrutia, lãnh đạo cơ quan môi trường Bogota, chia sẻ.

Cali, thành phố lớn thứ 3 của Colombia, cũng ghi nhận số vụ cháy rừng thấp hơn thông thường. Người dân có cơ hội hiếm thấy để tận hưởng không khí sạch.

“Đám mây ô nhiễm thường lởn vởn trên đầu chúng tôi giờ đã biến mất. Điều lo ngại là chúng có thể tái xuất sau khi lệnh cách ly kết thúc”, Christian Camilo Villa, nhà hoạt động môi trường ở Cali, cảnh báo.

Đây là mối lo chung của nhiều nhà hoạt động môi trường. Thay vì nỗ lực duy trì mức ô nhiễm thấp như hiện nay, một khi phong tỏa kết thúc, xe cộ và các ngành công nghiệp sẽ hoạt động lại như cũ. Tình hình ô nhiễm thậm chí có khả năng còn trầm trọng hơn, khi mọi người tìm cách bù đắp năng suất cho những tháng đã mất.

Sau khi khống chế thành công dịch bệnh và nới lỏng các biện pháp hạn chế, chỉ số NO2 trong không khí tại Trung Quốc đã bắt đầu tăng trở lại. Trong khi đó, trong 4 tuần đầu sau Tết âm lịch, khi các biện pháp phong tỏa toàn quốc ở mức khắt khe nhất, mức ô nhiễm trên của nước này giảm gần 25%. Sự thay đổi từ đầu tháng 3 là do xí nghiệp, doanh nghiệp, nhà máy phát điện khôi phục hoạt động và mật độ giao thông trở lại bình thường.

“Câu hỏi lớn đặt ra là liệu các biện pháp kích thích kinh tế của chính phủ sẽ khiến mức độ ô nhiễm nhảy vọt và cao hơn cả mức ô nhiễm trước khủng hoảng, như những gì đã diễn ra sau khủng hoảng tài chính năm 2008″, Lauri Myllyvirta, nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Khí sạch, chia sẻ.

Thanh Danh