Syria – Bức tranh hỗn độn

Sau khi chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad sụp đổ đầu tháng 12 năm ngoái, người dân Syria hy vọng vào một quá trình chuyển giao quyền lực suôn sẻ.

Tuy nhiên, thời hạn 3 tháng đã qua, quá trình chuyển đổi chính trị và tái thiết đất nước vẫn giống như bức tranh hỗn độn.

Quang cảnh thành phố Daraa bị tàn phá do xung đột tại Syria. Ảnh: THX/TTXVN

Bởi vậy, Hội nghị Đối thoại quốc gia Syria, diễn ra tại thủ đô Damascus ngày 25/2, được coi là cơ hội để các phe phái trao đổi, thống nhất về một lộ trình chuyển đổi hòa bình, đáng tin cậy, có trật tự và nhanh chóng.

Mục tiêu của hội nghị là lắng nghe quan điểm khác nhau của các bên ở Syria về tương lai chính trị đất nước cũng như thảo luận về việc xây dựng thể chế và cải cách kinh tế nhằm hướng tới việc thành lập chính phủ đa thành phần.

Theo kế hoạch, chính phủ chuyển tiếp Syria dự kiến phải chuyển giao quyền lực cho một chính phủ mới đại diện cho toàn thể người dân Syria vào ngày 1/3 tới, nhưng đến giờ này vẫn không rõ quá trình chuyển giao diễn ra như thế nào. Trong khi đó, Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa cho biết việc tổ chức bầu cử có thể mất tới 4 năm và việc soạn thảo lại Hiến pháp của đất nước có thể mất 3 năm.

Kết quả nổi bật nhất của hội nghị là việc đề ra các ưu tiên nhằm giải quyết những thách thức cấp bách về chính trị và kinh tế, trong đó có nỗ lực thúc đẩy tiến trình hòa giải giúp hàn gắn xã hội, đảm bảo công bằng và ngăn chặn bạo lực tái diễn.

Tuyên bố bế mạc hội nghị đưa ra 18 điểm vốn đóng vai trò là cơ sở và định hướng cho chương trình cải cách thể chế, bao gồm các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng và quyền công dân. Đáng chú ý, tuyên bố nhấn mạnh sự cần thiết phải xây dựng một quân đội quốc gia chuyên nghiệp, đồng thời nêu rõ bất kỳ “lực lượng vũ trang nào nằm ngoài các thể chế chính thức” sẽ bị đặt ngoài vòng pháp luật.

Tuy nhiên, việc thực hiện những nội dung của tuyên bố trên được dự báo sẽ đặc biệt khó khăn do sự khác biệt về quan điểm lợi ích của các phe phái ở Syria cũng như tình hình an ninh rất mong manh hiện nay. Việc các phe nhóm người Kurd tẩy chay hội nghị cho thấy các nhóm đối lập ở Syria vẫn chia rẽ sâu sắc về tầm nhìn quốc gia.

Trong khi đó, các cuộc giao tranh vẫn nổ ra giữa nhóm vũ trang Quân đội quốc gia Syria (SNA), một lực lượng do người Kurd lãnh đạo tại miền Bắc Syria được Thổ Nhĩ Kỳ bảo trợ, và Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do Mỹ hậu thuẫn ở khu vực Đông Bắc. Chính phủ lâm thời ở Damascus và SDF đã đàm phán bí mật để giải quyết tương lai của khu vực này bằng con đường ngoại giao.

Tuy nhiên, kết quả hòa đàm đối với một số vấn đề vẫn chưa chắc chắn, bao gồm kiểm soát biên giới, tài nguyên dầu khí, quyền của người Kurd thiểu số. Bên cạnh đó, Syria sẽ là chính quyền liên bang hay tập trung về mặt cấu trúc, hậu cần để đưa SDF vào quân đội Syria mới và tương lai của cuộc chiến chống lại tổ chức khủn.g b.ố “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng và 9.000 tù nhân vẫn bị giam giữ bên trong Syria vẫn là những câu hỏi để ngỏ.

Là nhóm dẫn đầu tiến vào thủ đô Damascus, nhóm vũ trang HTS của ông Ahmed al-Sharaa hiển nhiên có tiếng nói quan trọng trong quá trình chuyển đổi chính trị và thành lập chính phủ mới. Tuy nhiên, để đạt được tính hợp pháp về xã hội và sự chấp nhận của quốc tế, chính phủ mới sẽ phải mang tính bao trùm và phản ánh sự đa dạng của đất nước. Chính phủ này không thể là sự mở rộng của cái gọi là “Chính phủ cứu quốc” của HTS ở tỉnh Idlib trước đây.

Việc chính quyền của Tổng thống al-Assad sụp đổ rõ ràng đang dẫn đến cuộc đấu tranh mới giữa các phe phái và nhóm vũ trang trong nước. Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và các nước Vùng Vịnh cũng tìm cách gia tăng can thiệp để bảo vệ lợi ích của mình ở Syria, làm trầm trọng thêm sự chia rẽ giữa các trục chính trị.

Hiện có 4 lực lượng chính ở Syria bao gồm nhóm người Hồi giáo Sunni được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở Tây Bắc, nhóm người Kurd ở miền Bắc và miền Đông, nhóm được Jordan hậu thuẫn ở miền Nam và những người trung thành còn lại từ giáo phái Alawite của ông al-Assad ở miền Tây. Mỗi phe phái đều có quân đội riêng và đều muốn có phần trong quá trình chuyển tiếp ở Syria.

Cho đến nay, khoảng 100 phe nhóm vũ trang đã gia nhập Bộ Quốc phòng, bao gồm Quân đội tự do Syria do Mỹ hậu thuẫn. Tuy nhiên, một số phe phái vẫn còn kháng cự, bao gồm cựu phiến quân khét tiếng Ahmad al-Awda và nhiều phe phái quân sự khác nhau của người Druze. Hơn nữa, một số sĩ quan quân đội và chỉ huy mới – bao gồm các nhà lãnh đạo SNA và các chiến binh nước ngoài vẫn bị Mỹ coi là những kẻ khủn.g b.ố.

Việc nới lỏng lệnh trừng phạt và đẩy mạnh hoạt động ngoại giao đã tạo nền tảng ban đầu cho sự phục hồi của Syria. Tỷ giá hối đoái giữa đồng bảng Syria và đồng USD đã được cải thiện, xuống còn khoảng 9.000 bảng đổi 1 USD sau khi đạt đỉnh khoảng 15.000 bảng Syria/USD. Ngày càng nhiều quốc gia tìm cách đầu tư vào tái thiết Syria – đáng chú ý nhất là Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia Vùng Vịnh, thậm chí là Mỹ và nhiều nước phương Tây. Tuy nhiên, con đường phía trước vẫn còn dài do tình trạng nghèo đói nghiêm trọng và thiếu lương thực, điện và năng lượng của Syria.

Sau gần 14 năm xung đột, đất nước Syria giống như một đống đổ nát, hơn 70% dân số sống trong nghèo đói. Hiện có tới 75% dân số Syria phụ thuộc vào viện trợ nhân đạo và cần được hỗ trợ khẩn cấp về chăm sóc sức khỏe, giáo dục, việc làm, lương thực và nhà ở. Syria cũng là một trong những quốc gia có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất thế giới, với 25% dân số trong độ tuổ.i lao động không có việc làm.

Khoảng 200.000 người Syria đã trở về quê hương sau khi chính quyền của ông Assad sụp đổ vào đầu tháng 12. Tuy nhiên, xung đột gần 14 năm đã gây thiệt hại nặng nề về cơ sở hạ tầng. Theo báo cáo của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), gần 50% số trường học ở Syria bị đóng cửa, hơn 33% nhà ở bị phá hủy, gần 50% số nhà máy xử lý nước và hệ thống nước thải không còn hoạt động.

Sản lượng năng lượng của Syria giảm tới 80% do các nhà máy phát điện và hệ thống truyền tải bị hư hại nặng. Một rủi ro khác là bom mìn còn sót lại. Theo ước tính của Trung tâm Carter có trụ sở tại Mỹ, trên lãnh thổ Syria còn khoảng 324.600 quả tên lửa và bom cùng hàng nghìn quả mìn chưa nổ. Kể từ ngày 8/12/2024, bom mìn còn sót lại đã giế.t chế.t hoặc làm bị thương ít nhất 350 thường dân trên khắp Syria.

Có thể nói con đường để người dân người Syria đi đến một trật tự hòa bình và ổn định vẫn còn đầy chông gai. Giống như bài học từ Libya hay Iraq trước đây, không có gì bảo đảm quá trình chuyển tiếp tại Syria sẽ diễn ra suôn sẻ. Chỉ thông qua sự đồng thuận nội bộ và chính sách đối ngoại cân bằng, Syria mới có thể nắm bắt được cơ hội để tái thiết và tái hòa nhập vào cộng đồng quốc tế. Nếu không, đất nước này có nguy cơ chìm sâu hơn vào khủng hoảng, với những hậu quả sâu rộng đối với người dân Syria và cả khu vực.