Sự bí ẩn quyến rũ của quần thể Tháp Chiên Đàn Quảng Nam

Mang nghĩa là “cây lô hội” phiên âm từ chữ Chandan của tiếng Phạn, Chiên Đàn là một trong những ngôi tháp cổ của Champa. Tháp cổ Chiên Đàn nay thuộc làng Chiên Đàn, xã Tam An, thị xã Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Chạy dọc quốc lộ 1A cách thị xã Tam Kỳ 10km về phía Bắc, cách Đà Nẵng 60km về phía Nam, ta có thể dễ dàng bắt gặp tháp cổ Chiên Đàn.

Tháp Chiên Đàn là một trong những ngôi tháp cổ của Champa (Ảnh: ST)

Du lịch ở Hội An từ lâu đã rất nổi tiếng với nhiều địa danh cổ kính mang nhiều giá trị văn hóa. Đây còn là miền đất hứa với những ngôi tháp cổ kính có tuổi thọ hàng nghìn năm. Nép mình khiêm nhường về phía tây của quốc lộ 1A, tháp cổ Chiên Đàn chọn cho mình một chỗ đứng hoàn hảo với với quần thể gồm ba tháp Chàm đứng song song với nhau, đóng thẳng hàng theo trục bắc – nam, các cửa chính đều quay về hướng đông trên một gò cao.

Kiến trúc mang đậm dấu ấn lịch sử

Ở Chiên Đàn vẫn giữ được nguyên vẹn dáng dấp của một tháp Chăm cổ: là tháp vuông có các tầng mái, trong đó có tháp trung tâm cao hơn các tháp còn lại, các vòm cửa được vót nhọn lên phía trên như hình mũi giáo. Tháp cổ Chiên Đàn có dáng vẻ trang nhã và cổ điển gần giống với phong cách của Thánh địa Mỹ Sơn, song song đó lại có nét chuyển tiếp giao với phong cách tháp chăm Bình Định. Có thể nói, tháp cổ Chiên Đàn là một sự kết hợp kỳ lạ, độc đáo của những nghệ nhân Chămpa cổ.

Cửa chính của tháp hướng về phía Đông. (Ảnh: ST)

Được xây dựng vào cuối thế kỷ X – đầu thế kỉ XI, tháp cổ Chiên Đàn nay không giữ được cấu trúc nguyên vẹn. Ngoài tháp trung tâm vẫn giữ nguyên dáng dấp hoàn chỉnh của kiến trúc Chămpa cổ với phần thân và chóp mái, thì hai tháp Bắc – Nam hai bên chỉ còn giữ được một phần thân. Theo các nhà nghiên cứu thì tháp Nam Chiên Đàn được xây dựng trước, kế tiếp là tháp giữa trung tâm và cuối cùng là tháp Bắc.

Tháp Nam và tháp Bắc Chiên Đàn không còn nguyên vẹn. (Ảnh: ST)

Mỗi tháp được gọi là một Kalan, tức là phần kiến trúc nổi bật quan trọng nhất của tháp, còn được gọi là tiểu vũ trụ. Phần thân của tháp Chiên Đàn không có hoa văn trang trí. Phần chân tháp được bao giữ chắc chắn với nền móng được ốp bằng đá sa thạch, còn lưu lại được những tác phẩm điêu khắc bằng đá rất sinh động lấy cảm hứng từ sử thi Ramayana của Ấn Độ. Phần trang trí chân tường ở tháp Giữa còn tương đối nguyên vẹn nhất, đó là những tác phẩm được chạm trổ tinh vi. Các tác phẩm điêu khắc được thể hiện dưới các hình thù đa dạng, gồm hình những chiến sĩ cầm vũ khí trong tư thế canh gác hoặc chiến đấu, hình các vũ nữ mình trần đang nhảy múa uyển chuyển trong các vũ điệu Chămpa cổ xưa, ngoài ra còn có hình của những nữ thần, tượng linh vật như rắn Naga, chim thần Garuda, voi, sư tử, bia đá…

Phù điêu tại chân tháp, miêu tả sinh động về sử thi Ramayana. (Ảnh: ST)

Động tác múa của các vũ nữ Chiên Đàn mô phỏng theo các vũ nữ ở đài thờ Trà Kiệu. (Ảnh: ST)

Tượng người và động vật ở Chiên Đàn còn bảo lưu đôi nét của nghệ thuật Trà Kiệu, giai đoạn cuối thế kỷ X, nhất là hình ảnh những con voi đầu quay ngang với đôi vai to. Có thể nói, các tác phẩm điêu khắc thuộc tháp cổ Chiên Đàn được đánh giá cao về giá trị nghệ thuật cũng như lịch sử, là niềm quan tâm của các nhà nghiên cứu cũng như du khách.

Các loài vật cũng xuất hiện trên các tấm phù điêu. (Ảnh: ST)

Lưu giữ nhiều hiện vật lịch sử quý giá

Theo các nhà khảo cổ, hiện nay không có cụm ba tháp cổ nào có lượng hiện vật khai quật được nhiều như tháp cổ Chiên Đàn. Năm 1989, bức tympan sa thạch Mahisasuramardini (Nữ thần giết quỷ đầu trâu) được tìm thấy, khắc họa hình tượng nữ thần Devi (một hóa thân của nữ thần Uma) có sáu cánh tay, hai tay trên chắp lại trên đầu, bốn cánh tay còn lại cầm cung, tên, đinh ba, vòng. Nữ thần đạp trên lưng một con trâu, chân phải cong lại, chân phải duỗi ra trong tư thế rất dũng mãnh.

Một tấm bia đá cổ được dựng trong khuôn viên tháp. (Ảnh: ST)

Một số tác phẩm điêu khắc tiêu biểu được phát hiện vào cuối năm 2000 có thể kể đến là: bức cham nổi hai vị thần, tượng nữ thần ngồi xếp bằng, tượng nam thần ngồi xếp bằng, bức chạm nổi hình lá đề, tượng tu sĩ Brahman, tượng nhạc công hay Trang trí đầu makara phun ra người… Tất cả những hiện vật cổ khai quật được hầu hết đều được làm bằng sa thạch màu vàng đất với các kích thước khác nhau. Đặc biệt, giữa năm 1997, một tấm bia của khu tháp này đã được các nhà khảo cổ đã khai quật. Đó là một tảng đá lớn, được mài bằng một mặt, trên đó có khắc 8 dòng cổ tự Sanskrit – có gốc tích từ chữ Ấn Độ. Theo thời gian, những tác phẩm điêu khắc ở Chiên Đàn có sự tiến hóa và phát triển rõ nét.

Một số hiện vật còn sót lại bên trong tháp chính. (Ảnh: ST)

Tháp cổ Chiên Đàn ngày nay uy nghi trầm mặc, khiêm nhường đứng giữa dòng chảy lịch sử như một chứng nhân cho một thời đại cổ hào hùng. Nếu bạn có dịp ghé thăm Quảng Nam, thì miền đất cổ nhưng không cũ này sẽ là một lựa chọn xứng đáng để khám phá đấy!